Η Ανδριάνα, φώκια του μεσογειακού είδους Monachus monachus, εντοπίστηκε στις 15 Νοεμβρίου στην παραλία Βελανιό της Σκοπέλου. Ήταν αφυδατωμένη, υποσιτισμένη, με λοίμωξη του αναπνευστικού. Το μικρό υπολογίζεται ότι ήταν περίπου 5 ημερών και βρισκόταν σε πολύ κρίσιμη κατάσταση. Την επόμενη κιόλας ημέρα ταξίδεψε στην Αθήνα, στο ειδικό κέντρο περίθαλψης που έχει στήσει η MOm μέσα στις εγκαταστάσεις του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου. Η Ανδριάνα έχει ανταποκριθεί πολύ καλά στην φροντίδα των ανθρώπων της MOm, έχει –όπως φαίνεται- ξεπεράσει τον κίνδυνο και δυναμώνει μέρα με τη μέρα. Όλα δείχνουν ότι η Ανδριάνα θα είναι έτοιμη, στους τέσσερις μήνες ζωής της, να κολυμπήσει, γερή και δυνατή αυτή τη φορά, στα νερά του Αιγαίου.
Επισκέφτηκα το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο για να μιλήσω από κοντά με την Μαριάννα Ψαραδέλλη (φαίνεται στης εικόνες), βιολόγο και υπεύθυνη για το πρόγραμμα περίθαλψης της Ανδριάνας, τη γυναίκα που τις πρώτες 17 ημέρες είχε κάνει σπίτι της τον ειδικά διαμορφωμένο χώρο και μιλάω κυριολεκτικά αφού κοιμόταν εκεί. Την ώρα που φτάνω στο Πάρκο η μικρή φώκια απολαμβάνει ένα από τα γεύματά της και κάπως έτσι ξεκινάει η συζήτηση.
Αυτό που τρώει τι είναι; Ψαροπολτός αποτελούμενος από σκουμπριά και ρέγκες. Καθαρίζουμε τα ψάρια από όλα τα κόκαλα, τα πολτοποιούμε στο μπλέντερ και τα αναμειγνύουμε με ηλεκτρολύτες, δηλαδή νερό με αλμόρα και λάδι σολομού. Σε αυτή τη φάση κάνει 4 γεύματα την ημέρα, ανά πέντε ώρες και τρώει 425 γρ. ψάρι και 600 ml αλμόρα. Κανονικά στην ηλικία της θα έπινε μόνο το γάλα της μάνας της, γι’ αυτό κι εμείς της δίνουμε μόνο υγρή τροφή. Θα την πάμε λίγο πιο γρήγορα από ότι θα γινόταν στη φύση δηλαδή στους τέσσερις μήνες όταν θα είναι έτοιμη να την επανεντάξουμε θα έχει φάει ήδη ολόκληρο ψάρι ενώ κανονικά μέχρι τότε θα έπινε μόνο γάλα. Δε γίνεται όμως αλλιώς.
Γιατί ο στόχος είναι να απελευθερωθεί στους τέσσερις μήνες; Ο πρώτος λόγος είναι επειδή στη φύση μένουν με τη μάνα τους το πρώτο τετράμηνο της ζωής τους. Έτσι κι εμείς δεν θέλουμε να παρατείνουμε το διάστημα που εξαρτάται από κάποιον άλλον. Στους τέσσερις μήνες θα πρέπει να είναι αυτάρκης όπως θα ήταν αν ζούσε στη θάλασσα. Ο δεύτερος λόγος είναι επειδή δεν θέλουμε το ζώο να εξοικειωθεί με τον άνθρωπο όμως αναγκαστικά κατά τη διάρκεια της περίθαλψης υπάρχει αλληλεπίδραση. Γι’ αυτό και μειώνεται ο αριθμός των γευμάτων και αυξάνεται η ποσότητά τους αφού η επαφή που έχει με τον άνθρωπο είναι, κυρίως, κατά τη διάρκεια των γευμάτων. Επίσης δεν της έχουμε ακόμη ανοιχτή την πισίνα για να κολυμπά χωρίς την επίβλεψη μας και τη βοήθεια μας. Είναι ακόμη αδύναμη, τη σπρώχνουμε για να βγει από το νερό. Αυτό σύντομα θα σταματήσει, θα μπορεί και πρέπει να το κάνει μόνη της.
