Όλες μας θυμόμαστε την πρώτη μας περίοδο, το πρωτόγνωρο αίσθημα του πόνου, και όλα τα συναισθήματα που τη συνόδευαν. Οι πιο «τυχερές» βρισκόμασταν στο σπίτι, στο πλευρό της μητέρας μας, η οποία μας εξηγούσε τι συνέβαινε στο σώμα μας σ’ αυτό το ορμονικό ταξίδι που μόλις είχε ξεκινήσει. Άλλες, έχουμε συνδέσει αυτή τη μέρα με κάποιο πάρτυ που δεν πήγαμε ή μερικές βουτιές στη θάλασσα που διακόπηκαν απότομα. Κάθε μία έχει τη μοναδική ιστορία της σε αυτή τη βαθιά γυναικεία εμπειρία. Μια εμπειρία που από εκείνη τη μέρα έγινε κομμάτι του κάθε μήνα της ζωής μας. Υπάρχουν όμως και εκείνα τα κορίτσια που ξέρουν καλά πως ο πόνος της περιόδου μπορεί να γίνει όχι μόνο έντονος, αλλά ανυπόφορος, σε βαθμό που να επηρεάζει τη λειτουργικότητά τους και την κοινωνική τους ζωή. Μία από τις συχνότερες παθήσεις που συνδέονται με τον πυελικό πόνο κατά την έμμηνο ρύση, είναι η ενδομητρίωση, με τον μήνα Μάρτιο να είναι αφιερωμένος στην ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των ανθρώπων γύρω από αυτή.
H ενδομητρίωση είναι μια καλοήθης γυναικολογική πάθηση που ορίζεται από την παρουσία και εμφύτευση ενδομητρικού ιστού σε θέσεις εκτός από τη φυσιολογική που είναι το εσωτερικό της μήτρας (ή ενδομήτριο). Εκτιμάται ότι προσβάλλει περίπου το 2-10% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας (15-45 ετών) και τα επίσημα στοιχεία κάνουν λόγο για περισσότερες από 176 εκατομμύρια γυναίκες σε όλο τον κόσμο που πάσχουν από αυτή.
Δυστυχώς είναι μια πάθηση που χαρακτηρίζεται από υποδιάγνωση και καθυστέρηση στη διάγνωσή της, με μέσο όρο τα 7 με 10 έτη από την έναρξη των συμπτωμάτων ως την εύρεση της κατάλληλης θεραπείας. Παράλληλα, παρά τις συνεχείς προσπάθειες ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης που γίνονται μέσα από τα ΜΜΕ, από καμπάνιες και εκστρατείες, πολύς κόσμος αγνοεί τις πραγματικές αιτίες της και υποθέτει ότι πρόκειται για μια γυναικολογική ασθένεια, πιθανώς σεξουαλικά μεταδιδόμενη – πράγμα το οποίο δεν αληθεύει.
Σύμφωνα με τον Μαιευτήρα-Γυναικολόγο, Δημοσθένη Δώδο, η ενδομητρίωση προκαλείται όταν το ενδομήτριο, δηλαδή ο ιστός που υπό κανονικές συνθήκες περιβάλλει την εσωτερική επιφάνεια της μήτρας, βρεθεί εκτός αυτής – πιο συχνά στην κοιλιά, στις ωοθήκες, στις σάλπιγγες, στους συνδέσμους που περιβάλλουν τη μήτρα, στην περιοχή μεταξύ του κόλπου και του ορθού, στην ουροδόχο κύστη, στο έντερο, στον τράχηλο της μήτρας και σε πολλά άλλα σημεία και όργανα του γυναικείου οργανισμού.
