Το δέρμα, επιφάνεια διεπαφής δύο κόσμων, σώματος και πραγματικότητας δεν αποτελεί ακριβές όριο, αμετάβλητη συνθήκη μεταξύ βιολογικού και δημόσιου κόσμου∙ «επεκτείνεται». Η φανερή ορατότητα των πραγμάτων επενδύεται μέσα στο σώμα με μια μυστική ορατότητα∙ ξυπνά μια ηχώ∙ αυτή η ηχώ, την οποία το σώμα υποδέχεται, γεννώμενη από τη σύνθεση ενδότερου κι εξώτερου κόσμου αποτελεί εδώ, την πρώτη ύλη για έρευνα∙ η μετάβαση από το δέρμα, την «επιφάνεια» των πραγμάτων, στο βάθος, την ουσία τους συνιστά το κυρίαρχο συστατικό συζητήσεων στις σύγχρονες αισθητικές και κριτικές θεωρίες περί τέχνης. Η διάδραση φυσικού και κοινωνικού σώματος, ως εκ τούτου, η σχέση σωματικού-κοινωνικοπολιτικού θα αποτελέσει το σημείο εστίασης της παρούσας διαδρομής. Το έργο των προσκεκλημένων ομιλητών, ως βιωματική συνάρτηση της προαναφερθείσας συνθήκης θα συγκροτήσει τη βάση για ανάλυση της σύνδεσης του εμπειρικού και πνευματικού μέρους της δημιουργίας τους.
Τί είναι το Skin και πώς έχει εξελιχθεί μέσα στα έξι αυτά χρόνια; Το “Skin – In and Between Two Worlds” είναι ένα αμιγώς θεωρητικό σεμινάριο σύγχρονης τέχνης, το οποίο εστιάζει στην ανάλυση των συνθηκών διαμόρφωσης της οντολογικής ιδιαιτερότητας και της μορφολογικής δομής των σύγχρονων έργων τέχνης. Ως εκ τούτου, επεκτείνεται σε αισθητικές και κριτικές θεωρίες πρωταρχικώς, σύγχρονων θεωρητικών και φιλοσόφων της τέχνης και θεωρητικών των νέων μέσων.
Με αφορμή την επαναφορά του σώματος στην τέχνη, ιδιαίτερα μέσω μιας φαινομενολογικής προσέγγισης, το πρόγραμμα του Skin επικεντρώνεται στις μη αναμενόμενες προεκτάσεις του «δέρματος» και αποκαλύπτει τη σύγκλιση κι αλληλεπίδραση τέχνης, επιστήμης και φιλοσοφικού στοχασμού.
Η παρουσίαση πραγματοποιείται μέσω ψηφιακής προβολής θεωρητικού υλικού και εικόνων, που υπογραμμίζουν την πολυμορφία θεματικών και την ποικιλία εκφραστικών μέσων και μεθόδων, που αφορούν σε έργα κυρίως διεθνών σύγχρονων καλλιτεχνών.
Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να προβώ σε μια μικρή ιστορική αναδρομή της «οργανικής» ανάπτυξης του σεμιναρίου. Η σύλληψη και ο εμβρυακός του σχεδιασμός εκκινεί το 2011, όταν άρχισα να μελετώ εκ νέου το θεωρητικό υλικό των μεταπτυχιακών μου σπουδών, υλικό το οποίο επιθυμούσα να ενταχθεί στη νέα εικαστική μου έρευνα. Το ανθρώπινο σώμα αποτελούσε ανέκαθεν καθοδηγητικό νήμα όλης της εικαστικής δουλειάς μου. Σε αυτήν διασταυρώνονται και ενσωματώνονται εξαρχής σκέψεις στοχαστών, όπως του Νίτσε, του Φουκώ, του Μπατάιγ, του Ντε Σαντ, του Μπλανσό, της Μπάντλερ, κ.α. , με στόχο την παραγωγή νέων μορφών σωματικότητας και συνύπαρξης. Αυτός ο στόχος αποτέλεσε και την κατευθυντήρια γραμμή της αρχικής μορφής του σεμιναρίου που ολοκληρώνεται στο τέλος του 2013. Ήταν η χρονιά που κατατίθεται ως πρόταση στο Μουσείο Μπενάκη, υπό τον τίτλο, «Πειραματισμοί στη Σύγχρονη Τέχνη» και αποτελείται από δύο μέρη: το θεωρητικό και το εργαστηριακό (σχέδιο, γλυπτική), με εμφατική προτεραιότητα, όπως ο ίδιος ο τίτλος αποκαλύπτει, στο τελευταίο. Γίνεται αποδεκτό και αποφασίζεται να παρουσιαστεί στο κοινό. Έτσι, το 2014 αρχίζει επισήμως. Από τότε, το Μουσείο και συγκεκριμένα το εκπαιδευτικό τμήμα του, το υποστηρίζει με σθένος και αγάπη, αναγνωρίζοντας τον αγώνα και την προσπάθεια που έχει ήδη καταβληθεί.
