Από την δημιουργία του το 2004 μέχρι το σήμερα, το Facebook έχει περάσει από πολλά διαφορετικά στάδια, ενσωματώνοντας όλα τα πιθανά δημογραφικά και υπερβαίνοντας τη χρήση μίας απλής πλατφόρμας επικοινωνίας, μπαίνοντας στο χώρο των media και αποτελώντας χώρο παραγωγής και διοχεύτευσης πολιτικού λόγου και μάλιστα με μεγάλη επιρροή. Αποτελεί επίσης πλατφόρμα όπου πολλά διαδικτυακά μέσα δημοσιεύουν το οπτικό τους περιεχόμενο ώστε να αποσπάσουν τη μεγαλύτερη δυνατή απήχηση.
Με περισσότερους από 2 δισεκατομμύρια χρήστες, παραμένει το πιο δημοφιλές κοινωνικό δίκτυο. Είναι όμως και ένα «γερασμένο» κοινωνικό δίκτυο: οι έφηβοι το εγκαταλείπουν μαζικά, ενώ μεγαλύτερες ηλικίες συρρέουν σε αυτό.
Από την άλλη, το Instagram έχει κάνει πολλά βήματα από την εποχή των χαρακτηριστικών τετράγωνων φωτογραφιών, με τον αριθμό των χρηστών του να αγγίζει το 1 δισεκατομμύριο και πλέον αποτελεί χώρο ζύμωσης, όχι μόνο των απλών χρηστών, αλλά και κάθε λογής δημιουργού περιεχομένου, από κωμικούς και meme aggregators μέχρι influencers, οι οποίοι αποτελούν βασικό πόλο έλξης.
Η δημοφιλία του αυξάνεται ανάμεσα σε έφηβους και νέους ενήλικες, που είτε μεταναστεύουν σε αυτό από το Facebook, είτε αγνοούν τελείως το δεύτερο. Αυτό μπορεί να σχετίζεται ακριβώς και με την παρουσία μεγαλύτερων ηλικιών στο Facebook, ειδικά γονέων και λοιπών συγγενών, που εκτός από το να επιτηρούν κάθε διαδικτυακή κίνηση γεμίζουν τους εικονικούς τοίχους με σχόλια σε all caps, γλυκερά gifs και εν εξάλλω αναδημοσιεύσεις από άγνωστης προέλευσης μπλογκ. Όλα αυτά το καθιστούν μάλλον λιγότερο ελκυστικό για ένα μικρότερο σε ηλικία κοινό, το οποίο μπορεί να βρει ό,τι ζητά από ένα κοινωνικό δίκτυο στον οπτικοκεντρικό κόσμο του Instagram.
Στο Instagram διατηρούν ακόμα την πρωτοκαθεδρία οι εικόνες, γεγονός που πράγματι φαίνεται να το κάνει περισσότερο γοητευτικό. Αυτές οι εικόνες μπορεί να είναι φωτογραφίες των ίδιων των χρηστών, αλλά και screenshots (ακόμα και από άλλα κοινωνικά δίκτυα), που συχνά αντισταθμίζουν τη μειωμένη έμφαση της πλατφόρμας στο κείμενο και δημιουργούν διάλογο μεταξύ των χρηστών στα σχόλια. «Νομίζω ότι το Instagram προτιμάται περισσότερο από κάθε άλλο κοινωνικό δίκτυο, γιατί το να προμοτάρεις τον εαυτό σου και την καθημερινότητά σου μέσα από φωτογραφίες και βίντεο είναι λογικό αποτέλεσμα της εποχής που βασίζεται στην εικόνα. Στο Facebook δεν μπορείς να ανεβάζεις κάθε τρεις και λίγο φωτογραφίες με εσένα πρωταγωνιστή, γιατί έχει και άλλες δυνατότητες που μπορεί και πρέπει να αξιοποιήσεις», αναφέρει η Μ., 23 ετών. «Προσωπικά προτιμώ το Instagram επειδή εμπνέομαι από την αισθητική μερικών προφίλ και επειδή, οπτικά, θυμίζει ημερολόγιο.» Η Α., 16 ετών, προτιμά το Instagram, όπως λέει, διότι «είναι πιο συγκεκριμένο και πιο καθαρό στην χρήση του. Είναι περισσότερο ελκυστικό, οχι μόνο εμφανισιακά, αλλά και στην λειτουργία του», ενώ η 16χρονη Ν. σημειώνει πως «τα γραφικά και γενικότερα η όλη όψη του Instagram πιστεύω πως δίνουν μια αίσθηση του μοντέρνου, ενώ το Facebook έχει να “αλλάξει” πολύ καιρό. Πιστεύω πως το Instagram μπορεί να ενισχύσει και το personal branding ενός ατόμου περισσότερο από ότι το Facebook επομενως είναι πιο ευκολο να αναδειχθεί κανεις από αυτα.» Γενικά, οι έφηβοι και νέοι ενήλικες έχουν στραφεί προς το Instagram, διότι εκεί έχουν «εγκατασταθεί» οι συνομήλικοί τους, αλλά και γιατί το βρίσκουν αισθητικά πιο ελκυστικό και πιο μοντέρνο από το Facebook.