Όπως εξηγεί στην Popaganda, «Αυτός ο μετατοπισμένος ιστός έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται παραμορφώσεις στη φυσιολογική ανατομία των οργάνων και δυσλειτουργίες που σχετίζονται με τον έμμηνο κύκλο. Κάθε μήνα ο ιστός της μήτρας αναπτύσσεται, διασπάται και αποβάλλεται. Φυσιολογικά, αυτή η διαδικασία ολοκληρώνεται μέσω της ροής του αίματος της περιόδου και την έξοδο από τον οργανισμό μέσω του κόλπου, όμως στην περίπτωση της ενδομητρίωσης το αίμα δεν μπορεί να βρει φυσιολογική διέξοδο. Έτσι έχουμε την πρόκληση εσωτερικής αιμορραγίας και φλεγμονών που συνοδεύονται από πολύ ισχυρούς πόνους, σχηματισμό ουλώδους ιστού, συμφύσεις και εντερικά προβλήματα».
Αναλύοντας τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης, ο κ. Δώδος επισημαίνει πως ένα από τα πιο επώδυνα είναι ο πυελικός πόνος, που συνήθως σχετίζεται με την έμμηνο ρύση. «Αν και πολλές γυναίκες βιώνουν κράμπες κατά τη διάρκεια της εμμήνου ρύσεως, εκείνες με ενδομητρίωση συνήθως περιγράφουν τον εμμηνορροϊκό πόνο ως πολύ χειρότερο από το συνηθισμένο. Ο πόνος μπορεί επίσης να αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου και να οδηγήσει σε οσφυαλγία, ισχιαλγία, επώδυνη σεξουαλική επαφή (δυσπαρευνία), πόνο κατά τις κινήσεις του εντέρου ή/και κατά την αφόδευση, πόνο κατά την ούρηση, κοιλιακό φούσκωμα, ναυτία (που μπορεί να οδηγήσει σε εμετό), τεινεσμό (αίσθημα ατελούς κένωσης) διάρροια και/ή δυσκοιλιότητα, ακανόνιστο εμμηνορρυσιακό κύκλο, βαριά εμμηνορρυσία, διαφυγή αίματος ανάμεσα στις περιόδους, έντονη κόπωση, ακόμη και υπογονιμότητα».
Μια γυναίκα με ενδομητρίωση μπορεί να έχει όλα, ένα ή και κανένα από τα παραπάνω συμπτώματα, σύμφωνα με τον γνωστό γυναικολόγο. Ωστόσο, η ένταση του πόνου δεν αποτελεί πάντα αξιόπιστο δείκτη της σοβαρότητας της κατάστασης, καθώς μια γυναίκα μπορεί να έχει ήπια ενδομητρίωση με έντονο πόνο ή προχωρημένη ενδομητρίωση με ελάχιστο ή καθόλου πόνο.
Ένα από τα συμπτώματα της προχωρημένης ενδομητρίωσης το οποίο προκαλεί ανησυχία στις γυναίκες, είναι εκείνο της αγονίας. Όπως εξηγεί ο κ. Δώδος, «Περίπου το ένα τρίτο έως το 50% των γυναικών με ενδομητρίωση δυσκολεύονται να μείνουν έγκυες. Για να καταλάβουμε το γιατί, για να υπάρξει εγκυμοσύνη, ένα ωάριο πρέπει να απελευθερωθεί από μια ωοθήκη, να ταξιδέψει μέσω της γειτονικής σάλπιγγας, να γονιμοποιηθεί από ένα σπερματοζωάριο και να προσκολληθεί στο τοίχωμα της μήτρας για να ξεκινήσει η ανάπτυξη. Η ενδομητρίωση μπορεί να φράξει τον σωλήνα και να εμποδίσει το ωάριο και το σπέρμα να ενωθούν. Φαίνεται επίσης πως η πάθηση επηρεάζει τη γονιμότητα με λιγότερο άμεσους τρόπους, όπως καταστρέφοντας το σπέρμα ή το ωάριο».
