Σε προηγούμενο δημοσίευμα της Popaganda, αναλύσαμε τις συχνές αγχώδεις διαταραχές, τη διαφορά άγχους με stress και πότε το άγχος πρέπει να μας οδηγήσει στην αναζήτηση βοήθειας από ειδικό. Συνεχίζοντας τη σκιαγράφηση συχνών παθήσεων ψυχικής υγείας, και ξανά με τη βοήθεια του ψυχιάτρου – ψυχοθεραπευτή Δημήτρη Μαργαρίτη, θα εστιάσουμε σε ψυχικές νόσους που έχουν βαρύτητα από άποψη παρακολούθησης και ανάγκης για θεραπεία.
Διπολική διαταραχή, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και ψυχώσεις, μπορεί ως όροι να παραπέμπουν σε κάτι που δεν αφορά πολλούς ανθρώπους, πρόκειται, όμως, για συνηθισμένες καταστάσεις, όπως εξηγεί ο κ. Μαργαρίτης, που οδηγούν στον ψυχίατρο. Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι έχουν βιολογικό υπόβαθρο και λόγω βαρύτητας απαιτούν χρόνια παρακολούθηση.
«Η διάθεσή μας είναι σαν τον καιρό που εναλλάσσεται. Ο μέσος όρος του καιρού μας δίνει το κλίμα. Έχουμε έναν ‘εσωτερικό θερμοστάτη’ που διατηρεί ένα φυσιολογικό εύρος διακύμανσης της διάθεσής μας, ένα εύκρατο κλίμα. Οι ακραίες διακυμάνσεις παραπέμπουν στη διπολική διαταραχή. Η ασθένεια είναι σαν κάποιος να βιώνει βαρείς χειμώνες στη διάθεση, που είναι οι καταθλίψεις, και καύσωνες που είναι η Μανία ή μίνι καύσωνες, που είναι η Υπομανία», λέει στην Popaganda ο ψυχίατρος.
Η παρομοίωση με τον καιρό εξηγεί με απλό τρόπο την πάθηση. Επί της ουσίας κάποιος με διπολική διαταραχή μπορεί από τη μία να έχει καταθλιπτικά επεισόδια αλλά να βιώνει και το αντίθετο, που είναι η μανία. Η μανία είναι υπερβολική ενέργεια που ξεχειλίζει. Κάποιος μπορεί να κοιμάται μόνο δυο-τρεις ώρες τη νύχτα και να μη νιώθει ότι χρειάζεται παραπάνω, να έχει πολλή όρεξη να ξοδέψει χρήματα, να κάνει πολλά ψώνια, να είναι υπερσεξουαλικός. Την ίδια στιγμή, να βγάζει γέλιο αλλά να έχει και πολύ εκνευρισμό και η διάθεση αυτή να κρατάει για ημέρες.
«Εάν ένας άνθρωπος εκτός από τις καταθλίψεις, εμφανίσει και το αντίθετο, δηλαδή αυξημένη ενέργεια, μειωμένη ανάγκη για ύπνο και τα πάντα στην υπερβολή, είναι ένα επεισόδιο μανίας και εξ ορισμού σημαίνει ότι υπάρχει συναισθηματική διπολική διαταραχή. Δεν πρέπει βέβαια να γίνεται αυτοδιάγνωση, αλλά μπορεί κάποιος να καταλάβει ότι κάτι δεν πάει καλά όταν υπάρχουν επεισόδια κατάθλιψης που επανέρχονται και έχει δει έστω και ένα επεισόδιο ανεβάσματος», εξηγεί ο κ. Μαργαρίτης, και προσθέτει: «Δεν θέλουμε το υπερβολικό ανέβασμα γιατί έχει κόστος. Επιστρέφει με κατάθλιψη. Όπως ο Ίκαρος που πέταξε ψηλά και καταποντίστηκε. Πολλοί από όσους έχουν διπολικότητα είναι άνθρωποι από το χώρο του θεάματος ή άτομα που δημιουργούν».
