Η Δημόσια Υγεία στην Ουκρανία «βομβαρδίζεται». Καθώς η ρωσική εισβολή στην χώρα επεκτείνεται, τα νοσοκομεία έχουν εξαντλήσει πολύτιμες προμήθειες, όπως το οξυγόνο, ενώ πολλές δομές περίθαλψης έχουν βομβαρδιστεί. Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας και οι ασθενείς, μεταξύ των οποίων έγκυες γυναίκες και νεογέννητα, μεταφέρονται σε αυτοσχέδια καταφύγια, προσπαθώντας να γλιτώσουν από τις εκρήξεις, όταν αξιωματούχοι του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, των Ηνωμένων Εθνών και άλλων Οργανισμών εκπέμπουν σήμα κινδύνου για το κόστος του πολέμου στη Δημόσια Υγεία.
Στην πιο πρόσφατη, στις 13/3, κοινή δήλωση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, της Unicef και του UNFPA (Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών για τη σεξουαλική και την αναπαραγωγική Υγεία) αναφέρεται ότι από την έναρξη του πολέμου έχουν καταγραφεί, μέσω του σχετικού Συστήματος Εποπτείας του ΠΟΥ (SSA), 31 επιθέσεις στην υγειονομική περίθαλψη.
Όταν μιλάμε για Δημόσια Υγεία, πολλοί επιστήμονες κάνουν λόγο για μια παράλληλη κρίση στη σκιά του πολέμου ο οποίος αναμένεται ότι θα οδηγήσει σε εξάρσεις ασθενειών. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που μετέδιδε το Reuters πριν λίγες ημέρες: Ο ΠΟΥ συμβούλευσε την ουκρανική κυβέρνηση να καταστρέψει αποθηκευμένα παθογόνα σε εργαστήρια υγείας για να αποτρέψει τις διαρροές ασθενειών.
“Οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης πρέπει να γνωρίζουν ότι οι πολυανθεκτικοί οργανισμοί (MDROs) συνδέονται συχνά με τραύματα πολέμου και απαιτούν έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία” αναφέρει report του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) που δημοσιεύτηκε στις 8 Μαρτίου σε σχέση με την πρόληψη μολυσματικών ασθενειών στο πλαίσιο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.
Από την κλιμάκωση της επιθετικότητας προς την Ουκρανία που ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου 2022 έως και τις 13 Μαρτίου πάνω από 2,8 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν καταφύγει σε γειτονικές χώρες, με τον αριθμό να είναι διαρκώς αυξανόμενος (στοιχεία από την Υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες UNHCR).
Το ECDC εστιάζει στην προετοιμασία των χωρών υποδοχής ώστε να παρέχουν ιατρική υποστήριξη στους πληθυσμούς που καταφθάνουν και να έχουν πολύ καλή επιτήρηση ασθενειών για να είναι εφικτός ο έγκαιρος εντοπισμός εστιών μετάδοσης. Αναπόσπαστο μέρος της συνολικής παροχής υγειονομικής περίθαλψης σε όσους εγκαταλείπουν την Ουκρανία, είναι επίσης η διάγνωση και θεραπεία χρόνιων ασθενειών, όπως και η ψυχική και ψυχοσωματική υγεία.
Ουκρανοί πρόσφυγες φτάνουν στο Κισινάου της Μολδαβίας. EPA/DUMITRU DORU
Τον Οκτώβριο του 2021 ένα κορίτσι 17 μηνών στην περιοχή Rivne στο δυτικό τμήμα της χώρας επλήγη από παραλυτική πολιομυελίτιδα, όπως γράφει δημοσίευμα του περιοδικού Time, ενώ γενικά η Ευρώπη είναι απαλλαγμένη από την πολιομυελίτιδα. Ένα δεύτερο κρούσμα της νόσου εμφανίστηκε στην περιοχή Zakarpattya στα νότια στις 24 Δεκεμβρίου. Τους μήνες αυτούς, τουλάχιστον 20 παιδιά ακόμη βρέθηκαν θετικά στον ιό της πολιομυελίτιδας, με τα περιστατικά της νόσου, όμως, να είναι μη παραλυτικά.