«Ακόμα κι έτσι, πρέπει να τονίσουμε πως, χάρη στην εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, πολλές γυναίκες με ήπια έως μέτρια ενδομητρίωση μπορούν να συλλάβουν κανονικά και να ολοκληρώσουν ομαλά την εγκυμοσύνη τους. Στην περίπτωση αυτή, συμβουλεύουμε τις παθούσες που θέλουν να φέρουν στον κόσμο ένα παιδί να μην καθυστερήσουν να το κάνουν, καθώς υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο η κατάσταση της ενδομητρίωσης να αλλάξει και να επιδεινωθεί με την πάροδο του χρόνου. Δεδομένου όμως ότι ζούμε σε μια κοινωνία που ακόμη συνδέει το γυναικείο κορμί με την τεκνοποίηση, το να πούμε στις γυναίκες που σκέφτονται να κάνουν παιδιά στο μέλλον, να το κάνουν όσο πιο άμεσα γίνεται, είναι ιδιαίτερα ψυχοπιεστικό», προσθέτει ο ίδιος.
Ο τρόπος με τον οποίο η ενδομητρίωση επηρεάζει την ποιότητα ζωής των γυναικών που υποφέρουν από αυτήν, κυρίως λόγω του χρόνιου πόνου, συνδέεται σημαντικά με τις ψυχολογικές μεταπτώσεις, ακόμα και την ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών σε βάθος χρόνου, όπως η αγχώδης διαταραχή και η κατάθλιψη. Ο πόνος μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα του ύπνου, να αυξήσει το στρες, και να μειώσει τα επίπεδα δραστηριότητας. Η ύπαρξη της ενδομητρίωσης στην πύελο με την πάροδο του χρόνου δημιουργεί μια χρόνια φλεγμονή, εξαιτίας της οποίας πολλές γυναίκες, πέρα από τα συμπτώματα και τον πόνο που βιώνουν, δηλώνουν αρκετά συχνά καταβεβλημένες και κουρασμένες, τόσο σωματικά όσο και ψυχικά.
«Συμπτώματα όπως ο πόνος, η κόπωση, η έντονη αιμορραγία και οι εναλλαγές της διάθεσης, φτάνουν σε σημείο να μην επιτρέπουν στις γυναίκες να εργαστούν, να παρακολουθήσουν τις σπουδές τους ή τα μαθήματα στο σχολείο, γεγονός που τις κάνει να νιώθουν μη ικανές και επαρκείς, με αποτέλεσμα να αναπτύσσουν ενοχές γι’ αυτό που τους συμβαίνει. Όλη αυτή η κατάσταση οδηγεί σταδιακά στην κοινωνική τους απομόνωση, και γι’ αυτό είναι σημαντικό, ως γυναικολόγοι, να μην είμαστε δίπλα στις γυναίκες μόνο ως γιατροί, αλλά πρωτίστως ως συμπαραστάτες, ως άνθρωποι. Απ’ εκεί και πέρα, η παρακολούθηση από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας, είναι λυτρωτική, καθώς οι γυναίκες μαθαίνουν να αγκαλιάζουν την πάθησή τους, να συμφιλιώνονται με αυτή και να απεμπλέκονται από τη ντροπή και τις ενοχές», εξηγεί ο κ. Δώδος.
Ο πόνος κατά τη διάρκεια ερωτικών συνευρέσεων, μπορεί να επηρεάσει επίσης τη σχέση των γυναικών με τον/την σύντροφό τους. Ο Μαιευτήρας – Γυναικολόγος αναφέρει πως, «Η μη κατανόηση για όλα αυτά που συμβαίνουν στο σώμα της πάσχουσας από τον κοινωνικό περίγυρό της, συχνά δημιουργεί απογοήτευση, ενοχή, ντροπή, ενώ συνδέεται με την κακή διάθεση, τη θλίψη, τη μειωμένη αυτοεκτίμηση και την ευερεθιστότητα. Σε συνδυασμό με τα ορμονικά σκευάσματα που λαμβάνει μια γυναίκα με ενδομητρίωση όταν ακολουθεί κάποια αγωγή, η διάθεσή της για σεξ μπορεί να περιοριστεί σημαντικά, γεγονός που καλλιεργεί ένα αίσθημα ανεπάρκειας απέναντι στους/στις συντρόφους τους, οι οποίοι με τη σειρά τους αισθάνονται πως δεν είναι ικανοί να τις βοηθήσουν σε αυτό που περνούν».
