Ξανά στην Ελλάδα, λοιπόν, αλλά και επιστροφή στις ρίζες! Αυτή τη φορά με fados. Ναι, fados με στίχους των μεγαλύτερων ποιητών, όπως το τραγουδούσα κάποτε.
Αυτό υπήρξε νεωτερισμός στο fado. Πότε και πώς συνέβη; Δεν ήμουν εγώ η πρώτη που το έκανε. Το είχε κάνει η Amalia Rodriguez. Μετά την Amalia, δεν υπάρχει κάτι καινούριο να κάνουμε. Μπορούμε απλώς να τα κάνουμε διαφορετικά. Της είμαι βαθιά ευγνώμων γιατί άνοιξε τις πόρτες του fado για όλους εμάς. Όταν είχα ξεκινήσει να κάνω τον πρώτο και το δεύτερο δίσκο μου, ένιωσα την ανάγκη για μια γλώσσα που να μπορεί να είναι σύγχρονη, ακόμα κι αν τραγουδούσα στίχους του Φερνάντο Πεσόα ή άλλων ποιητών που δεν ήταν πλέον εν ζωή. Πήγα λοιπόν πόρτα-πόρτα, πραγματικά χτυπούσα τις πόρτες των μεγαλύτερων ονομάτων της πορτογαλικής λογοτεχνίας, όπως του Ζοζέ Σαραμάγκου, που αργότερα πήρε το Νόμπελ λογοτεχνίας, ή της Αγκουστίνα Μπέσα Λουίς, μιας μεγάλης μας συγγραφέως που ποτέ δεν εξέδωσε στίχους, κι όμως στάθηκε τόσο γενναιόδωρη που έγραψε ένα ποίημα για τη δουλειά μου, πήγα ακόμα και σε νέους ποιητές, σε ανθρώπους που ήταν απρόσμενοι για το σύμπαν του fado. Υπήρξε και πολεμική, κατά κάποιο τρόπο, αλλά εγώ έπρεπε να το κάνω όπως το ένιωθα. Μετά από περίπου είκοσι χρόνια, έχω ένα ρεπερτόριο που περιέχει τα ονόματα των μεγαλύτερων πορτογάλων συγγραφέων, που έχουν γράψει ειδικά για τη μουσική που θα σας τραγουδήσω. Είναι ένα κομμάτι της δουλειάς μου που μου δίνει μεγάλη χαρά και δύναμη.
Προσπαθώ να φέρω στο μυαλό μου στην εικόνα, στις αρχές της δεκαετίας του ’90 να πηγαίνετε πόρτα-πόρτα, όπως μου είπατε… Και έλεγα «Γεια σας, είμαι η Misia, μη με βλέπετε έτσι, δεν είμαι μόνο ένα κορίτσι με μίνι φούστα και φράντζα. Σαν κι αυτούς τους πλασιέ που πηγαίνουν πόρτα-πόρτα να πουλήσουν τάπερ! Πήγαινα λοιπόν σαν πωλήτρια τάπερ, και έλεγα: «Γεια σας, δεν με ξέρετε» – γιατί δεν ήμουν ακόμα γνωστή, αντιθέτως, εντελώς άγνωστη – «είμαι η Misia, σας παρακαλώ, θα ήθελα να γράψετε ένα ποίημα γι αυτό ή το άλλο θέμα». Κι εκείνοι ήταν πολύ γενναιόδωροι! Υπάρχει αυτή η παράδοση, βλέπετε, που την ξεκίνησε η Amalia, με τη μεγάλη ποίηση στο fado.
