Να το κοιτάξεις γιατί η κατάθλιψη οδηγεί συχνά στον διπολισμό
Τα δεινά των παγκόσμιων πολέμων δημιουργούν τις πρώτες μεγάλες ρωγμές στην στέρεα μέχρι τότε αισιόδοξη αντίληψη για την έννοια της προόδου (σε κάθε της παραλλαγή). Η ιδέα ότι ο άνθρωπος παρά την πρόοδο του δημιουργεί στρατόπεδα συγκέντρωσης και ατομικές βόμβες θα στοιχειώσει τις κοινωνίες για πολλές γενιές, και θα καλλιεργήσει έναν βαθύ ατομικό κυνισμό ως προς την ιδέα της ελευθερίας. Ο άνθρωπος φοβάται τον ίδιο του τον εαυτό και κανείς πια δεν έχει τη διάθεση να οραματιστεί το μέλλον αν πρόκειται να είναι τόσο ευάλωτο και επισφαλές.
«Άντε, μ’ένα πόνο»
Ο ανταγωνισμός Αμερικής-Ρωσίας εκτός του οτι επεκτείνει χρονικά την κατάθλιψη και την απελπισία του πόλεμου, δημιουργεί στην υφήλιο εναν ασπρόμαυρο, ανυπόφορο και, όπως θα φανεί αργότερα αδιέξοδο ιδεολογικό διπολισμό. Ταυτόχρονα δημιουργεί την συνείδηση μιας διεθνούς πολιτικής σφαίρας στην οποία το άτομο τοποθετεί τον εαυτό του με τσαλακωμένη αυτοπεποίθηση για την ικανότητα του να παρεμβαίνει. Αυτά τα δύο στοιχεία, μαζί με το τεράστιο πρόβλημα της μεταπολεμικής φτώχειας στην Ευρώπη, επιδεινώνουν τον σκοτεινό προβληματισμό για τα αγαθά της προόδου στην συνείδηση των κοινωνιών.
Μad Men SE01
Παράλληλα, με την ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και σε μεγάλο βαθμό την συμβολή της ψυχολογίας, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού ο καπιταλισμός επαναπροσδιορίζεται και γίνεται ταυτόσημος μιας νέας αντίληψης περί προόδου που έχει ως κυριο μυθολόγημά ή ιδανικό την δυναμική σχέση μεταξύ παραγωγής και των υλικών αγαθών που αυτή προσφέρει.Για πρώτη φορά η πρόοδος αποκτά υλική υπόσταση, γίνεται «απτή» άρα και ελπιδοφόρα. Έτσι πραγματώνεται το αμερικάνικο όνειρο και μαζί του η κουλτούρα του καταναλωτισμού. Αυτή η δυναμική δείχνει όχι απλώς να λύνει το πρόβλημα της αυτάρκειας αλλά να το ξεπερνά σε τέτοιο σημείο που ταυτίζονται για πρώτη φορά η πρόοδος με την ατομική επιθυμία. Εκτός του ότι αυτή η δυναμική μετατρέπει την Αμερική σε ευρωπαϊκό ρυθμιστή (εξάγοντας σε αυτή απαραίτητα προϊόντα επιβίωσης και φάρμακα), το αμερικάνικο μοντέλο γίνεται πρότυπο κοινωνικής αρμονίας και υιοθετείται σταδιακά – αυτούσιο ή σε παραλλαγές – από ολόκληρο τον κόσμο.
«Αμέλικαν»
Η ελπίδα των διαφωτιστών έχει πια μεταλλαχτεί σε ρητορική φόβου για την ανθρώπινη ικανότητα
Οι κοινωνίες όμως – κυρίως στην Ευρώπη – βλέπουν μια μεγάλη αντίφαση. Η τεχνολογική, επιστημονική και οικονομική επέκταση οδηγεί σε υλική ευημερία, μείωση της θνησιμότητας, αύξηση της βιωσιμότητας και του κατλα κεφαλή εισοδήματος. Τα στοιχεία αυτά έχουν όμως μόνο στατιστική αξία γιατί στην συνείδηση των κοινωνιών παραμένει ο κυνισμός και η καχυποψία για την πρόοδο. Όχι μόνο επειδή η υλική πρόοδος τελικά οδηγεί σε νέου είδους ανισότητες, αλλά επειδή η ηθική πρόοδος φαίνεται να είναι αντίστροφη της τεχνολογικής εξέλιξης. Η ελπίδα των διαφωτιστών έχει πια μεταλλαχτεί σε ρητορική φόβου για την ανθρώπινη ικανότητα.
Καλά να περνάμε
Τη δεκαετία του 60 η αμφισβήτηση της έννοιας της προόδου θα κορυφωθεί. Ο άνθρωπος θα υιοθετήσει την καχυποψία ως κοινωνική στάση. Πλέον η έννοια της ελευθερίας εξελίσσεται σταδιακά από ομαδική σε ατομική και εσωστρεφή. Η πρόοδος ταυτίζεται με τον οικονομικό κύκλο και τον καταναλωτισμό και περιορίζεται εκεί χωρίς να επηρεάζει τις θεσμικές δομές των κοινωνιών που παραμένουν παγωμένες. Το σύστημα –που δεν λέγεται ακόμα έτσι – προωθεί την ιδέα της κατανάλωσης και την εξέλιξη της εργατικής τάξης σε μέση τάξη ως μονόδρομο, ιδέα που θα παγιωθεί και θα διατηρηθεί ως κοινωνικό φετίχ μέχρι σήμερα.