Tο Υπουργείο Υγείας της Ουκρανίας κήρυξε “βιολογική έκτακτη ανάγκη σε περιφερειακή κλίμακα” και παρουσίασε ένα σχέδιο σε συντονισμό με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για να ξεκινήσει ο εμβολιασμός 140.000 παιδιών από έξι μηνών έως έξι ετών στις περιοχές Rivne και Zararpattya. Την 1η Φεβρουαρίου 2022 ξεκίνησε η εκστρατεία εμβολιασμού αλλά διαταράχθηκε λίγο αργότερα από τη ρωσική εισβολή και την έναρξη του πολέμου.
Στην Ουκρανία, σημειώνει το ECDC, εξακολουθεί να υπάρχει σημαντική ευπάθεια στην πολιομυελίτιδα, ιδιαίτερα για παιδιά <6 ετών, κυρίως λόγω του ανεπαρκούς επιπέδου εμβολιαστικής κάλυψης. Η συνολική εμβολιαστική κάλυψη για την πολιομυελίτιδα ήταν 80% το 2021 και ποικίλλει αναλόγως την ηλικιακή ομάδα και την περιοχή της χώρας (60% έως 99%).
Στο αναλυτικό report του ECDC γίνεται λόγος και για τη σοβαρή ανησυχία σε σχέση με την ιλαρά, καθώς η συνολική εμβολιαστική κάλυψη με δύο δόσεις εμβολίου – 81,9% το 2020 – θεωρείται ανεπαρκής για την πρόληψη εστιών. Ο αριθμός των περιπτώσεων ιλαράς που αναφέρθηκαν στην Ουκρανία το 2020 και το 2021 συγκριτικά με τα δύο προηγούμενα έτη ήταν μειωμένος, γεγονός που εξηγείται από τα περιοριστικά μέτρα εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού. Ωστόσο, ο συνωστισμός στα καταφύγια και τα κέντρα υποδοχής θα μπορούσε να διευκολύνει την έναρξη μιας επιδημίας ιλαράς ιδιαίτερα την άνοιξη που συμπίπτει με τη φυσική εποχικότητα της νόσου.
Η γρίπη είναι μια ακόμη απειλή καθώς και για αυτή την περίπτωση έχει αναφερθεί χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη, ενώ μείζον πρόβλημα για την Δημόσια Υγεία και μεταδοτική ασθένεια που έχει τεθεί σε προτεραιότητα στην Ουκρανία ήδη πριν ο πόλεμος διαλύσει τα πάντα είναι η φυματίωση (ΤΒ – tuberculosis). Σύμφωνα με την ετήσια επιτήρηση και παρακολούθηση της φυματίωσης για το 2021 στην Ευρώπη, με βάση τα δεδομένα του 2019, η Ουκρανία ανέφερε τον δεύτερο υψηλότερο αριθμό κρουσμάτων φυματίωσης (28.539), με επίπτωση 65 περιστατικά ανά 100.000 πληθυσμού και 7,3 θανάτους ανά 100.000 πληθυσμού.
Ο ιός HIV απασχολούσε ήδη πριν τον πόλεμο τις ουκρανικές υγειονομικές αρχές. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση επιτήρησης στην Ευρώπη για τον HIV, το 2020, το ποσοστό διάγνωσης HIV για την Ουκρανία ήταν το δεύτερο υψηλότερο στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του ΠΟΥ: 37,5 ανά 100.000 πληθυσμού σε σύγκριση με το μέσο όρο της ΕΕ που είναι 3,3 ανά 100.000 πληθυσμού.
Μολδαβοί εθελοντές ετοιμάζουν φαγητό για τους Ουκρανούς πρόσφυγες που φτάνουν στην χώρα. EPA/AMEL PAIN
Φυσικά οι αναζωπυρώσεις της πανδημίας για τον ουκρανικό πληθυσμό θεωρούνται για τους επιστήμονες δεδομένες και έτσι ανοίγει μια μεγάλη συζήτηση και πάλι για την Δημόσια Υγεία. Οι άνθρωποι αγωνιούν για την επιβίωση και όπως είναι απόλυτα λογικό οι συνθήκες στα καταφύγια ή κατά τη μετακίνησή τους προς άλλες χώρες δεν καθιστούν εφικτή την τήρηση μέτρων προστασίας.
Ο εμβολιασμός του γενικού πληθυσμού στην Ουκρανία έναντι της νόσου Covid-19 ανέρχεται μόλις σε 35%, ποσοστό πολύ χαμηλότερο σε σχέση με το μέσο όρο των άλλων ευρωπαϊκών χωρών.
