Οι Οθωνοί, 43 ναυτικά μίλια μακριά από το Οτράντο και την Ιταλία, σχεδόν όσο και από την Πόλη της Κέρκυρας, δε μπορούν παρά να σου φέρουν ιστορίες στο νου για τους Πειρατές και τον Μπαρμπαρόσσα, για επιδρομές και λάφυρα και αιματηφόρες μάχες…
Μόνο που στις μέρες μας είναι λίγο ανάποδα τα πράγματα… οι “πειρατές” κατοικούν στη στεριά και περιμένουν το καραβάκι είτε από τη Βόρεια και τον Αγ. Στέφανο Αυλιωτών (12 ναυτικά μίλια από το ακρωτήρι Δράστης), είτε το “μεγάλο” από τη μητρόπολη Κέρκυρα, που μπορεί να μεταφέρει και 4-5 αυτοκίνητα τη φορά, ή κανένα μπιτόνι βενζίνη…
Όλα αυτά βέβαια αν δεν έχει καιρό…
“Μαΐστρο ή Σοροκάδα;” …” Εξαρτάται..” αυτή είναι μία από τις πολλές απαντήσεις – γρίφους που θα δώσουν οι ντόπιοι σε όλες τις ερωτήσεις σου… “Θα πάει αύριο η βάρκα στην Άσπρη Άμμο;”, “Υπάρχει κάποιος που σε ανεβάζει με αυτοκίνητο ως το Χωριό;”… Αν ρωτήσεις δε και πόσο κάνει, εκεί να δεις “ομερτά”. Οι ντόπιοι με τα χρόνια έχουν αναπτύξει τη διάθεση εμπόρου, πειρατή και ακρίτα μαζί, ανακατεμένο με μια περίεργη συμπεριφορά κάστας. Ο Ιταλός, ο Αλβανός και ο Πρόεδρος… Δηλαδή μία από τις τρεις ‘ζώνες’ – συνήθως εμπόλεμες – που ορίζουν τα λιγοστά μαγαζιά της παραλίας. Εδώ μεσολαβεί και ένα μεγάλο Ελληνοαμερικανικό “λόμπυ” από συνταξιούχους και απογόνους δεύτερη και τρίτη γενιά του μεταναστευτικού ρεύματος του 69-70, που άφησε το νησί με 50 κατοίκους από 1500, κάπου εκεί στα χρόνια της Δικτατορίας…
«’65-‘70 έγινε το μεγάλο ‘ζμπάρο’», μας λέει ένας κάτοικος, «ύστερα γύρισαν με το όνειρο να πάρουν ένα σπίτι στην Πόλη της Κέρκυρας, να ‘χουν γιατρούς και νοταραίους, να έχουν και σχολείο τα παιδιά»… Τα δύο σχολεία του νησιού κάποτε είχαν 180 παιδιά, τώρα κανένα…… Το ένα μάλιστα, πέτρινο νεοκλασικό κτίριο, δωρεά του Έλληνα ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού, στέκει καμαρωτό στην είσοδο της Άμμου, της μόνης οργανωμένης συνοικίας που αντικρίζει κανείς μετά το λιμάνι, το οποίο βρίσκεται στην τοποθεσία Αυλάκια και προσφέρει καταφύγιο στα σκάφη από τις αλήθεια πολύ ανεμοδαρμένες θάλασσες που περικλείουν τους Οθωνούς.
Αυτό το νησί των μόνο 10,8 τετρ. χιλιομέτρων, περιστοιχίζεται από 4 θάλασσες: τη θάλασσα της Χειμάρρας στα ανατολικά, το Ιόνιο στα νότια, τη θάλασσα των Στενών του Οτράντο στα δυτικά, και τη βαθειά Αδριατική στα βόρεια, αλλά θα το χαρακτήριζε κανείς ορεινό, αν σκεφτεί ότι η ψηλότερη κορφή του, το Ημεροβίγλι, φτάνει και ίσως ξεπερνάει τα 390 μέτρα ύψος, αλλά κυρίως αν επισκεφτεί την “Πίσω Πάντα’, δηλαδή το μέρος του νησιού που θαλασσοδέρνεται από την Αδριατική, και γνωρίσει τις απότομες ακτογραμμές, και τους αχανείς όρμους του. Στο ΒΔ άκρο, βρίσκεται και η παραλία Φύκι, μια πετρώδης ακτή, αλλού βοτσαλωτή, που πνίγεται στην κυριολεξία από την οργιώδη βλάστηση της περιοχής, ιδανικό καταφύγιο για μοναχικούς κολυμβητές.
