A dinghy with 15 migrants from Afghanistan arrives on a shore next to Skala Sikamineas village at the north of Lesbos island, Greece on February 28, 2020. / Βάρκα με 15 μετανάστες απο το Αφγανιστάν φθάνει σε ακτή κοντά στη Σκάλα Συκαμινέας, στη Βόρεια Λέσβο, 28 Φεβρουαρίου 2020.
Το φθινόπωρο πολλοί άνθρωποι εξαναγκάζονταν να διαμένουν στους κοινόχρηστους χώρους όπως εστιατόρια, μεταξύ των οποίων και ασυνόδευτα ανήλικα που δεν είχαν εντοπιστεί εγκαίρως από το προσωπικό της δομής. Οι συνθήκες στις οποίες κοιμούνται οι διαμένοντες σε αυτούς τους χώρους εν μέσω χαμηλών θερμοκρασιών, είναι σοκαριστικές:
«Έχουν δώσει μία κουβέρτα σε κάθε άτομο και μπορείς να την χρησιμοποιήσεις είτε για να κοιμηθείς πάνω, είτε για να σκεπαστείς. Κάποια άτομα κοιμούνται ακόμα και πάνω στα τραπέζια του εστιατορίου», μας αναφέρει ο Amir*, αιτών άσυλο που διαμένει μαζί με την οικογένεια του σε έναν από αυτούς τους χώρους. «Στην αίθουσα βρίσκονται πάνω από 100 άτομα. Υπάρχουν κι άλλες αίθουσες με αντίστοιχο αριθμό διαμενόντων. Όλη αυτή η κατάσταση μέσα στη δομή επηρεάζει την ψυχολογία των παιδιών μας. Συχνά δεν μπορούν να εγγραφούν στο σχολείο γιατί δεν υπάρχουν θέσεις στα σχολεία του νησιού».
Τον Νοέμβριο, πρόσφυγες ήταν αναγκασμένοι να κοιμηθούν ακόμη και σε αυτοσχέδια καταλύματα από παλέτες και μουσαμάδες σε αύλειους χώρους της ΚΕΔ, σύμφωνα με καταγγελία της οργάνωσης I Have Rights.
Όπως τονίζει ο Amir*, στους χώρους αυτούς δεν υπάρχουν τουαλέτες και ντους:
«Χρησιμοποιούμε εκείνες που ανήκουν σε άλλους διαμένοντες. Τρεχούμενο νερό για χρήση στους χώρους υγιεινής υπάρχει μόνο για μία ή δύο ώρες την ημέρα. Οι τουαλέτες είναι πολύ βρώμικες και οι γυναίκες μας προσπαθούν να τις καθαρίζουν αυτήν τη μία ώρα την ημέρα που υπάρχει τρεχούμενο νερό».
Ο Nasim* ένας άλλος αιτών άσυλο με τον οποίο συνομιλήσαμε και ο οποίος μένει σε κοντέινερ μαζί με την οικογένεια του, τονίζει για το ζήτημα της έλλειψης τρεχούμενου νερού:
«Έχω να κάνω μπάνιο 4 ημέρες, και όταν έχει νερό είναι πολύ κρύο. Ζεστό νερό δεν υπάρχει πάντα. Περιμένουμε για μέρες για να κάνουμε μπάνιο και να καθαρίσουμε. Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να αποθηκεύσουμε νερό. Μου λένε να πάω στο γραφείο πληροφοριών και να καταθέσω παράπονα. Λένε ότι θα το φτιάξουν, αλλά δεν κάνουν τίποτα».