«Με θέλει για την ικανότητά μου να προσαρμόζομαι στη μέση τάξη»
Έτσι λοιπόν αυτή η εσωστρέφεια-υποκατάστατο της ουμανιστικής θεώρησης περί προόδου εκδηλώνεται από τους περισσότερους με τη μορφή του κονφορμισμού, του συμβατισμού και της αδιαφορίας. Από τους υπόλοιπους, οι οποίοι βλέπουν την πραγματικότητα επικριτικά και είναι κυρίως νέοι, η ίδια εσωστρέφεια θα εκφραστεί ως ατομική καταπίεση που θα βρει τρόπο έκφρασης και αυτοπροσδιορισμού σε εναλλακτικούς τρόπους ζωής (στην ουτοπική για τα δεδομένα ιδεολογική λογοτεχνία, τα παραισθησιογόνα ναρκωτικά, την avant-garde τέχνη και τις ανατολίτικες θρησκείες). Στην συνείδηση και των δύο ομάδων, η ηθική πρόοδος αποτελεί πλέον μια ξεπερασμένη αποτυχημένη ιδέα ή θεωρούν πως ο άνθρωπος έχει προοδεύεσει ως εκεί που μπορούσε. Η τεχνολογική πρόοδος γίνεται πλέον αντιληπτή ως περιορισμένη και απρόσιτη, είτε στην αυτόνομη βούληση ενός καταστροφικού για τον άνθρωπο συστήματος, είτε στους παραγωγούς της καταναλωτικής άνεσης.
Σφαλιάρες και ροκ εντ ρολ
Οι κοινωνίες συνεχίζουν να εξελίσσονται μέσα από ακραίες αντιθέσεις: ονειρική ευημερία και σκληρός ρατσισμός, επιστημονική πρόοδος και εκπαιδευτικός αυταρχισμός, ειρήνη εντός των τοιχών και πόλεμος έξω από αυτά, πλειοψηφία της μέσης τάξης αλλά έλεγχος της κοινωνίας από την ανώτερη τάξη.
Η ανάπτυξη των ΜΜΕ και η εξάπλωση της κουλτούρας του καταναλωτισμού καλλιεργούν για πρώτη φορά μια διεθνή δημόσια σφαίρα
Παράλληλα, η τεχνολογική ανάπτυξη και επίδραση των μέσων μαζικής επικοινωνίας αλλά κυρίως η εξάπλωση της κουλτούρας του καταναλωτισμού (κυρίως μέσα από την ψυχαγωγία), καλλιεργούν για πρώτη φορά μια πραγματική διεθνή δημόσια σφαίρα, πέραν πολιτικών ιδεολογιών.Μια παγκόσμια κουλτούρα. Τώρα οι άνθρωποι μπορούν να αφουγκραστούν την καθημερινότητα μακρινών κοινωνιών και να ταυτιστούν με αυτές. Και ενώ ο ουμανισμός συνεχίζει να μεταλλάσσεται σε εσωστρέφεια και ατομικισμό, οι κοινωνίες αρχίζουν να αισθάνονται «συνδεδεμένες» σε διεθνές επίπεδο. Το άτομο αυτοπροσδιορίζεται εν μέρει από την – εικονική – παγκόσμια ύπαρξή του.
«Παλιό, καλό, Γαλλικό connectivity»
«Παλιό, καλό, Γαλλικό connectivity»
Να την βράσω την εξεταστική σου
Αγκαλιάζοντας αυτή την πρώτη μορφή παγκόσμια συνδεδεμένης πραγματικότητας, οι απογοητευμένοι νέοι περνούν από την εσωστρέφεια και τον εναλλακτικό τρόπο ζωής, στην εξωστρέφεια και τον ουσιαστικό προβληματισμό για τον κόσμο και τις σχιζοφρενικές του αντιθέσεις. Βλέπουν ότι τον κόσμο δεν τον ενώνει μόνο η κουλτούρα της καταναλωτικής ευημερίας αλλά και τα προβλήματα.
Οι οικονομικές ιδέες του Μαρξ δημιουργούν πολιτικό κλίμα στις κοινότητες των φοιτητών, οι οποίες βρίσκουν κοινούς σκοπούς με άλλες κοινωνικές ομάδες (φεμινιστικά, αντιρατσιστικά κινήματα) και την εργατική τάξη, δημιουργώντας ένα διεθνές κίνημα διαμαρτυρίας εναντίον κάθε ανθρώπινης αδικίας. Τα συστήματα και οι αρχές – όποια και όπου και αν είναι αυτά – αμφισβητούνται και στοχοποιούνται ως υπαίτια.