Ο ψυχιάτρος-ψυχοθεραπευτής Δημήτρης Μαργαρίτης
Η διπολική διαταραχή συνήθως σχετίζεται με κληρονομικότητα και ξυπνάει κάτω από συνθήκες στρες (για παράδειγμα ένα τραύμα, κακοποίηση, μετανάστευση, χρήση ουσιών). Χρειάζεται οπωσδήποτε παρακολούθηση από ψυχίατρο και θεραπεία σταθεροποίησης.
Τόσο η διπολική διαταραχή όσο και οι ψυχώσεις είναι διαταραχές που υπάρχουν στον άνθρωπο, όχι στο ζωικό βασίλειο. Είναι πιθανώς το τίμημα που πληρώσαμε εξελικτικά κατά την απόκτηση του συμβολικού λόγου.
Μια ψύχωση μπορεί να περιγραφεί ως μια κατάσταση κατά την οποία κάποιος ζει έναν άσχημο εφιάλτη αλλά όχι στον ύπνο του, παρά όταν είναι ξύπνιος.
«Το άτομο με ψύχωση έχει ακουστικές ψευδαισθήσεις, είτε παραληρητικές ιδέες, δηλαδή εμμονές που συνήθως έχουν να κάνουν με την ιδέα ότι κάποιος τον παρακολουθεί και θέλει το κακό του. Μπορεί επίσης να είναι ιδέες ζήλιας, ότι κάποιος είναι ερωτευμένος μαζί του, είτε πολύ συχνά ιδέες θρησκευτικότητας και μεσσιανικού μεγαλείου. Τα άτομα με ψυχώσεις πιστεύουν ακράδαντα σε αυτές τις ιδέες. Σκεφτείτε να διαβάζετε αυτές τις γραμμές και έξω να είναι μέρα, ενώ τριγύρω να σας λένε ότι είναι νύχτα, τόσο απόλυτη είναι η παραληρητική ιδέα. Οι έντονες ψευδαισθήσεις τους κάνουν να αποσύρονται, να μην μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους, να κάνουν αλλόκοτες πράξεις, ενώ διαταράσσεται ο ύπνος και ενίοτε η ομιλία. Υπάρχουν ελαφρές μορφές ψύχωσης που με μία αγωγή μπορεί κάποιος να ζήσει κανονικά τη ζωή του, αλλά και πιο βαριές που χωρίς αγωγή και λόγω κοινωνικού ξεπεσμού μπορεί κάποιος να καταλήξει άστεγος στους δρόμους των μεγάλων πόλεων», λέει ο ψυχίατρος.
Οι ψυχώσεις, σε αντίθεση με ό,τι μπορεί να πιστεύει πολύς κόσμος, είναι, επίσης, συνηθισμένες και έχουν μια κληρονομικότητα αλλά πυροδοτούνται και από το στρες και τη χρήση ουσιών. Πολύ συνηθισμένο “φαινόμενο” είναι οι ψυχώσεις που προκαλούνται από τη χρήση κάνναβης ή αλκοόλ.
Έχετε ερωτευτεί; Όπως κολλάει στο μυαλό η σκέψη του αγαπημένου μας προσώπου, έτσι κολλάνε και οι ιδεοληψίες, αγχωτικές σκέψεις ότι θα γίνει κάτι κακό που δεν μπορούμε να διώξουμε. Απλές ιδεοληψίες, για παράδειγμα, είναι “αν έκλεισα τα μάτια της κουζίνας” -ακόμα κι αν το έχουμε ήδη τσεκάρει- αλλά και εικόνες “μήπως χάσω τον έλεγχο και πηδήξω από το μπαλκόνι ή πιάσω το μαχαίρι και κάνω κακό”. Οι ιδεοληψίες συνήθως αφορούν εμάς ή άτομα σημαντικά σε εμάς.