Προς το παρόν, στην Κάτω Πάντα θα βρεις σχεδόν όλη τη ζωή που έχει να σου προσφέρει αυτό το όμορφο και παράξενο νησί. Θα συναντήσεις κυρίως ελληνοαμερικανούς, απογόνους των πρώτων μεταναστών και ναυτικών, κατά το πλείστον συνταξιούχους που τους επισκέπτονται τα εγγόνια τους, αλλά και γενιές που επέστρεψαν και ρίζωσαν στο νησί.
Σε αυτούς που έφυγαν, υπάρχουν βέβαια και πιονέροι, δυο αιώνες πίσω, που αναζήτησαν μια καλύτερη ζωή, όπως ο παππούς του σημερινού ιδιοκτήτη της Ταβέρνας-Καφέ “New York”, που μετανάστευσε στο πολυπόθητο λιμάνι, επέστρεψε και ίδρυσε τον ομώνυμο καφενέ, το 1906, και με τη σειρά τους ακολούθησαν το αμερικανικό όνειρο όλοι οι απόγονοι. Σήμερα το κρατούν ολοζώντανο και δημιουργικό τα κορίτσια του ιδιοκτήτη, μέσα από το χαμόγελο, τα όμορφα πρωινά, τα προσεγμένα γεύματα, και τον ωραίο καφέ. Ένα από τα φιλικά στέκια αυτού του μικρού νησιού, και αυτό δεν είναι εδώ πάντα αυτονόητο…
Στη μία άκρη του μικρού κόλπου με την αμμουδερή παραλία, στέκεται, ίσως στο ωραιότερο σημείο, η ταβέρνα του Αντώνη. Πίσω από αυτήν, και τα ωραία ενοικιαζόμενα δωμάτια και βιλίτσες, βρίσκεται η κα Βασσιλική από τη Χειμάρρα. Έχει κτήματα και ελιές, καλλιεργεί πατάτες και εκτρέφει ζωντανά. Ακούραστη, δεν καταδέχεται τίποτα κατεψυγμένο, αναζητεί την αυτάρκεια των προϊόντων της και πετυχαίνει την ποιότητα που θέλει με πολύ κόπο και μεράκι. Δε χαρίζεται στα λόγια. «Άλλοι περιμένουν τις επιδοτήσεις και τα επιδόματα. Εγώ δεν έχω σταματήσει ποτέ να δουλεύω, δε θέλω φράγκο από το κράτος», λέει και σερβίρει τις πατάτες, μαζεμένες απ’ το χωράφι της και καθαρισμένες από τα χεράκια της. Κάνει αισθητή τη διαφορά και το πλατύ της χαμόγελο και η καλημέρα όλο χαρά.
Είναι δύσκολο να κρατηθεί κανείς σε τέτοιους τόπους όλο το χειμώνα χωρίς μαράζι. Αλλά και το καλοκαίρι με τους ‘καιρούς’, δε μπορεί να είσαι ένας συνηθισμένος τουρίστας που θα αξιώσει τα πάντα. Εδώ δεν υπάρχουν τα πάντα. Ή θα τα φέρεις μαζί σου, πράγμα δύσκολο στο μικρό καραβάκι, ή θα κάνεις ότι και οι ακρίτες… υπομονή…
Εν τω μεταξύ, θα απολαύσεις ότι μπορεί η ίδια η φύση να σου προσφέρει.
Θα εμπιστευτείς την καρότσα του κυρίου Κοσμά, θα προμηθευτείς μπουφάν και μαντήλι για τα μαλλιά, και θα πας να απολαύσεις το ηλιοβασίλεμα στον πιο εντυπωσιακό γκρεμό του νησιού.
Θα ανακαλύψεις το ‘κουκούλι του Φραντσέζου’, μία σφήνα βράχου, σαν κουκούλι, που θεωρείται ότι μπορείς να το ανέβεις εσωτερικά γιατί είναι λαξεμένο και έχει μια είσοδο που δεν μπορείς εύκολα να διακρίνεις γιατί φαίνεται μόνο από τη μεριά της θάλασσας. Και όταν λέμε θάλασσα, εννοούμε την ανοιχτή Αδριατική, γιατί σε αυτό το σημείο βρίσκεσαι στο δυτικότερο της Ελλάδας, δίπλα στα στενά του Οτράντο και την Ιταλική στεριά που απέχει μόλις 43 ναυτικά μίλια.
