Το αμφιθέατρο της κρίσης/ Γιώργος Παπαδήμας- Χριστίνα Τζεβελέκου.
“Reporting from the front” (Ανταπόκριση από το μέτωπο). Με μια προκλητική θεματική- κέλυφος, που συναλλάσσεται μετωπικά με τη συγκυρία, η φετινή 15η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής στη Βενετία (15. Mostra Internazionale di Architettura-Biennale di Venezia), που ανοίγει τις θύρες της στις 28 Μαΐου, πετάει το μπαλάκι σε χώρες που συνθλίβονται από μέτωπα που επιμένουν να παραμένουν ανοικτά . Όπως η Ελλάδα.
Και η Ελλάδα απαντά στην πρόκληση φέρνοντας στο προσκήνιο το προσφυγικό, την κρίση γης, την κρίση στέγης, τα ζητήματα του δημόσιου χώρου και τα προβλήματα του κλάδου των αρχιτεκτόνων.
Για πρώτη φορά δεν επιλέγεται ένα έκθεμα, όπως γινόταν στο παρελθόν, αλλά μια δυναμική θεματικών για όλες τις μάχες που δίνονται είτε στο προσφυγικό, είτε στο δημόσιο χώρο, είτε στα εργασιακά. Οι διαδικασίες αυτής της in progress ζωντανής διεργασίας, με εκδηλώσεις, δράσεις κι εργαστήρια, θα διαρκέσουν 6 μήνες, μέχρι τη λήξη της Μπιενάλε, στις 27 Νοεμβρίου του 2016.
Το κέντρο, με άλλα λόγια, μετατοπίζεται, μεταλλάσσεται, ανοίγει. Το ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι για πρώτη φορά στην ιστορία του κορυφαίου θεσμού, η ελληνική συμμετοχή, που φλερτάροντας με το This is a coup (Αυτό είναι πραξικόπημα) τιτλοφορείται #Τhis Is A Co_op ( από το cooperativa), δεν έχει έναν επίτροπο. Εθνικός επίτροπος είναι μια κολεκτίβα 132 αρχιτεκτόνων (μελών του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών και της Πανελλήνιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων). Οι ανοικτές ομάδες του ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ συνεργάστηκαν και συνεργάζονται σε όλα τα στάδια της παραγωγής, προώθησης και υλοποίησης της συμμετοχής, από το γραφείο τύπου μέχρι το site, την οργάνωση των εργαστηρίων, τα βίντεο και τις εγκαταστάσεις, σε μια πρωτοφανή για την μεγάλη ιστορία του σωματείου αυτο-οργάνωση.
Μια ριζοσπαστική λύση, δίκοπο μαχαίρι παρ’ όλα αυτά. Καλές οι συλλογικές διαδικασίες αλλά βρισκόμαστε στο παραπέντε των εγκαινίων κι ακόμα είμαστε στη φάση σύνθεσης των 60 τελικών προτάσεων που προκρίθηκαν! Αξίζει να σημειωθεί ότι το 60% των προτάσεων που υποβλήθηκαν αφορούσαν το προσφυγικό.
Οι διαδικασίες ξεκίνησαν μετά από ανοικτό κάλεσμα, ώστε «να μην λειτουργήσουμε ως όργανο κριτών, αλλά να δημιουργηθεί μια νέα δυναμική», κάτω από την ομπρέλα πλέον του υπουργείου Περιβάλλοντος. Ακολούθησαν συνελεύσεις και συζητήσεις που οδήγησαν στην απόφαση μιας πρότασης-συμμετοχής που θα διαπραγματεύεται τα ζητήματα που συνθλίβουν τη χώρα, όπως το προσφυγικό, μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα (έχει επιλεχθεί το Ελληνικό).
Μακέτα για τον διεθνή διαγωνισμό για την καινοτόμα κατασκευή χαμηλού κόστους κατοικιών στην Χιλή / Anamorphosis Architects
Τελικά, 130 αρχιτέκτονες, μπήκαν εθελοντικά και αφιλοκερδώς, στην κοπερατίβα της ελληνικής συμμετοχής, όντας «και το υποκείμενο και το αντικείμενο της έκθεσης». Συμμετείχαν σε θυελλώδεις συνελεύσεις, από τις οποίες προέκυψαν ομάδες και υποομάδες εργασίας. «Υπάρχει μια εμμονή στην παρουσία των ανθρώπων κόντρα στη λογική της αντιπροσώπευσης», διευκρινίζει η πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Τόνια Κατερίνη, αναφερόμενη στις αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες που υιοθετήθηκαν και κατά τη διάρκεια των οποίων υπήρξαν και διαφωνίες κι αντιπαραθέσεις. Εξ ου αναζητείται η τελική σύνθεση ακόμα.