Υπενθυμίζουμε ότι σύμφωνα με το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, τα 20 λίτρα ανά άτομο ημερησίως είναι η ελάχιστη απαραίτητη ποσότητα για πρόσβαση στο δικαίωμα σε νερό και υγιεινή. Για να εξασφαλιστεί η πλήρης υλοποίηση του δικαιώματος, τα κράτη θα πρέπει να στοχεύουν σε τουλάχιστον 50 έως 100 λίτρα ανά άτομο την ημέρα. Στην κλειστή «υπερσύγχρονη» ΚΕΔ της Σάμου δεν εξασφαλίζεται καμία από αυτές τις διεθνείς προδιαγραφές. Σύμφωνα με πληροφορίες, λόγω της έλλειψης σταθερής υδροδότησης, δεν μπορούν να καθαριστούν σωστά ούτε καν οι χώροι υγιεινής του προσωπικού που εργάζεται στην ΚΕΔ, με αποτέλεσμα οι εργαζόμενοι/ες να αποφεύγουν να χρησιμοποιούν τις τουαλέτες. Το πρόβλημα με τη μη σταθερή υδροδότηση της δομής είναι γνωστό ήδη πριν από την κατασκευή της, όπως τονίζουν άτομα που δραστηριοποιούνται στο πεδίο. Άλλωστε στη Σάμο υπάρχει σε αρκετές περιοχές πρόβλημα με την υδροδότηση. Τον Σεπτέμβριο είχε κατατεθεί ερώτημα στη Βουλή για το θέμα του τρεχούμενου και πόσιμου νερού στην ΚΕΔ αλλά και για την πυρασφάλεια, καθώς αναφερόταν ότι οι υδατοδεξαμενές ήταν άδειες, ενώ γινόταν λόγος για αδυναμία του Δήμου Ανατολικής Σάμου να παράσχει νερό για τις ανάγκες λειτουργίας της δομής (δεδομένου ότι η υπάρχουσα γεώτρηση δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του ολοένα αυξανόμενου πληθυσμού της ΚΕΔ).
Σύμφωνα με πληροφορίες εργαζομένων μέσα στη δομή, τα πλυντήρια που υπάρχουν δεν λειτουργούν, ενώ στα τέλη Ιανουαρίου υπήρχε διακοπή στη συνεχή παροχή τρεχούμενου νερού για σχεδόν επτά ημέρες με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις συνθήκες υγιεινής σε έναν πληθυσμό στον οποίο υπάρχουν κρούσματα ψώρας και άλλων δερματικών παθήσεων λόγω του συνωστισμού. Σύμφωνα με δημοσίευμα, τον Σεπτέμβριο σε διαμένοντες με μεταδιδόμενα νοσήματα, δίνονταν κούτες αντί για κουβέρτες.
Πρόσφυγες, εργαζόμενοι/ες και αλληλέγγυοι/ες αναφέρουν ελλείψεις σε βασικά αγαθά, (π.χ. σε είδη υγιεινής όπως σαπούνι, σερβιέτες), αλλά και ελλείψεις σε ρουχισμό και παπούτσια.
«Μία οργάνωση μας έδωσε πλαστικές παντόφλες και κυκλοφορούμε με αυτές. Δεν υπάρχει επαρκής ρουχισμός για τα μικρά παιδιά αλλά και ούτε πάνες για όλες τις ηλικίες», τονίζει ο Amir*.
Τις ελλείψεις αυτές επιβεβαιώνουν και εργαζόμενοι/ες στο πεδίο. Παράλληλα, λόγω του υπερπληθυσμού, οι διαμένοντες είναι αναγκασμένοι να περιμένουν για ώρες στην ουρά δύο φορές την ημέρα προκειμένου να λάβουν το πρωινό και το μεσημεριανό μαζί με το απογευματινό γεύμα.
«Κάποιες φορές όταν έρχεται η σειρά μου το φαγητό τελειώνει, κάτι που σημαίνει ότι δίνουν ανεπαρκές φαγητό σε αυτούς που βρίσκονται εκεί και είναι πολύ κακής ποιότητας. Οι κόρες μου αρρωσταίνουν κάποιες φορές λόγω της κακής διατροφής, του κρύου και επειδή δεν έχουν κατάλληλα ρούχα», λέει ο Nasim*.