«Υπό αμφισβήτηση»
Ενώ οι ιδέες των νέων είναι πολιτικά συγκεκριμένες (σοσιαλιστικές), αν κανείς αντιληφθεί το ζήτημα από πλευράς κοινωνικού αυτοπροσδιορισμού θα δει πως στην πραγματικότητα δεν σύστησαν έναν νέο συναρπαστικό ιδεολογικό μύθο – οι απογοητευμένες κοινωνίες κάθε άλλο παρά διψούσαν για κάτι τέτοιο. Άλλωστε, η δυσαρέσκειά των νέων για τον κόσμο προϋπήρχε της ιδεολογίας τους και η πολιτική πρόταση τους κατάφερε να αγγίξει ετερόκλητες κοινωνίες, εκ των οποίων οι περισσότερες δεν θα τους ακολουθήσουν ποτέ σε ιδεολογικό επίπεδο.
Από μικρό και απο τρελό
Η ενωτική και πανσπερματική δύναμη των νέων ήταν το αποτέλεσμα της απλότητας τους. Το μήνυμα τους ήταν ότι η αδικία είναι απλώς αδικία, χωρίς χρώμα, γεωγραφία ή πολιτική συνείδηση. Στην πραγματικότητα, οι νέοι ανέσυραν το ξεχασμένο ζήτημα της ηθικής προόδου και της αντίστροφης πορείας της σε σχέση με την οικονομική και τεχνολογική πρόοδο, εξηγώντας αυτό που κανείς δεν μπορούσε να περιγράψει αλλά όλοι ένιωθαν.
Οι συγκρούσεις μεταξύ φοιτητών και αρχών τον Μάη του 68 στη Γαλλία θα γίνουν παγκόσμιο σύμβολο, δημιουργώντας ένα τεράστιο κύμα εξεγέρσεων σε όλο τον δυτικό κόσμο. Ένα κύμα που θα συνεχίσει να αλλάζει την πολιτική πραγματικότητα στην Ευρώπη για πολλά χρόνια και θα δημιουργήσει για ορισμένο διάστημα επιπλοκές στην ομαλή από την μεταπολεμική και έως τότε εξέλιξη της καπιταλιστικής κοινωνίας.
«Έτσι είχαμε πει; #tinkano»
Στο ΚΛΙΚ που κυκλοφορεί
Η ορμή του Μάη του ’68 σηματοδοτεί ταυτόχρονα και δύο σημαντικές εξελίξεις: ένα τέλος εποχής για τον τρόπο με τον οποίο επαναστατικές ιδέες διεγείρουν την πρόοδο – ή έστω την συνείδηση για πρόοδο – και την ανάδειξη ενός οριοθετημένα πλέον κοινωνικού ρόλου των νέων.
Η συνεχής διάθεση προϊόντων θα ικανοποιεί τις πιο βαθιές επιθυμίες των κοινωνιών κάθε φορά που αυτές κουράζονται η προβληματίζονται
Η έννοια της επαναστατικής αντίδρασης ή της ριζοσπαστικής ιδέας δεν θα κάνει την εμφάνισή της ξανά μέχρι την ανάπτυξη του προσωπικού υπολογιστή και την εξάπλωση του διαδικτύου. Την δεκαετία του ’80 ο καπιταλισμός θα επικρατήσει, καταρρίπτοντας τους όποιους εναπομείναντες τοίχους και οδηγώντας σε έναν νέο τύπο κομφορμισμού που θα συνεχίσει να εξελίσσεται την δεκαετία του 90. Η συνεχής διάθεση προϊόντων θα ικανοποιεί τις πιο βαθιές επιθυμίες των κοινωνιών κάθε φορά που αυτές κουράζονται η προβληματίζονται. Η επαναστατική δυναμική των νέων θα περιοριστεί στο να θεωρείται ως μια από τις πολλές κατηγορίες των καταναλωτικών τρόπων ζωής και θα αποκτήσει παροδικό και αισθητικό/επιφανειακό χαρακτήρα.
«Σαν να μην μας έφταναν τόσα προβλήματα»
Την ίδια λογική της καταναλωτικής επιθυμίας, ο Ριγκανισμός και ο Θατσερισμός θα μετατρέψουν σε πολιτική ρητορική, διαμορφώνοντας ψηφοφόρους χωρίς ιδεολογική ορμή – πολίτες της επιθυμίας.
Η φιλοσοφία των ίδιων ηγετών θα προωθήσει μια νέα εταιρικής έμπνευσης λέξη για την ανθρώπινη πρόοδο: ανθρώπινη ανάπτυξη. Με την ίδια λογική, η οικονομία και το επιχειρείν, ως αξίες πλέον, θα συνεχίσουν ασταμάτητα να αντικαθιστούν ιδέες, έννοιες και όρους στην κοινωνία, στις προσπάθειες τους να φτιάξουν έναν νέο κόσμο (όσες παλιές έννοιες επιβιώνουν θα μετατραπούν σε ιστορικά απομακρυσμένους -ισμούς, βλέπε προοδευτισμός)
Στην επόμενη σελίδα: η πολιτική ορθότητα, η δυναμική των νέων, η μελλοντική κοινωνία των δικτύων και η ελπίδα για την επιστροφή της έννοιας της προόδου.