Η 26η Ιουνίου καθιερώθηκε το 1987 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ως «Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών και της Διακίνησής τους» με στόχο την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για αυτήν τη μάστιγα. Στην Ελλάδα, εξακολουθούν να υπάρχουν αδυναμίες στην αντιμετώπιση της χρήσης ναρκωτικών, αλλά και αρκετά αισιόδοξα μηνύματα: Τα στοιχεία από επιδημιολογικές έρευνες δείχνουν σταθεροποίηση έως και υποχώρηση της χρήσης ναρκωτικών στους εφήβους. Τα ποσοστά χρήσης στους 16χρονους είναι χαμηλότερα του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Σταθερός ή και ελαφρά μειωμένος σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια παραμένει και ο αριθμός των εξαρτημένων χρηστών (όλων των ηλικιών) και των θανάτων από τη χρήση ναρκωτικών.
Τα τελευταία στοιχεία που δημοσίευσε με αφορμή τη φετινή ημέρα κατά των ναρκωτικών το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ιστιτούτο Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακριβείας (ΕΠΙΨΥ), δείχνουν ότι η συντριπτική πλειονότητα (84%) των έφηβων-μαθητών στην Ελλάδα δεν έχουν κάνει ποτέ χρήση κάποιας παράνομης ουσίας. Το ελπιδοφόρο αυτό δεδομένο βοηθά, σύμφωνα με τους ειδικούς του ΕΠΙΨΥ, στη διαμόρφωση μιας αντίληψης στους μαθητές σύμφωνα με την οποία ως «κανονική» θεωρείται η μη χρήση και όχι η χρήση ουσιών.
Στους 16χρονους – ηλικία ορόσημο για την έναρξη της χρήσης – δεν έχει αυξηθεί την τελευταία 8ετία ο επιπολασμός της χρήσης παράνομων ουσιών, ενδεικτικό διατήρησης της επίπτωσης σε σταθερά επίπεδα σε αυτή την ηλικία. Οι 16χρονοι στην Ελλάδα εμφανίζουν σχεδόν παντού χαμηλότερα ποσοστά χρήσης ουσιών συγκριτικά με το σύνολο των χωρών που συμμετέχουν στην πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs). Όπως φαίνεται, επενεργούν παράγοντες, οι οποίοι με κάποιον τρόπο αποτρέπουν την συντριπτική πλειονότητα των εφήβων από το να πειραματιστούν και να εισέλθουν στη χρήση. Εξαίρεση αποτελούν οι εισπνεόμενες ουσίες, των οποίων το ποσοστό της χρήσης στην Ελλάδα είναι υψηλότερο έναντι του ευρωπαϊκού μέσου όρου.
Ενας στους οκτώ (13%) μαθητές Λυκείου αναφέρει χρήση κάποιας εισπνεόμενης ουσίας (π.χ., βενζίνη, κόλλες, καθαριστικά, διαλυτικά, κλπ.) έστω και μια φορά σε όλη του τη ζωή. Το 5%, μάλιστα, πολύ πρόσφατα. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι μια αξιοσημείωτη μερίδα των νέων συνεχίζει να πειραματίζεται με τις ουσίες, με κίνδυνο να αποτελέσουν τους μελλοντικούς εξαρτημένους χρήστες. Αν και χαμηλό, το ποσοστό των 16χρονων που αναφέρουν επανάληψη της χρήσης κάνναβης κατά τους τελευταίους 12 μήνες παρουσιάζεται το 2019 αυξημένο (4,6%) σε σχέση με οκτώ χρόνια πριν (3,1%). .
Σημαντική μείωση των προβλημάτων από οπιοειδή σε σχέση με δέκα χρόνια πριν
Η επίπτωση της πανδημίας στη χρήση ναρκωτικών δεν έχει αποτυπωθεί σε επίσημα δεδομένα, παρόλο που ορισμένες μελέτες κυρίως από την ανάλυση των αστικών λυμάτων έδειξαν έντονη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών στη διάρκεια του πρώτου lockdown. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ), η εκτίμηση, για το 2019, του συνολικού αριθμού χρηστών υψηλού κινδύνου ηλικίας 15-64 ετών με κύρια ουσία τα οπιοειδή είναι 14.753 με 95% διάστημα εμπιστοσύνης 12.188 – 18.183. Ο αριθμός είναι κοντά στην αντίστοιχη εκτίμηση για το 2018 (13.513 με 95% διάστημα εμπιστοσύνης από 11.161 έως 16.664), η οποία ήταν κάπως χαμηλότερη των αμέσως προηγούμενων ετών. Η συνολική εκτίμηση του αριθμού των χρηστών που κάνουν ενέσιμη χρήση κατά τον τελευταίο μήνα είναι 3.287 άτομα, πολύ κοντά στην αντίστοιχη εκτίμηση της προηγούμενης χρονιάς (3.339).
Τουλάχιστον 3698 άτομα εισήλθαν το 2019 στα αναγνωρισμένα από το κράτος προγράμματα θεραπείας της χώρας με προβλήματα από τη χρήση ουσιών. Καταγράφεται αύξηση κατά 7% σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά, αλλά μείωση κατά 3% και 30% σε σύγκριση με πριν από μία 5ετία και μία 10ετία, αντίστοιχα. Ο αριθμός των ατόμων με προβλήματα από τη χρήση οπιοειδών ήταν το 2019 χαμηλότερος κατά 54% συγκριτικά με μια 10ετία πριν και κατά 25% σε σχέση με πέντε χρόνια πριν. Την τελευταία 5ετία παρατηρείται, ωστόσο, ανοδική τάση των αιτημάτων για προβλήματα από την κάνναβη (κατά 40% συγκριτικά με το 2015) και κοκαΐνης ή άλλων διεγερτικών (κατά 81% συγκριτικά με το 2015).
Για τη δεκαετία 2010-2019, παρατηρείται μια τάση μείωσης τόσο του αριθμού των ατόμων που δέχονται τις υπηρεσίες των συμβουλευτικών κέντρων που λειτουργούν στο πλαίσιο των “στεγνών” θεραπευτικών προγραμμάτων, όσο και του αριθμού των ατόμων που προχωρούν στο στάδιο της κυρίως φάσης θεραπείας στα εν λόγω προγράμματα. Κατά την περίοδο 2012-2019, η τάση του αριθμού των θεραπευομένων στο πρόγραμμα υποκατάστασης παρουσιάζει σταθεροποίηση.
Πριν τέσσερις Παρασκευές, στις 4-6, υπεγράφη από τα συναρμόδια υπουργεία η νέα Προγραμματική Σύμβαση 2021-2027 για τη λειτουργία 75 Κέντρων Πρόληψης των Εξαρτήσεων, που θα λειτουργούν υπό την εποπτεία του ΟΚΑΝΑ. Με τη νέα Σύμβαση δημιουργείται μακροπρόθεσμο πλαίσιο μέσω του οποίου θα επιχειρηθεί ολιστική αντιμετώπιση της χρήσης ναρκωτικών.
Το 2019 λειτουργούσαν στην Ελλάδα συνολικά 116 δομές θεραπείας και 49 συμβουλευτικά κέντρα για την αντιμετώπιση της ουσιοεξάρτησης, σύμφωνα με το ΕΚΤΕΠΝ.