Ψυχαναγκασμός είναι η τάση να κάνουμε κάτι διεκπεραιωτικά, στο οποίο δεν μπορούμε να αντισταθούμε. Είναι μια εσωτερική ανάγκη που φέρνει ικανοποίηση, σαν εθισμός. Υγιείς ψυχαναγκασμοί υπάρχουν και τους κάνουμε γιατί νιώθουμε ότι απλά πρέπει, για παράδειγμα, “πρέπει να έχω οπωσδήποτε τακτοποιημένο το σπίτι” ή “πρέπει να διαβάσω αυτό το άρθρο μέχρι τέλους” (πρέπει). Ψυχαναγκαστική πράξη είναι μια μίνι τελετουργία, όπως “θα ελέγξω τρεις φορές την πόρτα ή τα μάτια της κουζίνας”.
Ακριβώς όπως στις προλήψεις (π.χ. χτυπάμε ξύλο για να μην πεθάνει κάποιος δικός μας), μια ψυχαναγκαστική πράξη “ακυρώνει” ως δια μαγείας μια αγχωτική σκέψη-ιδεοληψία. Π.χ. “αν πλύνω πέντε φορές τα χέρια μου δεν θα πάθουν κακό οι γονείς μου”.
Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι το μαγικό και αγχωτικό πάντρεμα ιδεοληψιών και ψυχαναγκασμών, με πολλές τελετουργίες μες στη μέρα.
Όπως εξηγεί ο ειδικός: «Στην καθημερινότητά μας μπορεί να έχουμε φυσιολογικές ιδεοληψίες επαλήθευσης, για παράδειγμα, να δω εάν έχω κλείσει και κλειδώσει τα πάντα. Ή ότι πρέπει να έχω τα πάντα καθαρά και τακτοποιημένα. Κατά την πανδημία αυξηθήκαν ψυχαναγκασμοί καθαριότητας. Εάν αναδυθούν πολλές ιδεοληψίες και γίνονται πολλοί ψυχαναγκασμοί-τελετουργίες μέσα στην ημέρα, τότε υπάρχει πρόβλημα. Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι βιολογική νόσος -ψυχαναγκασμοί υπάρχουν και στα ζώα – που ξεκινάει συνήθως σε παιδική ηλικία. Είναι μια χρόνια διαταραχή που χρειάζεται παρακολούθηση, αγωγή και ψυχοθεραπεία γιατί υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής, την ικανότητα για εργασία, τις προσωπικές σχέσεις και προκαλεί κούραση και αίσθημα δυστυχίας».
Η πανδημία έχει εντείνει τις παραπάνω διαταραχές;
«Οι παραπάνω παθήσεις μπορεί να προκαλέσουν κοινωνική απομόνωση και σοβαρή αναπηρία και οι ασθενείς έχουν ανάγκη δομές στήριξης και κράτος πρόνοιας. Μέσα στην πανδημία όλο το βάρος έχει πέσει στην ενημέρωση και την πρόληψη όσον αφορά στον covid αλλά δεν υπάρχει αντίστοιχη μέριμνα για την ψυχική υγεία και τη σύνδεσή της με τον κορωνοϊό. Ενώ πρόκειται για μια περίοδο έντονου stress για τον καθένα μας και την κοινωνία συνολικά, περίοδο όπου έχουν αυξηθεί οι αγχώδεις διαταραχές και η χρήση ουσιών, που εμφανίζονται ή υποτροπιάζουν ψυχώσεις, αλλά και σοβαρές συναισθηματικές διαταραχές και καταθλίψεις, η μέριμνα για την ψυχική υγεία συνεχίζει να παραμελείται συστηματικά. Συνηθίζουμε, όταν κάτι μας αγχώνει να το βάζουμε “κάτω από το χαλάκι”. Όπως, επίσης, να “κουκουλώνουμε” τα ψυχικά νοσήματα, ο καθένας μας ατομικά και η κοινωνία σαν σύνολο. Ειδικά τώρα, όμως, η μέριμνα για την ψυχική υγεία έχει πιο μεγάλη ανάγκη την προσοχή μας».