Αν κάνεις τον κόπο να κοιτάξεις οποιαδήποτε λίστα με τις επερχόμενες κινηματογραφικές παραγωγές, θα διαπιστώσεις ότι αυτές που ξεχωρίζουν από το χολυγουντιανό φούρνο είναι οι 23 μπλοκμπαστεριές βασισμένες σε υπερήρωες (βλ. σίκουελ Avengers, Superman εναντίον Batman, Spiderman, Ant-man, Guardians of the Galaxy και πάει λέγοντας). Αναζητώντας τη ρίζα του «προβλήματος», θέλοντας να καταλάβουμε γιατί η βιομηχανία επενδύει τόσο πολύ στα κόμικ πλέον, θα πρέπει να ανατρέξουμε στη δεκαετία του ’80. Τότε που οι ταινίες με υπερήρωες δεν ήταν απόλυτα επιτυχημένες και λογαριάζονταν ως ρίσκο από τις εταιρείες παραγωγής, μέχρι να προκαλέσει τη «μεγάλη αλλαγή» μία συγκεκριμένη ταινία: το Batman του Tim Burton.
Έχουν περάσει πια 25 χρόνια από εκείνο το καλοκαίρι που το σύμβολο του Σκοτεινού Ιππότη χαράχτηκε για τα καλά στις καρδιές των σινεφίλ (θετικά κι αρνητικά δεν έχει σημασία), σώζοντας τη σκοτεινή περηφάνια του υπερήρωα και θέτοντας ξεκάθαρα τα στάνταρ αφενός για το πώς πλασάρεις ένα μπλοκμπάστερ στην αγορά, αλλά και για το τι θεωρείται «σοβαρή» ταινία με πρωταγωνιστή ένα… κόμικ. Και μάλιστα το κατάφερε αυτό διατηρώντας μια αισθητική ακεραιότητα, στοιχείο που δυστυχώς φαίνεται να έχει χαθεί σε μεγάλο βαθμό από τις σημερινές ποπ-κορν ταινίες.
Η στροφή 180 μοιρών που πήρε ο χαρακτήρας είχε να κάνει γενικότερα με την αλλαγή αισθητικής που σημειώθηκε τη δεκαετία του ’70 και κυρίως του ’80 πρώτα στο χαρτί με ονόματα όπως ο Jim Lee και ο Frank Miller, για να έρθει ο «νέουρας» τότε Tim Burton να επισφραγίσει με τον καλύτερο τρόπο αυτή την αλλαγή, σε σχέση με τον Batman της δεκαετίας του ’60 και την προηγούμενη εμφάνισή του στο κινηματογραφικό πανί. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι εκείνη την εποχή, τίποτα δεν ήταν σίγουρο σε σχέση με τους υπερήρωες. Ο Superman τα είχε καταφέρει αρκετά καλά με τις δύο πρώτες ταινίες, ακολούθησαν όμως ακόμη δύο που τσαλάκωσαν το κερδοφόρο προφίλ που έχτιζε έως τότε, ενώ για άλλους χαρακτήρες κόμικ ούτε κουβέντα από τα μεγάλα στούντιο. Γι’ αυτό και η Warner Bros. αποφάσισε να ρισκάρει δίνοντας το χρίσμα στον άπειρο Burton, πλαισιώνοντάς τον παράλληλα με ένα καλό team συνεργατών.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στον Anton Furst, art director της ταινίας, που έδωσε όψη στο γοτθικό-σκοτεινό ύφος που είχε στο μυαλό του ο Burton. Ο Furst, που είχε εργαστεί και στο Full Metal Jacket του Kubrick εκείνη την περίοδο, δημιουργώντας στο Λονδίνο ένα εκπληκτικό σετ που θύμιζε Βιετνάμ, κέρδισε το Όσκαρ μαζί με τον Peter Young για το Batman. Η πορεία του δυστυχώς ανεκόπη ξαφνικά κι αναπάντεχα, μιας και το Νοέμβρη του 1991, αυτοκτόνησε λόγω αρκετών προσωπικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε. Ωστόσο, τα σχέδιά του πάνω στο Batman, έχουν μείνει ανεξίτηλα στο στην κινηματογραφική ιστορία, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα το Batmobile.
Σπουδαίο γεγονός είναι από μόνη της και η μουσική του Elfman, που για πολλά χρόνια ήταν «ταυτόσημη» του Batman, τουλάχιστον μέχρι την τριλογία του Christopher Nolan και τη μουσική που έγραψε ο Hans Zimmer. Ο Danny Elfman, μέλος των Oingo Boingo για πολλά χρόνια, έκανε τη δύσκολη ομολογουμένως στροφή προς τη σύνθεση για ταινίες, χάρη στον Burton, κι έκτοτε έχουν συνεργαστεί σε άπειρες ταινίες. Οι συνθέσεις του για τους δυο Batman και τον Ψαλιδοχέρη είναι φυσικά τα πιο εμβληματικά δείγματα αυτής της αγαστής συνεργασίας.
Βλέποντας κλιπ σαν το παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι το όλο ύφος της ταινίας φωνάζει «Batman», χωρίς ωστόσο να στερείται κινηματογραφικής παιδείας ούτε να θυμίζει μια ατάκτως ερριμένη ταινία με εύκολες αναφορές προς τους φαν για να κερδίσει τη συμπάθειά τους. Κατά ένα μαγικό τρόπο, η εξπρεσιονιστική-γοτθική αισθητική του Burton και εκείνη του Batman ήταν σαν να ταίριαζαν απόλυτα και το μόνο που έμενε ήταν να συναντηθούν κάποια στιγμή. Εύλογα, υπήρχαν εμπόδια που εμφανίζονται σχεδόν σε κάθε ταινία κατά το στάδιο της προπαραγωγής και των γυρισμάτων, όμως εν προκειμένω ήταν αμελητέα. Ακόμη και η γενική κατακραυγή από τους φαν όταν ανακοινώθηκε ότι ο ρόλος του Bruce Wayne/Batman θα πήγαινε στον Michael Keaton.
