Το Άμστερνταμ είναι μια πολύ όμορφη πόλη. Αντικειμενικά. Άψογα διατηρημένα κτίρια που διατηρούν την παλιά τους αύρα, τακτοποιημένα κανάλια, γέφυρες και ψιλόλιγνοι Ολλανδοί που ποδηλατούν πάνω κατω ασταμάτητα δείχνοντας υγιείς, λες και είναι βγαλμένοι από διαφήμιση του Becel Pro Active. Δεν είναι αυτοί οι λόγοι που το Άμστερνταμ είναι γνωστό όμως -τουλάχιστον, όχι οι κυρίαρχοι. Το Άμστερνταμ είναι γνωστό ως τουριστικός προορισμός και ως πόλη γενικότερα, για λόγους που στη συμβατική ελληνική κοινωνία ακούγονται ακραίοι. Είναι η ελεύθερη χρήση ελαφρών ναρκωτικών, η νόμιμη πορνεία, η gay friendly ατμόσφαιρα. Για εμένα, αυτοι ήταν οι συνειρμοί που γίνονταν αυτόματα στο κεφάλι μου, μόλις σκεφτόμουν την πόλη, ή τη χώρα γενικότερα.
Πριν μερικές μέρες, είχα την τύχη να παρακολουθήσω μία συγκλονιστική ομιλία της φιλοσόφου Rosi Braidotti, που επισκέφθηκε το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Αναφέροντας κάποια εισαγωγικά πράγματα για τον εαυτό της, η Braidotti είπε πως μένει μόνιμα στην Ολλανδία (είναι διευθύντρια του Κέντρου Ανθρωπιστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης) και γι’ αυτό να μην την παρεξηγήσουμε, αν είναι πολύ αυστηρή στην κριτική της για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ελλάδα. Εξήγησε πως, όταν εκεί γνώρισε τη γυναίκα που θα γινόταν ο έρωτας της ζωής της, είχε την τύχη να βρίσκεται σε μία χώρα που της αναγνώριζε το δικαίωμα να ενώσει μαζί της τη ζωή της. Είπε πως, αν αγαπάει για ένα λόγο την Ολλανδία, είναι για την αξιοπρέπεια με την οποία επιτρέπει στους κατοίκους της να ζουν. Είπε -και αυτή η φράση έμεινε στο μυαλό μου- πως η Ολλανδία την έχει κακομάθει, με το να είναι τόσο ελεύθερη. Αυτά τα λόγια της μου έμειναν -πώς είναι άραγε να νιώθεις πως η χώρα σου δίνει το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια;
Σκέφτηκα τι σκέψεις μου προκάλεσε μια δική μου σύντομη επίσκεψη στη χώρα, και συγκεκριμένα στο Άμστενταμ. Το Άμστερνταμ είναι μια απολύτως εκσυγχρονισμένη, οικονομικά ισχυρή δυτική πόλη. Είναι οργανωμένη, τακτοποιημένη, καθαρή. Αυτό το νιώθεις από την πρώτη στιγμή και κάνει πράγματι την πόλη ευχάριστη. Παράλληλα όμως, είναι μια εξαιρετικά πολυπολιτισμική, ανεκτική, “ανοιχτή” πόλη -αυτό είναι που τραβάει την προσοχή. Η ανεκτικότητα της μητρόπολης, βέβαια, δεν γεννήθηκε χθες. Την εξέλιξη αυτών των στοιχείων άρχισα να την καταλαβαίνω, μόλις επισκεφθηκα το εξαιρετικό Amsterdam Museum. Είναι το μουσείο που αφηγείται την ιστορία της πόλης και εμένα, μέσα σε δύο ώρες, μου άνοιξε τα μάτια.
Η χρυσή εποχή της Ολλανδίας ξεκίνησε τον 17ο αιώνα, όταν η χώρα γνώρισε μια φοβερή ανάπτυξη οικονομική, που γρήγορα έγινε και πολιτιστική. Από τότε το Άμστερνταμ ήταν μία κοσμοπολίτικη πόλη, όταν η εμπορική διαδικασία και ιδιαίτερα η ναυτιλία το έκαναν σημείο συνάντησης πολιτισμών. Τότε ήταν η χώρα που υποδέχτηκε θρησκευτικούς πρόσφυγες, όπως ήταν Εβραίοι της Πορτογαλίας. Τότε ήταν που φιλοξένησε κάποια από τα σημαντικότερα πνεύματα της Ευρώπης, όπως ήταν ο Σπινόζα ή ο Καρτέσιος. Τώρα, συμφωνα με στατιστικά στοιχεία του 2012, το μωσαϊκό των κατοίκων του αποτελείται κατά 50% από ανθρώπους ολλανδικής καταγωγής και κατά 50% από ξένης καταγωγής. Υπολογίζεται πως άνθρωποι 176 διαφορετικών εθνικοτήτων κατοικούν στην πόλη. Αυτό που ξεκίνησε, όμως, ως ανεκτικότητα στην εθνοτική πολυμορφία, είναι πλέον ανεκτικότητα σε ό,τι σε μια χώρα όπως τη δική μας, θεωρείται ακόμα ταμπού.