Την έχεις ζήσει από την αρχή. Έχει αλλάξει η ψυχολογία του ζώου; Σαφώς καθώς ήταν σε πολύ κρίσιμη φάση στην αρχή. Όταν βρίσκουμε τις φώκιες οι πιθανότητες δεν είναι υπέρ τους καθώς το ποσοστό επιβίωσης είναι περίπου 45%. Όταν πηγαίνουμε και παίρνουμε μια φώκια, σημαίνει ότι κάποιος που τη βρήκε μας ειδοποίησε, σημαίνει ότι το ζώο υπήρχε ήδη εκεί μόνο του και αβοήθητο μέχρι να εντοπιστεί. Η Ανδριάνα βρέθηκε στην παραλία Βελανιό της Σκοπέλου και κατά κάποιο τρόπο την περιμέναμε αυτή τη φώκια γιατί πριν ελάχιστες ημέρες στην ίδια παραλία είχε βρεθεί φώκια που από τις θηλές της ήταν εμφανές ότι θήλαζε, όπως μας ενημέρωσε αυτός που τη βρήκε. Ειδοποιηθήκαμε, στείλαμε το λιμενικό αλλά μέχρι να φτάσει εκεί, η φώκια είχε παρασυρθεί στα ανοιχτά και έτσι δεν έγινε νεκροψία και λήψη γενετικού υλικού ώστε να είμαστε 100% σίγουρη ότι ήταν η μητέρα της Ανδριάνας. Βέβαια, είμαστε σίγουροι ότι το ζώο ήταν μόνο του, βρέθηκε σε κακή κατάσταση σε παραλία, δηλαδή μακριά από τον τόπο που γεννήθηκε, καθώς πάντα ο τοκετός λαμβάνει χώρα σε σπηλιές και τα μικρά αργούν να απομακρυνθούν από αυτές καθώς μαθαίνουν να κολυμπούν εκεί γύρω. Στην αρχή απλά πλατσουρίζουν και δεν έχουν ούτε λόγο ούτε δύναμη να απομακρυνθούν από τις μανάδες τους.
Ποια είναι η σχέση που έχεις αναπτύξει με την Ανδριάνα; Συμμετέχω εφτά χρόνια στον πρόγραμμα περίθαλψης της MOm, δεν είναι η πρώτη φορά που το περνάω αυτό αν και είναι η πρώτη φορά ως υπεύθυνη. Ως βιολόγος ακολουθώ τις οδηγίες τις υπεύθυνης κτηνιάτρου, της κ. Αναστασίας Κομνηνού από το πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, που συμμετέχει και τα 25 χρόνια στο πρόγραμμα περίθαλψης της MOm. Η Ανδριάνα μπαίνει σε τροχιά επανένταξης, κόβουμε την πολύ επαφή, τα γούτσου-γούτσου, που στην αρχή ως μωρό τα χρειάζεται είναι η αλήθεια. Η κτηνίατρος έχει το ελεύθερο να είναι πιο διαχυτική, είναι λογικό όταν μπαίνει να την εξετάσει -κι αυτό γίνεται μόνο όταν είναι απαραίτητο- να πρέπει να την ηρεμήσει. Εγώ μπορώ και κρατάω τις αποστάσεις μου από το ζώο. Η φώκια πρέπει να βλέπει τους ανθρώπους και να τους αποφεύγει, να τους φοβάται, να μην τους θεωρεί φίλους. Αυτό θα πρέπει να συμβαίνει ώστε να μην προσεγγίζει τις βάρκες, τα δίχτυα και τους ψαράδες.