Ο εμβολιασμός κατά του κορωνοϊού είναι ομοιόμορφα χαμηλός σε όλες τις ηλικιακές ομάδες ενηλίκων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων άνω των 60 ετών, οι οποίοι διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο σοβαρών ασθενειών.
“Οι χώρες υποδοχής θα πρέπει να εξετάσουν την ενίσχυση της επιτήρησης για ασθένειες που μπορούν να προληφθούν με εμβόλιο και άλλες μεταδοτικές ασθένειες. Επιπλέον, είναι σημαντικό να εξεταστεί το ενδεχόμενο δημιουργίας συστημάτων συνδρομικής επιτήρησης εντός των κέντρων υποδοχής και εάν είναι δυνατόν στην κοινότητα”, αναφέρει το ECDC στην έκθεση της 8ης Μαρτίου.
Η διασφάλιση επαρκούς εμβολιαστικής κάλυψης κατά της Covid-19 του μόνιμου πληθυσμού των χωρών υποδοχής αλλά και η προσπάθεια εμβολιασμού των εκτοπισμένων εντάσσεται στη στρατηγική επίλυσης των υγειονομικών προβλημάτων που θα ανακύψουν. Η Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του ΠΟΥ καλεί τα κράτη να βεβαιωθούν ότι οι πληθυσμοί των προσφύγων περιλαμβάνονται πλήρως σε οποιεσδήποτε μαζικές δραστηριότητες εμβολιασμού κατά της πολιομυελίτιδας, της ιλαράς, της ερυθράς, της Covid-19, και άλλων ασθενειών που μπορούν να προληφθούν με το εμβόλιο. Επίσης, να ετοιμάσουν εργαλεία επικοινωνίας σε μια γλώσσα που κατανοούν οι πρόσφυγες σχετικά με τα οφέλη του εμβολιασμού, τα συνιστώμενα εμβόλια, τις πιθανές παρενέργειες και τους τρόπους πρόσβασης σε αυτά.
Παράγοντες που αυξάνουν την ευπάθεια των εκτοπισμένων σε μολυσματικές ασθένειες περιλαμβάνουν την κακή πρόσβαση σε ποιοτική υγειονομική περίθαλψη, το συνωστισμό ή κοινόχρηστα καταλύματα, κακές εγκαταστάσεις υγιεινής και την ανεπαρκή διατροφή. Οι εστίες λοίμωξης του ανώτερου αναπνευστικού είναι πολύ συχνές σε πολυσύχναστα μέρη. Καθαρό νερό, βασικές υποδομές αποχέτευσης και υγιεινής, κατάλληλος εξαερισμός, αποφυγή συνωστισμού και μάσκες προσώπου, όλα θεωρούνται αυτονόητα για την Δημόσια Υγεία και την διασφάλισή της και θα πρέπει να είναι διαθέσιμα ανά πάσα στιγμή στα κέντρα υποδοχής.
Ουκρανοί πρόσφυγες φτάνουν στην Τσεχία. EPA/MARTIN DIVISEK
Μέσα σε όλα, αντικείμενο συζήτησης και φόβων έχει αποτελέσει το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού ατυχήματος στην Ουκρανία που θα οδηγήσει σε διαρροή ραδιενέργειας και φυσικά θα θέσει την Δημόσια Υγεία σε κίνδυνο. Προς το παρόν τα επίπεδα ραδιενέργειας αναφέρονται ως φυσιολογικά, σύμφωνα με τις συνεχείς ανακοινώσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA), ενώ ειδικά για την Ελλάδα δεν προκύπτει ραδιολογικός κίνδυνος καθώς βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από την Ουκρανία. Ετσι δεν θα απαιτηθούν επείγοντα μέτρα, όπως είναι τα χάπια ιωδίου.
Η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας που ανανεώνει συνεχώς τις ενημερώσεις της για την πυρηνική ασφάλεια στην Ουκρανία επισημαίνει ότι η προφυλακτική χορήγηση ιωδίου θα μπορούσε να συστήνεται σε απόσταση έως και 20 km ή και έως περίπου 100 km από το πυρηνικό εργοστάσιο ανάλογα με τη σοβαρότητα του ατυχήματος. Επομένως αφορά μόνο στον πληθυσμό κοντά στη συγκεκριμένη περιοχή.