Αν σας θυμίζει την όλη πρόσφατη ιστορία με τον Ben Affleck, τότε ας ανατρέξουμε στις ουκ ολίγες φωνές διαμαρτυρίας ενάντια στον τότε «κωμικό» και «Mr. Mom» (μια από τις χαζοβιόλικες ταινίες του), Keaton που θεωρήθηκε πολύ χαζοχαρούμενος, ανάλαφρος και αγύμναστος ξυπνώντας στους οπαδούς του Batman μνήμες από τον Adam West, τον τελευταίο δηλαδή που είχε φορέσει τη στολή το μακρινό 1966. Γρήγορα όμως, από τα πρώτα teaser και trailer, φάνηκε ο σκοτεινός τόνος και η πλάστιγγα γύρισε υπέρ του Keaton, που -σε συνδυασμό με την εξαιρετικά καλόγουστη στολή που έφτιαξαν για τον ηθοποιό- θεωρείται ένας από τους καλύτερους Batmen της μεγάλης οθόνης (και όχι μόνο). Κι ευτυχώς, κανείς δεν έκανε πίσω από τους συντελεστές, δίνοντάς μας κλασικές σκηνές σαν κι αυτή.
Τι είναι όμως ο Batman χωρίς το αντίπαλον δέος; Ο Joker του Jack Nicholson κατά πολλούς είναι ακόμη καλύτερος και από αυτόν του αδικοχαμένου Heath Ledger στο Dark Knight. Ο Nicholson -που συν τοις άλλοις είχε εξαιρετική χημεία με τον Keaton- ήταν πιθανότατα ο μόνος Joker που θα μπορούσε να παίξει το χαρακτήρα σε ολόκληρη την ταινία χωρίς make-up και πάλι να φαντάζει σαν ψυχασθενής γελωτοποιός-μόνιμη πληγή της Gotham City. Και, αν το καλοσκεφτεί κανείς, αυτό κάνει, αφού για σχεδόν τη μισή ταινία είναι o Jack Napier, ένας ημίτρελος μαφιόζος, που μετέπειτα μετατρέπεται στον τελείως παράφρονα Joker όταν πέφτει στη δεξαμενή με τα χημικά. Οι διαφορές μετά τη μετάλλαξη είναι μικρές μεν, ουσιαστικές δε και πέρα για πέρα χαρακτηριστικές της υποκριτικού μεγαλείου του Jack Nicholson.
Η ταινία με προϋπολογισμό 35 εκατομμυρίων δολαρίων, έκανε το ντεμπούτο της το καλοκαίρι του 1989 (23 Ιουνίου στην Αμερική), ανάμεσα σε ταινίες όπως το Indiana Jones and the Last Crusade, Ghostbusters II, Honey, I shrunk the Kids και άλλες χολυγουντιανές παραγωγές με σχεδόν εγγυημένη επιτυχία. Όμως, καμία απ’ όλες τις ταινίες εκείνης της χρονίας δεν έκανε τη μπάζα του Batman. Το αποτέλεσμα ήταν άκρως ενθαρρυντικό: 400 εκατομμύρια δολάρια σε κινηματογραφικές εισπράξεις παγκοσμίως και πολλά ακόμη από παιχνίδια, μπλούζες, διαφημιστικά billboards, μέχρι και δημητριακά . Τα πάντα είχαν ένα σήμα του Batman επάνω.
Ειδικά, εφόσον είχε ακολουθήσει -αισθητικά μιλώντας- την τακτική «less is more», αποκρύπτοντας αρκετά για το ύφος της ταινίας, φτιάχνοντας την κλασική μίνιμαλ αφίσα με το σήμα του Batman σε μαύρο φόντο και τίποτε άλλο και παίζοντας με την ταραχή του κόσμου σχετικά με τον Keaton και αν θα είναι επαρκής για το ρόλο, κατόρθωσε να κάνει τη μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία βασισμένη σε ήρωα της DC Comics, μέχρι το θρίαμβο του Dark Knight το 2008. Εκείνο το «καλοκαίρι του Batman» όπως το αποκαλούν αρκετοί, ένιωθες ηλίθιος αν δεν πήγαινες να δεις αυτή την ταινία, όπως έχει πει ο γνωστός «μπατμανολόγος» Kevin Smith (Clerks, Mallrats, Dogma). Δεν ήταν λίγοι, άλλωστε, όσοι αρκετά πριν προβληθεί η ταινία, πλήρωναν εισιτήριο για να μπουν σε κάποιο σινεμά μόνο και μόνο για να δουν το trailer.
Και τώρα, 25 χρόνια μετά, και σε μια χρονιά που συμπτωματικά ο Batman κλείνει 75 χρόνια ζωής, οι υπεύθυνοι της Warner Bros είναι έτοιμοι να γιορτάσουν τα γενέθλια της ταινίας που τα άρχισε όλα (7 ταινίες για τον Σκοτεινό Ιππότη, αν μετρήσουμε ακόμη κι αυτές του Joel Schumacher, ένα εξαιρετικό animation από το 1992, άπειρα κόμικ) και έθεσε τη βάση για το πώς φτιάχνεις το ιδανικό καλοκαιρινό μπλοκμπάστερ.