Οι πρόσφυγες με τους οποίους συνομιλήσαμε, τονίζουν ότι δίνεται μόνο 1,5 λίτρο πόσιμο νερό την ημέρα σε κάθε άτομο για να καλύψουν όλες τις ανάγκες τους. Δημοσιεύματα αναφέρουν ότι παλαιότερα δίνονταν 6 μπουκάλια νερό την ημέρα στους διαμένοντες, ενώ αναφέρουν μαρτυρίες ότι το φθινόπωρο η αστυνομία πετούσε (!) το φαγητό [στο πλήθος] «και όποιος προλάβει». Σύμφωνα με τις μαρτυρίες προσφύγων, πολλές φορές προκύπτει ένταση στις ουρές για την αναμονή των γευμάτων, με αποτέλεσμα να επεμβαίνει βίαια η αστυνομία.
Ένα ακόμα σημαντικό πρόβλημα παραμένει η έλλειψη γιατρού μέσα στη δομή. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα διαθέτουν μία κινητή μονάδα, η οποία επισκέπτεται τη δομή τρείς φορές την εβδομάδα. Ένας μόνο στρατιωτικός γιατρός επισκέπτεται περιστασιακά την δομή ενώ το τοπικό νοσοκομείο είναι σοβαρά υποστελεχωμένο. Πρόσφυγες κάνουν αναφορά και για ελλιπή φαρμακευτική κάλυψη.
«Αν έχεις κάποιο πρόβλημα υγείας συνήθως σου δίνουν ένα-δύο χάπια, π.χ ντεπόν», μας λέει ο Αhsan*.
Όσον αφορά την ψυχολογική υποστήριξη, υπάρχει ένας ψυχολόγος του ΕΟΔΥ και τρεις ψυχολόγοι των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Σημαντικές ελλείψεις υπάρχουν και στην ψυχοκοινωνική στήριξη των ανηλίκων.
Σύμφωνα με πληροφορίες, η ΚΕΔ, είναι υποστελεχωμένη, με αποτέλεσμα να υπάρχουν σημαντικές καθυστερήσεις και στις διαδικασίες ασύλου. Οι καθυστερήσεις αυτές παρατηρούνται κυρίως όσον αφορά τις διαδικασίες για πρόσφυγες από Αφγανιστάν και χώρες της Αφρικής, κάτι που πιθανότατα συνδέεται με την έλλειψη επαρκούς διερμηνείας. Ως αποτέλεσμα, πολλοί αιτούντες και αιτούσες άσυλο παραμένουν χωρίς καταγραφή και διαμένουν σε συνθήκες εγκλεισμού/κράτησης, καθώς δεν έχουν τα απαραίτητα χαρτιά για να κυκλοφορήσουν ελεύθερα στο νησί. Ο ρυθμός των καταγραφών έχει αρχίσει να βελτιώνεται τις τελευταίες εβδομάδες, όπως μας αναφέρουν εργαζόμενοι/ες στο πεδίο.
Όσοι πρόσφυγες μπορούν να βγουν από τη δομή, αναφέρουν εξονυχιστικούς ελέγχους κατά την είσοδό τους στην ΚΕΔ.
«Όταν μπαίνεις μέσα, ακόμα και εάν έχεις μαζί σου μία φέτα ψωμί, θα την ελέγξουν. Πρέπει να βγάλουμε τα παπούτσια μας και τις ζακέτες μας», αναφέρει ο Amir*.
«Υπάρχει πολύ έλεγχος στην είσοδο και έξοδο και πολλοί υποφέρουν. Δεν τους ενδιαφέρει εάν είναι παιδιά. Σε αναγκάζουν να περιμένεις την ουρά μέχρι να έρθει η σειρά σου και ας έχει πολύ κρύο. Και τα παιδιά πρέπει να περάσουν από έλεγχο», μας λέει ο Nasim*
Όσοι και όσες μένουν στους κοινόχρηστους χώρους έχουν να αντιμετωπίσουν και μια συνθήκη διαρκούς επιτήρησης, καθώς, όπως αναφέρουν, οι κάμερες παρακολούθησης μέσα στα εστιατόρια λειτουργούν 24/7. Αυτό γίνεται κατά παράβαση της ιδιωτικότητας των ατόμων αυτών, που είναι αναγκασμένα να ζουν σε συνθήκες συνωστισμού.