Το ‘κουκούλι του Φραντσέζου’
Αν υποθέσουμε ότι η Πόλη της Κέρκυρας απέχει 38 ναυτικά μίλια, καταλαβαίνουμε πόσο στη μέση του πουθενά πρέπει να ένιωσαν οι κάτοικοι των Οθωνών ανά τους αιώνες. Αλλά αν αντί για τη καρότσα του κυρίου Κοσμά, πάρεις το υπέροχο πέτρινο μονοπάτι (ούτε 1,5 χλμ.) από την Άμμο προς το Χωριό μέσα από ελαιόδεντρα και υπέροχα, μοσχομυριστά βότανα, θα συναντήσεις παλαιά, πετρόχτιστα σπιτάκια, που δείχνουν την αυτάρκεια και τη δύναμη των Οθωνών, όταν είχαν κάποτε άφθονους κατοίκους, ζώα και χωράφια.
Σε κάθε περίπτωση θα πιεις έναν ωραίο καφέ, ή τσίπουρο, στον ‘Τον Καφενέ του Μουρούνα’, το μαγαζί του κυρίου Κοσμά και του γιου του, μέσα στο μικρό, πεντακάθαρο χωριουδάκι με μπαλκόνι τη θάλασσα.
Πολλοί δεν γνωρίζουν ότι οι Οθωνοί θεωρούνται η Ομηρική Ωγυγία, δηλαδή το Νησί της Νύμφης Καλυψούς, της κόρης του Άτλαντα, που ζούσε σε μια θαλασσινή σπηλιά μες στην οποία κράτησε τον Οδυσσέα για επτά χρόνια, πριν φτάσει στη Σχερία, το νησί των Φαιάκων, θεωρητικά τη σημερινή Κέρκυρα.
Ένας από τους ‘άρχοντες της βαρκάδας’ του νησιού, ο κύριος Κατρόκιος, που διατηρεί επίσης την ομώνυμη ταβέρνα, θα φροντίσει να σε οδηγήσει στα νοτιοδυτικά άκρα, σε μαγευτικά τοπία, με απόκρημνα βράχια, σπηλιές, υφάλους και βραχονησίδες.
Θα περάσεις από την πιο εντυπωσιακή παραλία ολόκληρου του Ιονίου, την Άσπρη Άμμο, ένα τοπίο μοναδικό, που το ορίζει η λεία επιφάνεια ενός κατάλευκου βράχου που δείχνει να έχει κοπεί με αλφάδι. Στα πόδια του εκτείνεται η λευκή άμμος και τα βότσαλα, που τα βρέχουν σμαραγδένια νερά.
Όλη η εμπειρία σου κόβει την ανάσα, πριν οδηγηθείς λίγο πιο πέρα στη Σπηλιά της Καλυψούς, που μπορεί η Ομηρική περιγραφή για φυσικούς κήπους, ιερά δάση και πηγές να λείπει, όμως η σκιερή άμμος μέσα στα φιλόξενα κοιλώματα θα σε δροσίσει και θα σε νανουρίσει με τους ήχους της…
Η Άσπρη Άμμος
Η Σπηλιά της Καλυψούς
Ο βαρκάρης βέβαια δε θα σε αφήσει σαν τον Οδυσσέα, γιατί το δρομολόγιο είναι συγκεκριμένο και δε ξεστρατίζει εύκολα στα ανεμοδαρμένη πελάγη που περιβάλλουν τους Οθωνούς. Δεν είναι λίγοι οι ναυτικοί που χάθηκαν σε αυτά τα πελάγη, από τους παλιούς χρόνους, που μετέφεραν εμπορεύματα στη Μάλτα, στις Αλβανικές ακτές, στην Ίστρια, την Αυστροουγγαρία και την Ιταλία, ως και τη Μαύρη Θάλασσα.
Αλλά και το μνημείο πεσόντων στην είσοδο της παραλίας των Οθωνών θυμίζει τον χαμό του Υποβρυχίου ‘Πρωτεύς’, που βυθίστηκε το 1940 βόρεια των Οθωνών από τις τορπίλες του ιταλικού πλοίου με το συμβολικό όνομα ‘ANTARES’….