Από το 1976, στη χώρα επιτρέπεται η κατανάλωση ελαφριών ναρκωτικών. Διάσημο στοιχείο του Άμστερνταμ είναι τα coffee shops, κλασικός τουριστικός πόλος έλξης, όπου κανείς μπορεί να αγοράσει μία μικρή ποσότητα μαριχουάνας (όχι περισσότερο από 5 γραμμάρια το άτομο). Στο Amsterdam Museum, μαθαίνεις πως από τότε που μπήκε σε ισχύ ο συγκεκριμένος νόμος, έχει διαπιστωθεί μείωση στην κατανάλωση σκληρών ναρκωτικών. Συγκεκριμένα, μαθαίνεις πως ο πληθυσμός των εθισμένων στα σκληρά ναρκωτικά “γερνάει” -είναι, κατά κύριο λόγο, όσοι ήταν χρήστες πριν την εφαρμογή του νόμου.
Στη χώρα είναι νόμιμη η πορνεία. Νομιμοποιήθηκε το 2000, για να προστατεύσει τις γυναίκες δίνοντας τους άδειες εργασίας. Ένα από τα πιο γνωστά σημεία του Άμστερνταμ είναι το De Wallen, το red light district, η περιοχή δηλαδή με τα “κόκκινα φωτάκια” όπου συγκεντρώνονται πορνεία και μαγαζιά που σχετίζονται με τη βιομηχανια του σεξ, όπως είναι το Μουσείο της Πορνείας. Όχι, όχι, καθόλου καθωσπρέπει, θα έλεγε ένας σωστός Έλληνας… Αυτά τα πράγματα, πρέπει να κρύβονται.
Το 2001, η Ολλανδία έγινε γνωστή ως η πρώτη χωρα στον κόσμο που επέτρεψε τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών, όταν την 1η Απριλίου ο νόμος μπήκε σε ισχύ και ο δήμαρχος του Άμστερνταμ πραγματοποίησε τέσσερις γάμους ομόφυλων ζευγαριών τα μεσανυχτα, με το που άλλαξε η μέρα. Στην πόλη υπάρχει το Homomonument, το πρώτο μνημείο στον κόσμο αφιερωμένο σε lgbt άτομα, που διώχθηκαν λόγω του σεξουαλικού προσανατολισμού τους και της ταυτότητας φύλου τους. Περπατώντας μέσα στην πόλη, βλέπω συχνά σημαίες ουράνιου τόξου να ανεμίζουν -το έμβλημα του πολύχρωμου lgbt κινήματος. Βλέποντας αυτά, σκέφτομαι πως δύσκολα σε ένα τέτοιο περιβάλλον αναγκάζεται κανείς να νιώθει ντροπή για την ταυτότητά του, ή νιώθει την ανάγκη να την κρύψει. Στην Ελλάδα, αυτό το συναίσθημα δεν μου γεννάται ποτέ -και είναι αυτό παράλογο, όταν έχω τον υπουργό Δικαιοσύνης να μου λέει πως του είναι αδιανόητο να επιτραπεί ο γάμος ομόφυλων ζευγαριών, γιατί σέβεται τη φύση του ανθρώπου;
Όλα αυτά φυσικά κάνουν τουρίστες που αναζητούν μια γεύση ελευθερίας -ή απλώς μια γεύση ναρκωτικών και σεξ- να συρρέουν στην πόλη. Παρατηρωντας, βλέπει κανείς πως οι τουρίστες είναι αυτοί που κυρίως συρρέουν στα sex shops ή στα coffee shops. Για τους Ολλανδούς -δεν είναι επόμενο;- τα στοιχεία αυτά δεν τραβούν την προσοχή. Μήπως ισχύει εδώ ο λαϊκός κανόνας πως το απαγορευμένο είναι αυτό που προσελκύει περισσότερο την προσοχή; Η νομιμότητα σημαίνει απενοχοποίηση, σημαινει αποφυγή των ακραίων συμπεριφορών. Ανέχεσαι τα ελαφριά ναρκωτικά και μειώνεις τη χρηση των σκληρών. Ανέχεσαι την ελεγχόμενη πορνεία και αντιμετωπίζεις, όσο το δυνατόν, την εξάπλωσή της. Αναγνωρίζεις το διαφορετικό ως ίσο και σταματά να σου φαίνεται ακραίο. Ζεις μαζί του, αντί να το σπρώχνεις στο περιθώριο, και καταλαβαίνεις πως δεν σε απειλεί τίποτα. Στο Άμστερνταμ, ένα ομόφυλο ζευγάρι που κρατάει τα χέρια δεν θα κερδίσει βλέμματα φρίκης. Στο Άμστερνταμ, η ανεκτικότητα είναι τρόπος ζωής.
Όταν φεύγαμε, η δωδεκάχρονη αδελφή μου ρώτησε τη μητέρα μου, με αυτήν την παιδική αθωότητα που πρέπει να λατρεύεις: “Μαμά, αν ερχόταν ένας άνθρωπος με πολλά πολλά δισεκατομμύρια, αν, σου λέω, και ήθελε να τα χαρίσει στην Ελλάδα, θα μπορούσαμε ποτέ να γίνουμε χώρα σαν την Ολλανδία;”. Εκείνη την ώρα, η μικρή κοιτούσε τα γρήγορα τρένα και τον οργανωμένο σταθμό. Εμένα όμως δεν θα μου έφταναν τα χρόνια που χρειάζεται για να φτάσει στην ηλικία μου, για να της εξηγήσω γιατί η απάντηση είναι όχι.