Έχω προλάβει να δω την Amalia στη σκηνή μια-δυο φορές, και αναρωτιέμαι. Μια παράδοση τόσο ισχυρή, δεν γίνεται ποτέ εμπόδιο; Όπως είπατε και εσείς, τα είχε κάνει όλα, σε βαθμό που να είναι αδύνατον να κάνει κανείς κάτι καινούριο. Εμφανίστηκαν στην Πορτογαλία, περίπου δέκα χρόνια μετά το θάνατο της Amalia, πολλές νεαρές τραγουδίστριες που τραγουδούν το ρεπερτόριό της. Κι ο τύπος τις αποκαλεί «οι κόρες της Amalia», επειδή είναι πολύ επηρεασμένες από εκείνη. Ντύνονται και τραγουδούν σαν εκείνη, και λένε πολλές από τις επιτυχίες της. Εγώ δεν το έκανα ποτέ αυτό. Όταν άρχισα να τραγουδάω, εκείνη ήταν ακόμα εν ζωή, και αναζήτησα το δικό μου ρεπερτόριο, τους δικούς μου ποιητές και μουσικούς, το δικό μου τρόπο. Νομίζω πως αν προσπαθούσα να μιμηθώ την Amalia, τότε πράγματι το βάρος στους ώμους μου θα ήταν μεγάλο. Με όλο τον τεράστιο σεβασμό και θαυμασμό μου για εκείνη, έκανα πάντοτε τα πράγματα με τον τρόπο μου. Για μένα η Amalia είναι βοήθεια, γιατί αποτελεί παράδειγμα κάποιας που είχε τον δικό της τρόπο. Και βέβαια κι εκείνη είχε δεχτεί έντονη κριτική όταν είχε τραγουδήσει κι άλλα πράγματα εκτός από παραδοσιακό fado, ή επειδή ντυνόταν με ιδιαίτερο στυλ. Ήταν μια γυναίκα με πολύ προσωπικότητα, ένα παράδειγμα που με βοήθησε.
Να λοιπόν γιατί συνήθως σας αποκαλούν «αναρχική του fado». Ω ναι! Ήμουν πολύ μεγάλη θαυμάστρια του Λουκάνικου! Στ’ αλήθεια, μεγάλη fan!
Την τελευταία φορά που ήσασταν εδώ του είχατε αφιερώσει κι ένα τραγούδι, έτσι δεν είναι; Βεβαίως. Όταν πέθανε λυπήθηκα πάρα πολύ, αλλά βέβαια μετά από τόσα δακρυγόνα δεν γινόταν να είναι καλά στην υγεία του. Κι αυτή τη φορά θα τραγουδήσω κάτι γι αυτόν. Όμως το να με αποκαλούν αναρχική ξεκίνησε μια φορά που ένας δημοσιογράφος μού είχε πει «είστε η νέα βασίλισσα του fado», κι εγώ του απάντησα, «δεν είμαι μοναρχική πολιτικά, οπότε προτιμώ να είμαι η αναρχική του fado». Με έναν τρόπο, αυτό που σημαίνει είναι πως είμαι πράγματι ένα ελεύθερο πνεύμα. Στο τελευταίο μου άλμπουμ συνεργάστηκα και με τον Iggy Pop, αλλά δουλεύω και με πολλούς νέους και σύγχρονους Πορτογάλους μουσικούς. Και τώρα, μετά το Delicatessen Café Concerto, το επόμενο άλμπουμ θα είναι διαφορετικό.
Παίρνετε το χρόνο σας από τον ένα δίσκο μέχρι τον επόμενο. Έντεκα άλμπουμ, αν δεν κάνω λάθος, μέσα σε 24-25 χρόνια. Πράγματι, άρχισα να ηχογραφώ το 1991.
Έχετε ήδη σχέδια για το επόμενο; Ναι. Κι είναι καλό που το συζητάμε τώρα, γιατί τελικά, μετά από όλα αυτά τα χρόνια που κάνω δικά μου πράγματα, το επόμενο που θα κάνω θα λέγεται «Para Amalia» (Για την Amalia). Ηχογραφήθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο, που συμπληρώθηκαν δεκαπέντε χρόνια από το θάνατό της. Δεν τραγουδώ απλώς δικά της τραγούδια, αλλά διάλεξα τα λιγότερο γνωστά, όχι τις μεγάλες επιτυχίες της. Και κάλεσα κάποιους μουσικούς και ποιητές να κάνουν καινούρια πράγματα προς τιμήν της. Μου άρεσε η ιδέα του να κάνουμε ένα δώρο σε κάποια που δεν είναι πια εδώ.
Για κάποια με αναρχικό πνεύμα, έχετε αρκετά βαθιά γνώση και κατανόηση της παράδοσής σας και των σημαντικών της ανθρώπων. Θυμάμαι κι ένα άλμπουμ με μουσική του Carlos Paredes. Επί πολλά χρόνια, ο Carlos Paredes και η Amalia ήταν οι μόνοι Πορτογάλοι μουσικοί που ήταν γνωστοί και στον υπόλοιπο κόσμο. Κι ο Carlos Paredes δεν είναι fado, αλλά εκφράζει την πορτογαλική ψυχή. Ναι, είμαι κάποια που έχει μεγάλο σεβασμό στην παράδοση, όμως δεν τη φοβάμαι.