Πώς βρέθηκε για πρώτη φορά φώκια στο ειδικό χώρο περίθαλψης του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου; Η Ανδριάνα είναι η 26η μικρή φώκια που βρίσκεται από το 1991. Μέχρι τώρα το κέντρο περίθαλψης και πρώτων βοηθειών της MOm βρισκόταν στην Αλόννησο αλλά ο λόγος που βρισκόμαστε για πρώτη φορά στην Αθήνα, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, είναι επειδή εδώ μπορούμε να έχουμε ό,τι χρειαζόμαστε γιατί στην Αλόννησο δεν μπορούμε να κάνουμε εύκολα ούτε τις πρώτες αιματολογικές εξετάσεις. Στην Αλόννησο είναι δύσκολη η πρόσβαση το χειμώνα, για εμάς και για τους κτηνιάτρους, μπορεί να χρειαστεί κάτι το ζώο και να μην είμαστε σε θέση να του το παρέχουμε. Υπήρξε ένας πρώτος προβληματισμός στους κόλπους της MOm για το αν πρέπει να φιλοξενηθούμε σε έναν ζωολογικό κήπο, εμείς φροντίζουμε τα ζώα με σκοπό την επανένταξη στο φυσικό περιβάλλον κι αυτό υποστηρίζουμε. Αλλά το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο είναι ένας χώρος που ελέγχεται, τηρεί πολύ συγκεκριμένες προδιαγραφές και νόμους και είναι μέλος διεθνών οργανισμών. Από εκεί και πέρα αν κάποιος έχει αντιρρήσεις μπορεί να προσπαθήσει να αλλάξει η νομοθεσία.
Όταν θα απελευθερωθεί δε θα έχει έρθει, μέχρι εκείνη τη στιγμή, σε επαφή με άλλες φώκιες. Πόσο εύκολο θα είναι να επανενταχθεί; Οφείλουμε να έχουμε εμπιστοσύνη στο πρωτόκολλο που ακολουθούμε. Φαίνεται ότι έχει δουλέψει το πρωτόκολλο αυτό, έτσι μας έχει δείξει ο ηλεκτρονικός πομπός που τοποθετούμε στα ζώα πριν την απελευθέρωση. Ο πομπός αυτός μας δίνει το στίγμα για το πού βρίσκεται το ζώο για περίπου έξι μήνες, γιατί μετά αλλάζει τρίχωμα, είναι μια απολύτως φυσιολογική διαδικασία. Φαίνεται, πάντως, ότι προσαρμόζονται σωστά αν και έχουμε βέβαια άγχος γιατί λειτουργούμε στον καινούριο για εμάς χώρο του Πάρκου. Ακόμη ο χώρος δεν είναι προσβάσιμος για το κοινό αλλά θα ανοίξει από μέρα σε μέρα. Θα μπορεί δηλαδή όποιος από τους επισκέπτες του Πάρκου θέλει να βλέπει την Ανδριάνα, αλλά και όποιος άλλος ενδιαφέρεται θα μπορεί να την επισκέπτεται, αφού θα έρχεται σε επικοινωνία με την MΟm, χωρίς να πληρώνει αντίτιμο. Πρέπει όμως αυτό να γίνει στο πλαίσιο που συζητούσαμε πριν, δηλαδή προκειμένου να μην αποκτήσει περαιτέρω εξοικείωση με τους ανθρώπους, θα μπορεί το κοινό να δει τη φώκια και όχι η φώκια το κοινό. Θα το ξαναπώ ότι ο στόχος είναι η μηδενική εξοικείωση. Οι άνθρωποι είναι η μεγαλύτερη απειλή για το είδος αυτό είτε λόγω της ηθελημένης θανάτωσης είτε μέσω της παγίδευσης στα αλιευτικά δίχτυα. Δεν έχει ανώτερους θηρευτές η φώκια.