Φτάνοντας στο στάδιο της διάγνωσης, αυτό το οποίο τονίζουν τόσο οι γιατροί όσο και οι γυναίκες με ενδομητρίωση, είναι πως ακόμα και αν μια γυναίκα έχει πραγματοποιήσει κολπικό υπέρηχο, μαγνητική κ.λπ., και δεν βρεθεί κάτι ανησυχητικό σε αυτές τις εξετάσεις, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν έχει ενδομητρίωση εφόσον συνεχίζει να ταλαιπωρείται από πολύ έντονα συμπτώματα. Ο κ. Δώδος διασαφηνίζει πως ο μόνος δρόμος για τη σωστή διάγνωση της ενδομητρίωσης είναι η λαπαροσκόπηση. «Η ενδομητρίωση μερικές φορές συγχέεται με άλλες καταστάσεις που μπορεί να προκαλέσουν πυελικό πόνο, όπως η φλεγμονώδης νόσος της πυέλου (PID), οι κύστεις των ωοθηκών και το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS), μια κατάσταση που προκαλεί διάρροιες, δυσκοιλιότητα και κράμπες στην κοιλιά».
Και συνεχίζει: «Το IBS συγκεκριμένα, μπορεί να συνυπάρχει με την ενδομητρίωση, κάτι που κάνει την έγκυρη διάγνωση ακόμη πιο δύσκολη. Υπάρχουν πολλές γυναίκες που έχουν αμφισβητηθεί από τους ίδιους τους γιατρούς και τον περίγυρό τους, σχετικά με το αν τα συμπτώματά τους για τα οποία παραπονιούνται επίμονα είναι πράγματι τόσο επώδυνα και συνδέονται με την ενδομητρίωση. Στο εξωτερικό συνηθίζεται να γίνεται εξαρχής μια διαγνωστική λαπαροσκόπηση σε γυναίκες οι οποίες παραπονιούνται, προκειμένου να εξακριβωθεί η ύπαρξη της ενδομητρίωσης».
«Η θεραπεία για την ενδομητρίωση μπορεί να είναι φαρμακευτική, χειρουργική ή συνδυασμός και των δύο», λέει ο κ. Δώδος. «Το είδος της θεραπείας εξαρτάται από την ηλικία της ασθενούς, την επιθυμία για εγκυμοσύνη, την ένταση και διάρκεια των συμπτωμάτων και το στάδιο της νόσου. Η φαρμακευτική (ορμονική) θεραπεία περιλαμβάνει φάρμακα που προκαλούν καταστολή της σύνθεσης των οιστρογόνων και αμηνόρροια, με αποτέλεσμα την ατροφία των ενδομητρικών εστιών. Η φαρμακευτική θεραπεία έχει αποδειχθεί αποτελεσματική χωρίς να προκαλεί εκτεταμένες συμφύσεις και πρόβλημα γονιμότητας, ενώ συμβάλλει στην ανακούφιση των συμπτωμάτων (κυρίως του πόνου). Τα ποσοστά ανακούφισης των συμπτωμάτων κυμαίνονται στο 60-95%».