Με απλά λόγια, το Facebook, τουλάχιστον για μία μεγάλη μερίδα εφήβων και νέων ενηλίκων, είναι κάπως απαρχαιωμένο. Η Ζ., 16 ετών, αναφέρει ότι «τα δυο τελευταία χρόνια χρησιμοποιώ περισσότερο και με μεγαλύτερη ευχαρίστηση το Instagram, καθώς πλέον έχει αποκτήσει μια μεγαλύτερη απήχηση σε σχέση με το Facebook. Πιστεύω ότι αυτό συμβαίνει διότι αναβαθμίζεται συνεχώς, κάνοντας πιο ενδιαφέρουσα την εφαρμογή για τον χρήστη δίνοντας του την ευκαιρία να κάνει πολλά πράγματα παραλληλα δίχως να περιορίζεται σε ένα.»
Εκτός από τα stories, σύντομες δηλαδή δημοσιεύσεις με χρόνο ζωής 24 ώρες, το Instagram έχει ενσωματώσει αρκετές λειτουργίες που βλέπαμε και σε άλλες πλατφόρμες, όπως το τσατ, αλλά και το IGTV, το οποίο έχει επιχειρήσει να προσφέρει μία εναλλακτική στο YouTube, και την οργάνωση του περιεχομένου σε κατηγορίες ανάλογα με το είδος. «Πλέον το Facebook έχει φροντίσει και αυτό να ανανεώνεται συνεχώς προσπαθώντας να παρέχει στους χρήστες ό,τι και το Instagram, καθώς αρκετοί το προτιμούν περισσότερο. Αυτή η κίνηση της αντιγραφής το κάνει κατώτερο από το Instagram, επειδή δεν έχει τάσεις πρωτοτυπίας», συμπληρώνει η Ζ.
Μπορεί ο μέινστριμ λόγος για το Instagram, όπως και γενικά για όλα τα social media, να σκιαγραφεί μία εικόνα εφήβων που καταναλώνουν άκριτα περιεχόμενο, όμως οι νέοι έχουν κριτική στάση απέναντι στις διαδικτυακές τους συνήθειες, ακόμα και όταν αναγνωρίζουν πως αυτές τους επηρεάζουν αρνητικά: «(Π)αρατηρώ συχνά μια ιδιαίτερη δέσμευση που εμμεσα έχω από την εφαρμογή η οποία πιστεύω πως επηρεάζει πολλούς από εμας τους εφήβους. Για παράδειγμα, δεν μπορώ να κοιμηθώ εύκολα το βράδυ αν δεν έχω ολοκληρώσει την προβολή όλων των ιστοριών και των δημοσιεύσεων της αρχικής μου σελίδας», αναφέρει η Ζ.
Όσον αφορά τις σέλφι που κατακλύζουν το Instagram, για κάποιους αυτές έχουν ενδυναμωτικό χαρακτήρα, καθώς επιτρέπουν σε γυναίκες ή άτομα που ίσως δεν συμπεριλαμβάνονται στα κυρίαρχα πρότυπα ομορφιάς να προβάλλουν τον εαυτό τους με τους δικούς τους όρους. Άλλοι πάλι αναγνωρίζουν μία ναρκισσιστική τάση αυτοεκπλήρωσης μέσα από την αποδοχή των άλλων, όπως η Μ., η οποία αναφέρει πως «τα προφίλ που είναι γεμάτα σέλφι φωνάζουν την ανάγκη τους για λίγη προσοχή, επειδή δεν μπορούν να επιβεβαιώσουν τον ίδιο τους τον εαυτό».
Η προβολή κάθε πλευράς της καθημερινότητας, ακόμα και των πιο ασήμαντων λεπτομερειών της, «πιστεύω ότι στοχεύει αποκλειστικά στην συναισθηματική ικανοποίηση των ίδιων των χρηστών», συμπληρώνει. Πάντως, αρκετοί χρήστες φαίνεται να προτιμούν να παρακολουθούν τις αναρτήσεις άλλων παρά να δημοσιεύουν οι ίδιοι περιεχόμενο. Λειτουργίες, όπως τα stories, μας ανοίγουν ένα παράθυρο στην ζωή των άλλων, χωρίς να απαιτούν κάποια ιδιαίτερη προσπάθεια κοινωνικοποίησης. Για πολλούς, όμως, ακόμα και το μίνιμουμ συναναστροφής που προκύπτει από μία αντίδραση ή σχόλιο στο προσωρινό story ενός φίλου ή γνωστού, μπορεί να αναζοωγονήσει ή να ενεργοποιήσει κοινωνικές σχέσεις.
Σηματοδοτεί άραγε η στροφή των νεότερων δημογραφικών προς το Instagram κάποιον επικείμενο θάνατο του Facebook; Το πιθανότερο είναι πως όχι. Το Instagram ανήκει φυσικά στο Facebook, οπότε σε κάθε περίπτωση το τελευταίο δεν έχει να φοβάται κάτι από την άνοδό του. Μπορεί να εκμεταλλευτεί την διαφαινόμενη γενεαλογική διαφοροποίηση στη χρήση, ακονίζοντας τις διαφημιστικές του τεχνικές και συλλέγοντας δεδομένα από πιο διακριτά ακροατήρια. Όπως συμβαίνει και με όλα τα brands, έτσι και τα social media ανήκουν σε ευρύτερα μονοπώλια. Η δημοφιλία του Instagram, ειδικά σε ένα κοινό-κλειδί για τους διαφημιστές, όμως λέει πολλά για τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε σήμερα το περιεχόμενο στο διαδίκτυο και ίσως αυτό γίνει το μέσο που πλέον θα διαμορφώνει την εμπειρία μας με τα social media γενικά.