Αχ αυτός ο Βόιτσεκ. Ανεβάζεται και ξανανεβάζεται στο θεατρο, εμπνέει τις θιάσους να κάνουν θέατρο φορμαλιστικό, εξπρεσιονιστικό, ψυχολογικό, αφαιρετικό, ξανά και ξανά μέσα στην απόγνωση μιας εποχής που ήδη το 1836 συνέλαβε το Μπύχνερ, δίνοντας την νέα ανθρώπινη κατάσταση του μεταρομαντικού ήρωα…
Η παράσταση όμως της ομάδας 4frontal μας έκανε μεγάλη εντύπωση, γιατί έχει στοιχεία πρωτότυπα, αντιθετικά μεταξύ τους, όπου σε μια σκληρή πασαρέλα μόδας, σε ένα βιομηχανικό γκρίζο χώρο, υπό τους ήχους της μουσικής ενός DJ σε ένα ξέφρενο πάρτι για να γιορτάσουν το θάνατο της λογικής,οι έξι ηθοποιοί εμφανίζονται με τρόπο μελαγχολικό ως τα πρόσωπα της κομμέντια ντελ άρτε, δημιουργώντας μια νέα πρόκληση στο θεατή, για τις επιλογές της σκηνοθετικής ομάδας της παράστασης.
Τι σας ενέπνευσε για να αναβάσετε αυτό το έργο του Μπύχνερ; Το 1836 ο Γκέοργκ Μπύχνερ ξεκινά τη συγγραφή ενός θεατρικού έργου, κεντρικό πρόσωπο του οποίου είναι ένας στρατιώτης. Είναι η πρώτη φορά που πρωταγωνιστής μιας τραγωδίας είναι ένας άνθρωπος κατώτερης τάξης και όχι κάποιος ευγενής ή αστός. Εμπνευσμένος από την πραγματική ιστορία του στρατιώτη Γιόχαν Κρίστιαν Βόυτσεκ, ο οποίος δολοφόνησε την ερωμένη του σε μια σκηνή ζηλοτυπίας, καταδικάστηκε σε θάνατο και τελικά εκτελέστηκε δημόσια στην πλατεία της Λειψίας, γράφει για έναν ήρωα ταπεινής καταγωγής, που οδηγείται στο φόνο της αγαπημένης του. Ο Βόυτσεκ δεν είναι πρίγκιπας, ούτε κάποιος μορφωμένος αστός, είναι ένας απλοϊκός στρατιώτης, που έχει χτίσει ολόκληρη την ύπαρξή του πάνω σε πολύ αυστηρούς κανόνες. Περιβάλλεται όμως από έναν κόσμο γκροτέσκο, που τον αντιμετωπίζει ως κατώτερο ον και τον καταπιέζει διαρκώς, οδηγώντας τον τελικά στην παράνοια και τον φόνο.
Η αισθητική της παράστασης παραπέμπει σε παράδοξα στοιχεία. Πως προκύπτουν τα στοιχεία που χρησιμοποιείτε στην παράσταση; Διαβάζοντας το έργο, μπορεί κανείς να διακρίνει στους ήρωες χαρακτηριστικά τύπων ενός προγενέστερου είδους θεάτρου, της Commedia dell’arte. Η λαϊκή αυτή μορφή θεάτρου ήταν πολύ διαδεδομένη στην κεντρική Ευρώπη ήδη από τον 16ο αιώνα όταν μεγάλοι θίασοι, όπως η Compagnia dei Comici Gelosi, πραγματοποιούσαν μεγάλες περιοδείες τόσο σε αυλές ευγενών και βασιλιάδων, όσο και σε πλατείες. Γερμανικοί θίασοι της εποχής υιοθέτησαν πολλά στοιχεία από το θέατρο της Commedia dell’arte και δημιούργησαν το δικό τους είδος κωμικού λαϊκού θεάτρου, καθώς και δικούς τους ήρωες, βασισμένους σε αντίστοιχους ιταλικούς και γαλλικούς. Την εποχή του Μπύχνερ, παρόλο που το αστικό θέατρο του Διαφωτισμού ήταν σε μεγάλη άνθηση, περιοδεύοντες θίασοι της Commedia από την Γαλλία και την Ιταλία εξακολουθούσαν να δίνουν παραστάσεις σε ολόκληρο τον γερμανόφωνο χώρο. Είναι λοιπόν αρκετά πιθανό αυτό το λαϊκό θέατρο και οι ήρωές του να αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τους ήρωες του Μπύχνερ. Πιο συγκεκριμένα, ήρωες όπως ο Πιερότος, η Κολομπίνα, ο Αρλεκίνος, ο Ντοτόρε και ο Καπιτάνο έχουν χαρακτηριστικά τα οποία βρίσκει κανείς και στους ήρωες του έργου. Τα χαρακτηριστικά αυτά καθιστούν τους ήρωες υπερβολικούς και απόλυτους, δημιουργώντας έτσι ένα περιβάλλον ασφυκτικά καταπιεστικό. Φυσικά οι χαρακτήρες αυτοί παρουσιάζονται αρκετά παραλλαγμένοι και με μεγαλύτερη έμφαση στην ψυχολογική τους υπόσταση.