Αλλά και το μνημείο πεσόντων στην είσοδο της παραλίας των Οθωνών θυμίζει τον χαμό του Υποβρυχίου ‘Πρωτεύς’.
Σ’ αυτήν την ‘εσχατιά’ πάντως, παρηγοριά για τους ναυτικούς, έλαμπε πάντα ένας Φάρος. Μια λευκή αναλαμπή κάθε 10 δευτερόλεπτα, είναι αυτό που θα δει πρώτος ο ναυσιπλόος που θα μπει από το βορρά προς το Ιόνιο Πέλαγος, Στο βορειοανατολικό άκρο, στο ακρωτήριο Καστρί, στην κορυφή του λόφου σε υψόμετρο 100μ., κοντά στα ερείπια του ενετικού οχυρού υπάρχει ο φάρος του νησιού. Κατασκευάστηκε το 1872, καταστράφηκε από τους Γερμανούς, και ανασκευασμένος τώρα, λευκός και καμαρωτός, με 13 μέτρα ύψος, εκπέμπει και είναι ορατός σε ακτίνα 21 ναυτικών μιλίων.
Οι Οθωνοί είναι το μεγαλύτερο από τα Διαπόντια νησιά, (τα άλλα είναι η Ερείκουσα και το Μαθράκι) που βρίσκονται βόρεια της Κέρκυρας, και ανήκουν στο Δήμο Κεντρικής Κέρκυρας.
Ακολούθησαν τη μοίρα όλων των Ιονίων: Φράγκοι, Ενετοί, Αγγλοι και ανάμεσα ο Μπαρμπαρόσσα με τις σφαγές του, που μένει να τις θυμίζει ο πέτρινος σταυρός στην τοποθεσία Καλοδίκι. ‘Ωσπου στις 21 Μαΐου 1864, τα Επτάνησα, μαζί με όλα τα Διαπόντια νησιά, περνούν οριστικά στην ελληνική κυριαρχία, σε «μία και αδιαίρετη πολιτεία υπό το συνταγματικό σκήπτρο του Γεωργίου A΄», και οι Οθωνοί, γίνονται η πρωτεύουσα των Διαποντίων.
Από τη Βικιπαίδεια μαθαίνουμε στοιχεία για το περίεργο όνομα τους, αλλά όπως πάντα χωρίς να είναι τίποτα σίγουρο. Η πρώτη ονομασία σύμφωνα με αρχαία κείμενα (Ησύχιος, 3ος αι. π.Χ.) ήταν παραφθορά της λέξης Οθρωνός (ο Θρόνος). Το γιατί, ίσως να το απαντούσε η μορφολογία, αλλά δεν το απαντά με βεβαιότητα.
Άλλες ονομασίες ήταν Φιδονήσι (λόγω των πολλών φιδιών που λέγεται πως είχαν κατακλύσει το νησί και που εξαιτίας τους είχε κάποτε εγκαταλειφθεί ) και Φανό/ το ιταλικό Fano – Φανός, που χρησιμοποιείται συχά σε διεθνείς χάρτες λόγω του φάρου του. Σύμφωνα με τον Δ. Λουκάτο, το Φανό προήθλε από το μεσαιωνικό Thano του Άραβα γεωγράφου Μοχάμεντ αλ Ιντρίσι (12ος αι.). Υπάρχει επίσης η γνώμη ότι προήλθε από τη λέξη οθόνη, καθώς οθόνες φαίνεται πως ονόμαζαν τα πανιά των ιστιοφόρων οι ντόπιοι ναυτικοί. Η άποψη αυτή είναι χωρίς κατάλληλη ιστορική τεκμηρίωση και έχει προέλευση λαογραφική έρευνα του Χαρίλαου Κόλλα που βασίστηκε στην προφορική παράδοση. Μια άλλη αναφορά, για τους Οθωνούς, γίνεται και πάλι από τον Ησύχιο, μνημονεύοντας ότι μετά τον Τρωικό Πόλεμο, κατέφυγε στο νησί μετά την άλωση της Τροίας ο Ελεφήνορας, βασιλιάς των Αβάντων στην Εύβοια, για να εξιλεωθεί, καθώς είχε σκοτώσει τον παππού του, Άβαντα.