Σχετικά με τη χειρουργική θεραπεία, ο ίδιος εξηγεί πως, «Ενδείκνυται σε ασθενείς νεαρής ηλικίας που θέλουν να διατηρήσουν ή να βελτιώσουν την αναπαραγωγική τους ικανότητα και σε γυναίκες με υπογονιμότητα, η οποία οφείλεται στην ενδομητρίωση. Η λαπαροτομία (το ανοιχτό χειρουργείο), πρέπει να εφαρμόζεται σε προχωρημένα στάδια της νόσου και στις γυναίκες που απαιτείται ριζική θεραπεία και δεν είναι απαραίτητη η διατήρηση της γονιμότητας. Τα αποτελέσματα της χειρουργικής θεραπείας φτάνουν στο 60-80% όσον αφορά στην ανακούφιση απ’ τον πόνο και στο 60% όσον αφορά στην επιτυχία της εγκυμοσύνης (στην ήπια και μέτρια ενδομητρίωση)».
Όλες αυτές οι πληροφορίες δεν θα είχαν την ίδια βαρύτητα αν δεν συνοδεύονταν από τις εμπειρίες των ίδιων των γυναικών με την ενδομητρίωση. Η 29χρονη σήμερα Ισμήνη Παπαθανασίου, διαγνώστηκε πριν από τρία χρόνια με ενδομητρίωση στον ετήσιο τυπικό έλεγχο στη γυναικολόγο της. Όπως μοιράζεται η ίδια μαζί μας, «Ο πόνος της περιόδου ήταν απερίγραπτος και συνοδευόταν από ελαφριά δυσκοιλιότητα, κενώσεις του εντέρου, δυσκολία στην ούρηση και πόνο στη σεξουαλική επαφή. Στα 26 μου χρόνια, κατά τον ετήσιο γυναικολογικό έλεγχο, η γιατρός μου εντόπισε μια κύστη στην αριστερή ωοθήκη και μου συνέστησε να κάνω λαπαροσκόπηση. Τότε επιβεβαιώθηκε πως έχω ενδομητρίωση. Ξέροντας πως δεν αντιμετωπίζεται πλήρως, προσπάθησα να παραμείνω ψύχραιμη και να ακούσω τις συμβουλές της γιατρού μου.
Σήμερα ακολουθώ φαρμακευτική αγωγή, η οποία με έχει βοηθήσει σημαντικά στο να μην νιώθω τον ίδιο έντονο πόνο κατά την περίοδο, ενώ η σεξουαλική μου ζωή έχει βελτιωθεί αρκετά. Ζω όμως συνεχώς με τον φόβο ότι στην επόμενη επαφή θα πονέσω και δεν θα καταφέρω να απολαύσω το σεξ. Δεδομένου ότι είμαι μια σεξουαλικά ενεργή γυναίκα, έχω δυσκολευτεί αρκετά στη γνωριμία μου με αγόρια, καθώς πάντα χρειάζεται να τους εξηγήσω τι περνάω, ώστε να μην ξαφνιαστούν αν κατά την επαφή πονέσω πολύ ή θελήσω να σταματήσω. Θέλω να πω στους ανθρώπους ότι ακόμη κι όταν βλέπετε μια γυναίκα να είναι περιποιημένη, βαμμένη και να διασκεδάζει, αυτό δεν σημαίνει πως το σώμα και η ψυχή της δεν υποφέρουν. Ευτυχώς υπάρχουν μέρες που σε συνδυασμό με ορισμένα παυσίπονα, μπορώ και ζω “φυσιολογικά”, χωρίς πόνο. Η ανησυχία όμως είναι συνεχώς εκεί».
Η 32χρονη Αλεξάνδρα διαγνώστηκε με μέτριας μορφής ενδομητρίωση καθυστερημένα, στα 28 της, αφού ο γυναικολόγος που την παρακολουθούσε έως τότε επέμενε πως δεν υπάρχει κάποιο εύρημα και πως δεν χρειάζεται να κάνει κάποια περαιτέρω εξέταση πέραν του κολπικού υπέρηχου. Όπως εξιστορεί η ίδια, «Είχα προαίσθημα, καταλάβαινα πως δεν είχα απλά δύσκολη περίοδο. Η κοιλιά μου ήταν συνεχώς πρησμένη, πονούσα κατά τη σεξουαλική επαφή και ο πόνος στην ωορρηξία ήταν εξίσου έντονος με εκείνον της περιόδου. Αποφάσισα να αλλάξω γυναικολόγο και μετά από αρκετές εξετάσεις βρέθηκα με τέσσερις κύστες, τρεις στη μία ωοθήκη και μία στην άλλη».