Τι εννοείς ηθελημένη θανάτωση; Βρίσκουμε ζώα πυροβολημένα. Το 50% των περιστατικών που αφορούν σε ενήλικα ζώα οφείλονται σε πυροβολισμούς ενώ στα νεαρά άτομα, που δεν έχουν ακόμη τόση μεγάλη εμπειρία στο κολύμπι και ούτε διαθέτουν μεγάλη μυική δύναμη, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η παγίδευση στα δίχτυα. Πολλοί ψαράδες βλέπουν στις φώκιες έναν δυνατό ανταγωνιστή και τον εξοντώνουν. Βέβαια υπάρχουν άλλοι ψαράδες που συνδράμουν στο έργο της Mom και η βοήθεια τους είναι πολύτιμη. Χωρίς αυτούς και τις πολύτιμες πληροφορίες τους θα ήμασταν πολύ πίσω. Φτάνει όμως ένας σε μια περιοχή για να γίνει μεγάλη ζημιά.
Έχει ποτέ τιμωρηθεί κανείς; Όχι. Κάποια στιγμή είχε μηνυθεί ένα άτομο και θα φτάναμε στα δικαστήρια αλλά ο κατηγορούμενος έφυγε από ζωή προτού να γίνει δίκη. Είναι δύσκολο όλο αυτό. Ως MΟm έχουμε κάνει μήνυση κατά αγνώστων αλλά χρειάζεται μία τουλάχιστον επώνυμη καταγγελία. Οι τοπικές κοινωνίες φοβούνται και δεν θέλουν να ξεκινούν διαμάχες με τους ψαράδες. Θα έπρεπε κάποιος στιγμή να βρεθεί και να τιμωρηθεί παραδειγματικά, με υψηλό πρόστιμο και τα χρήματα να πάνε στην προστασία του είδους όπως γίνεται και στο εξωτερικό. Πρέπει κάποιος να τιμωρηθεί έτσι ώστε όποιος τυχόν σκέφτεται να βλάψει τα ζώα να έχει παραπάνω λόγο να μην το κάνει.
Πώς μπορεί κάποιος να βοηθήσει τη MOm; Μπορεί κάποιος να γίνει υποστηρικτής και μέλος, κάτι που το θέλουμε πολύ και όχι μόνο για την ετήσια οικονομική συνδρομή των 25 ευρώ. Σημασία για εμάς έχει η ενεργή συμμετοχή των μελών, δηλαδή περιμένουμε από τους ανθρώπους αυτούς να συμμετέχουν σε εθελοντικές δράσεις ή/και να παίρνουν μέρος σε γενικές συνελεύσεις.
Τι εννοείς όταν μιλάς για εθελοντικές δράσεις; Είτε δράσεις ενημέρωσης είτε συμμετοχή στην περίθαλψη. Μπορεί κάποιος δηλαδή να αφιερώσει τον χρόνο του και να βοηθήσει στην περίθαλψη της Ανδριάνας. Δεν είναι απαραίτητο να έχει κανείς εξειδικευμένες γνώσεις για να το κάνει αυτό. Η όρεξη να προσφέρει είναι το πιο σημαντικό στοιχείο σε έναν εθελοντή. Η πείρα μου έχει δείξει ότι στην περίθαλψη ζώων είναι ιδανικοί και άνθρωποι που το αντικείμενο τους δεν έχει καμία σχέση με τα ζώα π.χ. τραπεζίτες ή ασφαλιστές. Αν το έχει στην επαφή του με τα ζώα τότε μπορεί να είναι ο καλύτερος εθελοντής. Θεωρώ ότι το πρώτο βήμα είναι το πιο σημαντικό. Εννοώ δηλαδή ότι κάποιος πρέπει να ενημερωθεί, να ενδιαφερθεί για το τι συμβαίνει με αυτά τα ζώα και μετά ο καθένας βλέπει τι θέλει να κάνει.