«Βλέπουμε την Μπιενάλε σαν μια καλή ευκαιρία να καθίσουμε στο τραπέζι ένα μεγάλο think tank και να συζητήσουμε για όλα τα κρίσιμα ζητήματα», συνοψίζει. «Είναι βιωμένα τα μέτωπα της κρίσης που επιλέχθηκαν. Οι αρχιτέκτονες δεν είναι απλώς θεατές της κρίσης, την υφίστανται με τον πιο έντονο τρόπο , συνάδελφοι ωθούνται εκτός επαγγέλματος, είναι ανασφάλιστοι. Είναι ένα επάγγελμα στο περιθώριο…», προσθέτει η Τόνια Κατερίνη, υπογραμμίζοντας ότι ο Σύλλογος ήταν «πάντα παρόν στα επίκαιρα ζητήματα κι έχει στηρίξει με το επιστημονικό του κύρος του κινηματικές δυναμικές». Στην ελληνική πρόταση εξάλλου υπάρχει αναφορά στα κινήματα και τις συλλογικότητες της Κερατέας, της Ιεράς Οδού κ.ά.
Το ερώτημα που θα τίθεται, χωρίς να δίνεται απάντηση, είναι «τι θα γίνει μετά;». Ποιος θα απαντήσει, όμως; Στόχος του ελληνικού περιπτέρου δεν είναι μόνο η «παρουσίαση της ελληνικής πραγματικότητας», κι αν θέλουμε να ακριβολογήσουμε της ελληνικής παθογένειας, αλλά η συνέχιση, όπως τονίζεται από τους συμμετέχοντες αρχιτέκτονες, της συνεργασίας, η ενίσχυση του διαλόγου των αρχιτεκτόνων διαφορετικών γενιών και σχολών που ξεκίνησε πρόσφατα εντελώς απρόσμενα με αφορμή την Μπιενάλε.
Σύμπτωμα της ελληνικής παθογένειας είναι βεβαίως κι ο χρόνος ανάθεσης του έργου στον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων: έγινε τον Δεκέμβριο του 2015 ενώ έπρεπε να είχε γίνει τουλάχιστον μέχρι το καλοκαίρι του 2015.Επιπλέον, τα χρήματα του προϋπολογισμού, οι μόλις 120 χιλιάδες ευρώ (πέρσι δόθηκαν 160), που δεν επαρκούν και αναζητούνται μέχρι αυτή την ώρα χορηγίες, ακόμη δεν έχουν καταβληθεί από το υπουργείο Οικονομικών! Και η Μπιενάλε ξεκινά σε λίγες ημέρες.
Η ελληνική πρόταση
Το ελληνικό περίπτερο στα Giardini της Βενετίας έχει δυο χώρους. Τον εισαγωγικό κεντρικό μακρόστενο και τον βοηθητικό, συμπληρωτικό διάδρομο. Στον κεντρικό χώρο δημιουργούνται δυο ξύλινα αμφιθέατρα αντικριστά, σύμβολα του διαλόγου και της Δημοκρατίας, όπου οι επισκέπτες θα μπορούν να κάθονται, να φυλλομετρούν τους καταλόγους. Αντιστικτικά θα υπάρχουν αντιμέτωπες δυο μεγάλες προβολές με συζητήσεις, συναντήσεις, εκθέσεις διαφορετικών προβληματικών. Στον πίσω δευτερεύοντα χώρο-διάδρομο πέφτει το κεντρικό ωστόσο βάρος. Εκεί θα βρίσκεται μια «εξελισσόμενη ερευνητική μηχανή», ή, αλλιώς, «μια δυναμική “αρχειοθήκη”», όπου θα εκτίθενται οι θεωρητικοί προβληματισμοί, οι αρχιτεκτονικές προτάσεις και το ερευνητικό υλικό ομάδων και συλλογικοτήτων που αφορούν την αντιμετώπιση της κρίσης.
