Στην καρδιά των ελβετικών Άλπεων, στο γαλλόφωνο καντόνι του Βαλέ, γράφτηκε μία ακόμη σελίδα στην ιστορία του Κυπριακού. Το Κραν – Μοντανά πήρε κι αυτό τη θέση του ανάμεσα σε αναρίθμητα άλλα διεθνούς κύρους τοπωνύμια. Ζυρίχη, Γενεύη, Μοντ Πελεράν, Τράουτμπεκ, Μοντρέ, Λωζάνη, Λονδίνο, Γκρίντρι. Στην αντίστοιχη λίστα, προστέθηκε ένας ακόμη γενικός γραμματέας του ΟΗΕ. Ο πορτογάλος Γκουτιέρεζ συγκαταλέγεται πλέον στον μακρύ κατάλογο εκείνων που ασχολήθηκαν με την Κύπρο, παρέα με τον Πέρεζ Ντε Κουέγιαρ, τον Μπούτρος Μπούτρος Γκάλι, τον Κόφι Ανάν.
Οι συνομιλίες δεν πέρασαν απαρατήρητες. Αναφορές, σχόλια, ιστορικές αναδρομές κι αναλύσεις υπήρξαν αρκετές. Κάποιες εξαιρετικά εύστοχες, άλλες ασυλλόγιστες και παντελώς ξάστοχες. Στα ελληνικά μίντια παρέλασαν, για ακόμη μια φορά, πολιτικοί και ειδικοί, άλλοι λαλίστατοι, άλλοι όχι. Κι όπως πάντα αξιοποιήθηκαν οι, γνώριμοι πια, ευφάνταστοι (sic) τίτλοι: «Σκληρό Πόκερ», «Τοπίο στην Ομίχλη», «Σκληρή Γραμμή Τουρκίας», «Στον Αέρα», «Κατάρρευση», «Ναυάγιο», «Άδοξο Τέλος». Σχεδόν με την ίδια χρονική σειρά κι ακολουθία. Ο κανόνας επιβεβαιώθηκε: το Κυπριακό παρέμεινε μία βινιέτα στην πολιτικο-μιντιακή πραγματικότητα, την Ελλαδίτικη πάντα. Ενδεχομένως υποχωρεί σε σημασία, ίσως λόγω κόπωσης, ίσως λόγω μιας κρίσης που δεν λέει να περάσει.
Στο χειμερινό θέρετρο Κραν-Μοντανά μέχρι τώρα πήγαιναν για σκι και σνόουμπορντ
Παραμένω μη ειδικός επί των τεχνικών λεπτομερειών και των θεμάτων του Κυπριακού. Ποιος θα μπορούσε άλλωστε να επικαλεστεί ότι γνωρίζει τα πάντα για ένα τόσο σύνθετο ζήτημα; Γνωρίζω όμως ότι υπάρχει ανάγκη για αναγνώριση του βάθους και του πλαισίου. Η ανάκτηση αυτού του πλαισίου δεν είναι υπόθεση απλή.
Σαράντα τρία χρόνια έχουν ήδη περάσει. 20 Ιουλίου 1974. Οι Τούρκοι εισβάλουν στο νησί. Ένα θερμό καλοκαίρι. Το καλοκαίρι που το φέρε η τύχη και ήρθα στον κόσμο. Έκτοτε βίοι παράλληλοι. Μωρό, παιδί, έφηβος, νέος, φοιτητής, εργαζόμενος, πατέρας.
Η Κύπρος πάντα εκεί. Συνομιλίες, Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία, Θάνατος Μακαρίου, Ανακήρυξη Ψευδοκράτους, Δέσμη Ιδεών Μπούτρος Γκάλι, Ενταξιακή Διαδικασία, Σχέδιο Ανάν – πρώτο και δεύτερο, Δημοψήφισμα, Διάγγελμα Τάσσου Παπαδόπουλου, Ένταξη στην ΕΕ, Κυπριακή ΑΟΖ, Μοντ Πελεράν.
Σε όλα αυτά τα χρόνια, η Κύπρος μοιάζει με εκείνο τον θείο στις οικογενειακές φωτογραφίες που ποτέ δεν γνώρισες καλά, αλλά είναι πάντα εκεί σε όλες τις αναμνηστικές, ενόσω εσύ μεγαλώνεις. Ένας συγγενής που τον θυμάσαι στις γιορτές και στις επετείους, λίγα βήματα πίσω, μέσα στο κάδρο, αλλά πάντα κάπως θαμπός, εκτός εστίασης. Ακούς για αυτόν, αλλά δεν τον γνωρίζεις.