Τη συζήτηση μου με την Μαριάννα παρακολουθεί η εθελόντρια Καίτη Αλευρά από την ΑΝΙΜΑ (Σύλλογος Προστασίας και Περίθαλψης Άγριας Ζωής), που είναι για πρώτη ημέρα δίπλα στην Ανδριάνα. Καθάρισε το χώρο, τα ψάρια, τα φιλετάρισε και βοήθησε στο τάισμα. Όταν τη ρωτώ τι κερδίζει από την ενασχόλησή της με τα ζώα μου απαντά : «Είναι μια πολύ ιδιαίτερη εμπειρία, που σε γεμίζει. Η καλύτερη όμως φάση της εθελοντικής δουλειάς είναι η απελευθέρωση, όταν έχεις κάνει όλη αυτή τη δουλειά και βλέπεις ότι έχει αποτέλεσμα. Δεν μεγαλώνουμε τη φώκια για να την κρατήσουμε, τη μεγαλώνουμε για να την αφήσουμε στο φυσικό της περιβάλλον, το ξέρουμε από την αρχή αυτό και όταν συμβαίνει αισθανόμαστε ότι πετύχαμε και γεμίζουμε χαρά»
Η Μαριάννα παρεμβαίνει για να μου πει ότι δυστυχώς δεν είναι πάντα καλά τα νέα από τον πομπό. Μου αναφέρει την περίπτωση της Άρτεμης, που βρέθηκε τον Δεκέμβριο του 2008, πέρασε κανονικά από τη διαδικασία της περίθαλψης και επανεντάχθηκε τον Μάρτιο του 2009. 45 ημέρες μετά η Άρτεμης βρέθηκε νεκρή, παγιδευμένη σε δίχτυα.
Υπάρχει νομοθεσία που προστατεύει την Monachus monachus; Υπάρχει αλλά δεν τηρείται. Κατά βάση δεν τηρείται η απόσταση στην οποία πρέπει τοποθετούνται τα δίχτυα σε σχέση με την ακτή. Οι συγκεκριμένες φώκιες αποτελούν παράκτιο είδος, όχι πελαγίσιο. Υπάρχει μείωση των ιχθυοαποθεμάτων, αυτό είναι γεγονός και η φώκια ξέρει ότι στα δίχτυα θα βρει τροφή. Είναι πολύ έξυπνα ζώα, σε ορισμένες περιπτώσεις αυτά οδηγούν τα ψάρια στα δίχτυα με σκοπό να τα φάνε. Ψαρεύουν κι αυτά με τον τρόπο τους.
Το ζώο πόσο βαθιά μπορεί να καταδυθεί; Χάρη στην Άρτεμη είχαμε καταγράψει κατάδυση που έφτασε στα 180 μέτρα και φαντάσου το ζώο ήταν μόλις πέντε μηνών. Μιλάμε για μια φώκια που είχε μεγαλώσει στο πρόγραμμα περίθαλψης της MΟm, είχε απελευθερωθεί μόλις έναν μήνα πριν και μέχρι τότε έκανε μπάνιο σε πισίνα που έφτανε το 1,5 μέτρο βάθος. Είναι απίστευτες οι δυνατότητες τους στο νερό. Από υποβρύχιο έχει καταγραφεί βύθιση που έφτανε τα 500 μέτρα από χαβανέζα φώκια μοναχούς. Πιστεύουμε ότι και οι μεσογειακές μπορούν να φτάσουν σε τέτοια βάθη απλά δεν το έχουμε καταγράψει. Αρκεί να σου πω ότι κάνουν άπνοιες που διαρκούν μέχρι και είκοσι λεπτά. H Μonachus monachus είναι το πιο απειλούμενο θαλάσσιο θηλαστικό της Ευρώπης και το έκτο παγκοσμίως. Παρατηρείται μια μικρή αύξηση στις γεννήσεις και ο παγκόσμιος πληθυσμός της επίσημα υπολογίζεται γύρω στα 600 άτομα. Στην Ελλάδα πρέπει να βρίσκονται γύρω στα 350. Η Ελλάδα φιλοξενεί το 90% του ευρωπαϊκού πληθυσμού και αυτό μόνο του λέει πολλά για τον ρόλο της στην διάσωση και προστασία του είδους.
MOm, Εταιρεία για την Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας. Διεύθυνση: Σολωμού 18, τηλ. 210-5222888
