«Το πρώτο ψωμί έβγαινε κατά τις 4 το πρωί. Έπρεπε να σκαρφαλώσεις στα καλντερίμια στο άνω άκρο του οικισμού για να φτάσεις σε δυο πετρόχτιστα δωμάτια. Στο ένα ζυμώνανε το ψωμί και ετοιμάζανε πλήθη από υπόλευκες ελαστικές μπάλες. Το δεύτερο δωμάτιο ήταν ο ξυλόφουρνος. (…) Σήμερα ο φούρνος έχει εξελιχθεί σε καφέ-μπαρ. Κάνει καλό φραπέ» – απόσπασμα από την εφημερίδα «Ψωμί»
Κάνοντας διάφορες σκέψεις γύρω από το ψωμί, η Πάκυ Βλασσοπούλου φαντάστηκε μία εφημερίδα. Γιατί η εφημερίδα και το ψωμί είναι η βάση οποιασδήποτε κοινότητας. «Με άδειο στομάχι ατονεί και η φωνή. Χωρίς γνώση τι έχει στ’ αλήθεια κανείς να πει;», όπως ξεκινάει το επιμελητικό σημείωμα του έργου της.
Από την εφημερίδα της έμαθα ότι η Ελλάδα εμφανίζει τα ψηλότερα ποσοστά ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη βιοτεχνική παραγωγή άρτου έναντι της βιομηχανικής παραγωγής. Πέρα από στατιστικά, αυτό που κάνει για την ίδια το ψωμί ξεχωριστό είναι η ιδιότητά του να μοιράζεται χέρι με χέρι, ψίχουλο -ψίχουλο, με τον ίδιο τρόπο που οι εφημερίδες διανέμονται και διαμορφώνουν κοινό και δημόσια συζήτηση.
«Την Πάκυ Βλασσοπούλου την ενδιαφέρει η ανάγκη για ανταλλαγή, η επιθυμία για επαφή και μοίρασμα. Τη νοιάζει η αποκτημένη- μέσα από εμπειρίες- γνώση που μας ενδυναμώνει, που ενισχύει τη συλλογική δράση και τελικά τη μάχη για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Tο κείμενο είναι η φόρμα της, το ψωμί το περιεχόμενό της», διαβάζω στη σελίδα του TAVROS, του χώρου-όχημα μέσω του οποίου ο ανεξάρτητος οργανισμός σύγχρονης τέχνης, Locus Athens επιχειρεί να ακουμπήσει επίκαιρα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα σχετικά με τη δημοκρατία, την ισότητα, την οικολογία.
Πριν περίπου δύο χρόνια, η ομάδα του Locus Athens δέχτηκε μία πρόσκληση συμμετοχής σε ένα ευρωπαϊκό και διεπιστημονικό πρόγραμμα, με τίτλο La Table et le Territoire. Σε αυτό συμμετέχουν άλλοι πέντε αξιόλογοι καλλιτεχνικοί φορείς από διαφορετικές χώρες της Ευρώπης (όπως το Campo Adentro από την Ισπανία και το Zone Sensible από τη Γαλλία) που εργάζονται στα όρια της καλλιτεχνικής πρακτικής και της βιώσιμης ανάπτυξης. «Το πρόγραμμα στο σύνολό του εξετάζει εναλλακτικές πρακτικές και λύσεις από το πεδίο της τέχνης και του πολιτισμού, θέτοντας καίρια ερωτήματα σχετικά με την αξία της γης, την πολιτική της βιομηχανίας των τροφίμων, τη διαδρομή του φαγητού από το χωράφι στο τραπέζι μας και όλα αυτά με φόντο την κλιματική κρίση που απειλεί όλα τα έμβια είδη που μοιραζόμαστε τη γη».
Βασικό χαρακτηριστικό του προγράμματος ήταν, ακριβώς, η σύνδεση καλλιτεχνών και καλλιτέχνιδων με άλλα γνωστικά πεδία, με την επιστημονική κοινότητα και την αγροτική ανάπτυξη. Στην περίπτωση του έργου της Πάκυ Βλασσοπούλου, η καλλιτέχνης συνέγραψε το κείμενο της εφημερίδας μαζί με την αρτοποιήτρια Ελισάβετ Κουλούρη του Betty`s Bakery και την αρχιτεκτονική ομάδα A Whale’s Architect. Οι συγγραφείς ανταλλάσουν σκέψεις για τη ζύμωση, «για τους τρόπους με τους οποίους η διαδικασία παρασκευής ψωμιού δεν είναι παρά μεταφορά της πολυπλοκότητας ή των αλληλεπιδράσεων ενός ζωντανού πολιτικού σώματος που πάλλεται και απαιτεί. Πρόκειται για ένα έργο συλλογικό για ένα αγαθό που μοιραζόμαστε».
«Σκεφτόμασταν το ψωμί ως την αρχή όλων, το κεντρικό στοιχείο κάθε μεσογειακού γεύματος και την αφετηρία για κάθε συζήτηση σχετικά με την τροφή». Η ομάδα του Locus Athens αποφάσισε να εστιάσει στο ψωμί καλώντας δύο καλλιτέχνιδες, την Πάκυ Βλασσοπούλου και την Μαρία Βαρελά, και την καλλιτεχνική ομάδα Hypercomf να ερευνήσουν, να δημιουργήσουν και στη συνέχεια να «αποκαλύψουν» τις πολιτικές, βιολογικές και τελετουργικές ιδιότητες του ψωμιού. Σε αυτό το πλαίσιο, η εφημερίδα Ψωμί της Πάκυ Βλασσοπούλου είναι το πρώτο έργο, με άλλα να έπονται.
Το έργο/εφημερίδα μας καλεί να συλλογιστούμε την άυλη πολιτιστική κληρονομιά του προζυμένιου ψωμιού και των παραδοσιακών φούρνων. Η εφημερίδα διανέμεται δωρεάν σε φούρνους του Ταύρου και τα κείμενα έχουν μεταφραστεί σε έξι γλώσσες, στις γλώσσες σχεδόν όλων των κοινοτήτων της περιοχής -, αλβανικά, αρμενικά, αραβικά και γαλλικά, παντζάμπι, ρωσικά. «Οι φούρνοι της γειτονιάς του Ταύρου – όπου εγκατασταθήκαμε πριν περίπου ένα χρόνο- αν και δεν μας γνώριζαν, δέχτηκαν όλοι με χαρά και περιέργεια την εφημερίδα. Για εμάς ήταν μία ευκαιρία να συστηθούμε και να μάθουμε περισσότερα για την ανθρωπογεωγραφία της περιοχής όπου δραστηριοποιούμαστε».
«Εάν δεν μπορούμε να καθίσουμε στο ίδιο τραπέζι, πώς μπορούμε να μοιραστούμε;», αναρωτιέται η καλλιτέχνης. «Το Ψωμί ένας τρόπος επαφής ακόμα και στην εποχή μιας πανδημίας, σε μια απρόσμενη συγκυρία κατά την οποία ο εγκλεισμός στα σπίτια μας μας ανάγκασε να εστιάσουμε στα βασικά και στα κοινά που έχουν πολύ ψωμί», καταλήγει η ομάδα του Locus Athens.