Έως τη στιγμή που το φέρνει η τύχη κι αναρωτιέσαι. Ποιος είναι; Ενδιαφέρον αρχικά εγκυκλοπαιδικό. Ποια είναι ιστορία της Κύπρου; Διαβάζεις και μαθαίνεις να αραδιάζεις λαούς, επιδρομείς, κατακτητές κι επισκέπτες: Φοίνικες, Μυκηναίοι, Χετταίοι, Αιγύπτιοι, Πέρσες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Γότθοι, Σαρακηνοί, Άραβες, Ενετοί, Τούρκοι κι Άγγλοι. Κι άξαφνα εκεί στους τελευταίους η απόσταση μειώνεται δραματικά. Η ιστορία αυτού του άγνωστου τόπου γίνεται τραγική, δύσκολη, μαρτυρική: Οκτωβριανά, Ένωση, Ανεξαρτησία, ΕΟΚΑ, Γρίβας, Μακάριος, Χούντα, Εθνική Φρουρά, Σαμψών, Εισβολή, Κατεχόμενα, Αγνοούμενοι, Διχοτόμηση, Ψευδοκράτος. Οι εικόνες ζωντανεύουν και σε στοιχειώνουν.
Άκαρπες πάλι οι συναντήσεις στις μεγάλες αίθουσες EPA/JEAN-CHRISTOPHE BOTT
Έπειτα έρχεται η στιγμή που γνωρίζεις τον τόπο, τον επισκέπτεσαι. Αναγνωρίζεις τη συγγένεια στο κλίμα και στο φως, στα σπίτια και στα σώματα, στους ήχους και στα νεύματα. Οι οικείες αναλογίες στο τοπίο και τους ήχους. Οι αναλογίες που μοιράζεσαι, όπως έλεγε ο Ελύτης. Αναρωτιέσαι: πόσο «κείται μακράν» τελικά τούτος ο τόπος, ο θαλασσοφίλητος, που σε δεξιώνεται ως πατρίδα.
Βρίσκεις καταφύγιο στους ποιητές. Εκείνοι πάντα σε σπρώχνουν στο φως ή στην άβυσσο. Ο Σεφέρης κι ο Ρίτσος, ο Τεύκρος κι ο Αυξεντίου, η «Ελένη» κι ο «Αποχαιρετισμός». Με αυτούς ανοίγει κι άλλο το διάφραγμα του βλέμματος, αλλάζει η εστίαση, βαθαίνουν τα ερωτήματα. Αλήθεια: «ποιος το γνωρίζει τούτο το νησί»[1]. Δυσκολεύει η σκέψη. Ξεμπροστιάζεσαι. Αναμετριέσαι με τον εαυτό σου. «Τέλειωσαν πια τα ψέματα – δικά μας και ξένα»[2]. Αναγνωρίζεις κομμάτια του εαυτού σου σε αυτό τον άγνωστο τόπο, κομμάτια της ιδιοτυπίας σου. Ατομικής κι ομαδικής. Ανακτάς το πλαίσιο και το διακύβευμα. Κατανοείς ή έστω προσεγγίζεις με επίγνωση τα όσα συμβαίνουν στα ελβετικά θέρετρα. Θυμάσαι το Σεφέρη και τις «γάτες του Άη Νικόλα»[3].
Δυσκολίες ακόμα και στην αναμνηστική…
Η Κύπρος δεν είναι «ένα πουκάμισο αδειανό»[4]. Είναι μια ιστορία κοινή, με δραματικά διλήμματα που ενυπάρχουν στη φύση ενός προβλήματος σύνθετου και περίπλοκου. Μια ιστορία που ίσως θα ήταν καλό να γνωρίσουμε. Σε λιγότερο από δέκα ημέρες θα την ξαναθυμηθούμε. Θα υπάρξουν αφιερώματα, σχόλια, συζητήσεις. Μετά θα ακολουθήσει σιωπή. Ας τη γνωρίσουμε πέρα από τις επετείους και τα πρωτοσέλιδα. Ας την αποκτήσουμε έγνοια, κι ας χάσουμε τον ύπνο μας. Γιατί, ας είμαστε ειλικρινείς, τα αηδόνια δεν τραγουδούν στο Κραν – Μοντανά, αλλά «στις Πλάτρες, όταν τραγουδούν, δεν σ’ αφήνουν να κοιμηθείς»[5].
[1]«Ελένη», Γιώργος Σεφέρης.
[2]«Αποχαιρετισμός», Γιάννης Ρίτσος.
[3]«Ελένη», Γιώργος Σεφέρης.
[4]«Ελένη», Γιώργος Σεφέρης
[5]«Ελένη», Γιώργος Σεφέρης.