Αυτή η δραματουργική σας επιλογή, σας οδήγησε και στις μάσκες που φοράνε οι ηθοποιοί, σε διάφορα σημεία της παράστασης; Βασικό χαρακτηριστικό των ηρώων της ιταλικής Commedia dell’arte ήταν οι μάσκες τους, οι οποίες ήταν εμπνευσμένες από χαρακτηριστικά ζώων και σε συνδυασμό με την ακραία κινησιολογία τους, προσέδιδαν στα πρόσωπα μια γκροτέσκα υπόσταση επί σκηνής. Το ζωώδες της ανθρώπινης φύσης ως αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης, είναι ένα θέμα που κυριαρχεί στο έργο του Μπύχνερ και είναι μάλιστα αυτό το στοιχείο που η κοινωνία μέσα στην οποία υπάρχει ο ήρωας προσπαθεί να απωθήσει και να καταδικάσει. Οι ήρωες που έχουν την εξουσία, όπως είναι ο Γιατρός και ο Λοχαγός, προσπαθούν να παρουσιαστούν ως αυθεντίες αναπαράγοντας ανεπιτυχώς διδάγματα περί Ηθικής και επιστημονικές ανακρίβειες, θυμίζοντας αρκετά χαρακτηριστικά ηρώων της Commedia όπως ο Ντοτόρε και ο Καπιτάνο. Το ερωτικό τρίγωνο που δημιουργείται στο έργο θυμίζει τον αγαθό Πιερότο, που κάνει τα πάντα για τον έρωτά του, όμως καταλήγει εντελώς μόνος αφού η αγαπημένη του αποφασίζει να τον αφήσει για τον εντυπωσιακό Αρλεκίνο. Τα χαρακτηριστικά αυτά κάνουν τους ήρωες του έργου οικείους και εύκολα αναγνωρίσιμους για τον θεατή, καθώς τους αναγάγουν σε αρχέτυπα, για να τους προσδώσουν στη συνέχεια μια υπόσταση απολύτως τραγική.
Και ο Βόιτσεκ; Που βρίσκεται μεσα σε αυτό το σύστημα; Ο Βόυτσεκ θυσιάζει την ίδια του την ατομικότητα για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της εποχής του και να καταφέρει να επιβιώσουν εκείνος και η οικογένειά του. Αντλώντας έμπνευση από τον μελαγχολικό Πιερότο, που χάνει την αγαπημένη του από τον Αρλεκίνο και κλαίει θλιμμένος στο φεγγάρι, ο Βόυτσεκ γίνεται ο Πιερότος που αντιδρά, αντιλαμβάνεται την τρομερή αλήθεια και τελικά στρέφεται ενάντια στη ίδια τη ζωή, δολοφονώντας το μόνο πλάσμα που αγαπά πραγματικά. Ο φόνος αυτός σηματοδοτεί το τέλος της εποχής των ψευδαισθήσεων και την κατά πρόσωπο αντιμετώπιση της πραγματικής υπόστασης της ανθρώπινης ύπαρξης.