«Κάνουμε παράπονα. Τους λέμε ότι έχουμε ανάγκη να μείνουμε σε ένα κοντέινερ, να έχουμε ιδιωτικότητα. Μας λένε ότι δεν έχουν χώρο», λέει ο Amir*.
Για το θέμα της αστυνομικής βίας στην ΚΕΔ έχει γίνει αναφορά σε δημοσίευση της RSA τον Μάιο του 2023. Όπως τονίζει η Ιωάννα Μπεγιάζη από την Human Rights Legal Project (HRLP) δυστυχώς εξακολουθούν να υπάρχουν φαινόμενα αστυνομικής βίας μέσα στη δομή. Συγκεκριμένα αναφέρει περιστατικό στο οποίο εκείνη και άλλη μία συνάδελφός της ήταν παρούσες σε επέμβαση διμοιρίας ΜΑΤ σε μία ειρηνική διαμαρτυρία διαμενόντων στις αρχές Ιανουαρίου.
«Περίμενε κοντά στην πύλη πολύ κόσμος για να πάνε σε υπηρεσίες συμπεριλαμβανομένου και του ΕΟΔΥ. Έγινε μία αυθόρμητη διαμαρτυρία και ο κόσμος φώναζε «άσυλο, άσυλο». Υπήρχαν παιδιά, γυναίκες και άνδρες. Δεν φαίνονταν σαν κάτι βίαιο ή κάτι που θα κλιμακωνόταν. Ξαφνικά εμφανίζεται διμοιρία ΜΑΤ και επιτίθεται. Ήμασταν κοντά. Ζητήσαμε να διερευνηθεί το υλικό από τις κάμερες και μάλλον θα μας δοθεί. Συνέλαβαν και κάποιον με την κατηγορία της διέγερσης σε ανυπακοή και διατάραξης της κοινής ειρήνης. Ένα μικρό κοριτσάκι έκλαιγε και οι γονείς του διαμαρτύρονταν ότι χτυπήθηκε. Δεν υπήρχε διοικητικό προσωπικό για να εξυπηρετήσει τον κόσμο και η απάντηση ήταν η υπέρμετρη βία», λέει η Ιωάννα Μπεγιάζη από την Human Rights Legal Project (HRLP).
Στη Σάμο έχει αρχίσει να παρατηρείται το φαινόμενο οικογένειες προσφύγων να μένουν άστεγες στο δρόμο περιμένοντας να λάβουν τα ταξιδιωτικά τους έγγραφα. Τα προβλήματα αυτά εντάθηκαν από τις αλλεπάλληλες διακοπές του προγράμματος HELIOS, που αποτελεί το μοναδικό ενταξιακό πρόγραμμα και πρόγραμμα στέγασης.
«Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε διαδικασία fast track λαμβάνουν καθεστώς προστασίας, αλλά πρέπει να περιμένουν 2-3 μήνες για να λάβουν διαβατήρια. Δεν έχουν χρήματα. Είχαμε αναγνωρισμένες οικογένειες με παιδιά στους δρόμους, ακόμη και με μωρά. Υπάρχουν αναγνωρισμένοι πρόσφυγες άνδρες μόνοι που μένουν σε εγκαταλελειμμένα κτίρια. Έχουν ελάχιστες επιλογές στη Σάμο και δεν έχουν χρήματα», τονίζει εργαζόμενος στο πεδίο που θέλει να κρατήσει την ανωνυμία του.
Μέχρι πρόσφατα υπήρχε ανοχή της διαμονής τους στην ΚΕΔ για ανθρωπιστικούς λόγους και οι αναγνωρισμένοι/ες δεν καλούνταν να εγκαταλείψουν άμεσα την ΚΕΔ μόλις λάμβαναν καθεστώς. Σύμφωνα με πληροφορίες από το πεδίο, λόγω της υπερπληρότητας, πλέον τους στέλνουν μία ειδοποίηση και τους ζητούν να φύγουν από τη δομή σε ένα μήνα.