«Στην περίπτωσή μου, χρειάστηκε να χειρουργηθώ για να αφαιρεθούν οι κύστες και να ανακουφιστώ από τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης. Μετά το χειρουργείο η ανάρρωση ήταν σχετικά ομαλή, και βοήθησε πολύ η αλλαγή στη διατροφή μου και η ενασχόλησή μου με τη γυμναστική. Αυτή τη στιγμή, αν εξαιρέσεις την κόπωση που νιώθω και την ατονία, ο πόνος είναι πολύ λιγότερος ακόμη και κατά την περίοδο και το πρήξιμο έχει περιοριστεί. Παράλληλα ακολουθώ ορμονική θεραπεία και συνεχίζω να αθλούμαι και να προσέχω τη διατροφή μου. Σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία που κάνω εδώ και τρία χρόνια, δεν νιώθω το άγχος που ένιωθα πριν χειρουργηθώ. Τότε ζούσα μέσα στην αβεβαιότητα, δεν ήξερα τι μου ξημέρωνε η κάθε μέρα και πόσο θα πονούσα».
Και σε επαγγελματικό επίπεδο όμως, η Αλεξάνδρα είχε αντιμετωπίσει αρκετές δυσκολίες πριν χειρουργηθεί. «Δεν μπορούσα να παίρνω άδεια ασθενείας κάθε δύο εβδομάδες για όσες μέρες κρατούσε η περίοδος. Αναγκάστηκα να παίρνω ενέσιμα παυσίπονα που ήταν πιο δραστικά, ώστε να μπορώ με όση δύναμη διέθετα, να πάω στη δουλειά και να τα βγάλω πέρα. Ντρεπόμουν να μιλήσω γι’ αυτό που περνούσα γιατί αφουγκραζόμουν πως δεν υπήρχε αποδοχή και κατανόηση. Στην Ελλάδα δεν έχει αναπτυχθεί ακόμη η κουλτούρα της άδειας για λόγους εμμήνου ρύσεως και ενδομητρίωσης. Έχουμε ακόμα δρόμο», καταλήγει.
Πράγματι, όπως παρουσιάζεται σε βίντεο των συνεργατών μας από το Sphera Network σχετικά με το βίωμα της ενδομητρίωσης, σε αντίθεση με την Ισπανία, μια χώρα που έχει νομιμοποιήσει από τον Μάιο του 2022 την άδεια εμμηνόρροιας, στην οποία περιλαμβάνεται και η πάθηση της ενδομητρίωσης, στην Ελλάδα όπως και σε καμία άλλη χώρα στον κόσμο δεν έχει ψηφιστεί σχετικό νομοσχέδιο. Κάποια βήματα έχουν αρχίσει να γίνονται στη Γαλλία, όπου αν και δεν υπάρχει ακόμη σχετική νομοθεσία, δύο εταιρείες στην Toulouse και το Montpellier πειραματίζονται με την ενδοεταιρική εισαγωγή της άδειας εμμήνου ρύσεως.
Η δημιουργία αντίστοιχου νομοσχεδίου στην Ελλάδα, καθώς και δημόσιων μονάδων υγείας με εξειδίκευση στην ενδομητρίωση – όπως έχει αρχίσει να συμβαίνει στο εξωτερικό – αλλά και η εξασφάλιση κάποιων δωρεάν χειρουργείων σε γυναίκες που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να χειρουργηθούν σε ιδιωτικά νοσοκομεία, θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην αποδαιμονοποίηση της πάθησης και στην εξασφάλιση μιας ομαλότερης και ασφαλέστερης καθημερινότητας για τις γυναίκες με ενδομητρίωση.