Θυμάμαι στην πρώτη μας συνέντευξη, πριν από αρκετά χρόνια, να μου λέτε κάτι που μου είχε κάνει εντύπωση, πως μια έρευνα είχε δείξει ότι τα δάκρυά μας περιέχουν πλέον λιγότερο αλάτι από ότι αυτά των παλαιοτέρων. Ξέρω τόσα πράγματα που δεν χρησιμεύουν σε τίποτα! Το είχα ανακαλύψει αυτό διαβάζοντας κάπου. Πρόσφατα, πριν από ένα μήνα περίπου, ανακάλυψα κάτι άλλο. Πως τα λυπητερά τραγούδια κάνουν τους ανθρώπους χαρούμενους.
Δεν ξέρω αν όλα αυτά δεν χρησιμεύουν, όπως λέτε, σε τίποτα, αλλά πάντως μοιάζουν να σημαίνουν κάτι… Νομίζω πως αυτό που σημαίνουν, είναι πως υπάρχουν πράγματα που μας φαίνεται πως τα ξέρουμε, αλλά υπάρχουν κι άλλες αναγνώσεις τους εκτός από αυτές που νομίζουμε. Μας φαίνεται πως τα πράγματα μπορούν να είναι μόνο άσπρα ή μαύρα. Κάποιες φορές, όμως, μπορεί να είναι και άσπρα, και μαύρα. Οι άντρες πάντοτε μου λένε «μα πόσο δυνατή γυναίκα είσαι!» Ναι, είμαι δυνατή γυναίκα, αλλά είμαι ταυτόχρονα και εύθραυστη. Κάποιες φορές είμαι το ένα, κάποιες το άλλο. Δεν έχω πρόβλημα με αυτό. Το ίδιο συμβαίνει και με τα τραγούδια. Τη μια στιγμή τραγουδώ ένα fado, κι αμέσως μετά ένα τραγούδι σε στίχους της Σαπφούς. «Μα εσύ είσαι τραγουδίστρια fado!» μου λένε. Ε ναι, είμαι, όταν τραγουδάω fado! Όταν τραγουδάω άλλα πράγματα, το πάθος είναι πάντα εκεί, φυσικά, αλλά μπορώ να τραγουδήσω κι άλλα πράγματα. Είναι τόσο απλό, κι όμως κάποιες φορές τόσο περίπλοκο.
Όλοι οι άνθρωποι, κι ειδικά οι δημοσιογράφοι, αρέσκονται να βάζουν τους ανθρώπους σε κουτάκια με ετικέτες. Κι εσείς φαίνεται πως το κάνετε δύσκολο αυτό… Λίγο πριν έρθω να τραγουδήσω στην Ελλάδα, θα δώσω μια συναυλία στη Βρέμη, όπου θα τραγουδήσω fado μαζί με τους μουσικούς μου και τη Φιλαρμονική, ενώ με τον πιανίστα μου θα ερμηνεύσω lieder του Schubert. Σε κάποια από αυτά το συναίσθημα μοιάζει με αυτό του fado, Δεν γίνεται όμως να κάνω διαρκώς τα ίδια, για όλη μου τη ζωή. Θα τρελαθώ! Ίσως τη συναυλία να τη μαγνητοσκοπήσει το Arte, γιατί στη Γερμανία έχουν χρήματα για τον πολιτισμό. Όχι όπως σε μας…
Να λοιπόν που φτάνουμε στην ερώτηση που προσπαθούσα να αποφύγω. Πώς πάνε τα πράγματα στην Πορτογαλία; Ε, δεν πάνε καλά. Όπως κι εσείς στην Ελλάδα, έχουμε πολλά προβλήματα, οι άνθρωποι που πληρώνουν για αυτά τα προβλήματα δεν είναι αυτοί που τα προκάλεσαν. Η πολιτική παραέχει γίνει δύσκολη για μένα. Βέβαια, παρακολουθώ και όσα γίνονται στην Ελλάδα. Ελπίζω τα πράγματα να πάνε καλά για εσάς…
Σάββατο 28 Φεβρουαρίου
Gazarte, Βουτάδων 32-34, Γκάζι. Ώρα έναρξης: 22:00
Τιμή εισιτηρίων:
Προπώληση: A ζώνη: 50€ | Β ζώνη: 40€ | Όρθιοι 25€
Ταμείο: A ζώνη: 53€ | Β ζώνη: 43€ | Όρθιοι 28€