«Το σεμινάριο του Skin περισυλλέγει όλους αυτούς που αγαπούν την τέχνη όχι ως ιδεολογία αλλά ως μήτρα νέων μορφών ζωής, που πειραματίζονται με το ανορθόδοξο, εξτρεμιστικό και μαγικό στοιχείο της, επιζητώντας την ουσία σε αυτήν»
Όμως, η σταδιακή εξέλιξη του σεμιναρίου επέβαλλε την αναθεώρηση του τίτλου κι έτσι το 2015 και για τα επόμενα δύο χρόνια παρουσιάζεται ως «Το Σώμα στη Σύγχρονη Τέχνη», με τη μετατόπιση του βάρους στο θεωρητικό μέρος. Τότε ήταν που αισθάνθηκα ότι η παρουσία ομιλητών στο πλαίσιο του σεμιναρίου, κρίνεται απαραίτητη. Εξάλλου, η μέχρι στιγμής πορεία, απέδειξε αδιαμφισβήτητα, ότι η συμβολή τους στο Skin υπήρξε θεμελιώδους σημασίας.
Αργότερα, το 2017, προσηλώθηκα στη μεταιχμιακή έννοια του «δέρματος», η οποία εισχώρησε καθοριστικά και με εμμονικό τρόπο στο ερευνητικό μου λεξιλόγιο.
Αυτή ήταν η χρονική περίοδος, στην οποία λαμβάνω την απόφαση να μετατραπεί το σεμινάριο σε αποκλειστικώς θεωρητικό κύκλο διαλέξεων και το σημείο εστίασης αποτελεί πια το «Δέρμα»: το δέρμα ως μία επιφάνεια διεπαφής δύο κόσμων, σώματος και πραγματικότητας, η οποία ωστόσο δεν αποτελεί κάποιο σαφές όριο ανάμεσα στο μέσα και στο έξω, αμετάβλητη συνθήκη μεταξύ βιολογικού και δημόσιου κόσμου, αλλά μετασχηματιστή ενέργειας και συμβολικής ανταλλαγής. Είναι σαφές εδώ υποδηλώνεται η διάδραση φυσικού και κοινωνικού σώματος, προσθέτοντας έτσι στον πυρήνα του σεμιναρίου νέες προεκτάσεις.
Επίσης, τα πολυαισθητηριακά διαδραστικά συστήματα εικονικής πραγματικότητας, ανακαλύπτουν αναρίθμητες δυνατότητες των δερματικών αισθήσεων, φέρνοντάς τες στο προσκήνιο. Τα νέα μέσα αναδεικνύουν το δέρμα, ως το μέσο συνομιλίας δύο συγκοινωνούντων κόσμων, εφόσον αυτό αποτελεί την επιφάνεια διεπαφής τους.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το σεμινάριο λαμβάνει την μέχρι στιγμής τελική μορφή του, μετονομάζεται σε “Skin – In and Between Two Worlds” κι έκτοτε παραμένει γνωστό με τον εν λόγω τίτλο.
Βεβαίως, εξετάζεται και η έννοια του δέρματος που δεν προϋποθέτει την αναγκαία σύνδεση με το σώμα ως ένα ιεραρχικά οργανωμένο σύνολο που το εμπεριέχει, αλλά λειτουργεί μάλλον ως αυτοδύναμη οργανική επιφάνεια, αποτελεί δηλαδή κάποια από τις εφαρμογές της θεωρίας του «Σώματος δίχως Όργανα» των Deleuze -Guattari.
Πώς έχουν επιλεγεί οι φετινοί ομιλητές και τι διαφορετικό έχει να προσφέρει ο καθένας; Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών έχω προσκαλέσει πολλές σημαντικές κι ενίοτε εξέχουσες προσωπικότητες των Τεχνών, των Γραμμάτων και των Επιστημών. Αρχικά κυρίως, από τον ακαδημαϊκό χώρο (θεωρητικούς της τέχνης, φιλοσόφους κ.α.).
Τα τελευταία χρόνια όμως, στους προσκεκλημένους ομιλητές συμπεριλαμβάνονται και δημιουργοί από τον χώρο των επιτελεστικών τεχνών, διότι εκεί ακριβώς, εγκαθίσταται το πραγματικό καλλιτεχνικό καθεστώς έκρηξης της σωματικότητας. Το επιτελεστικό στοιχείο, αναμφίβολα, αναδύει τη σωματικότητα ως συνθήκη, στην οποία το βιωματικό – εμπειρικό και το εννοιακό – πνευματικό βρίσκονται είτε σε αρμονική σύζευξη είτε σε αντιστικτική διάζευξη, κάτι το οποίο εδώ είναι ζητούμενο.
Έτσι λοιπόν και φέτος, το Skin, πλαισιώνεται από ανθρώπους της διανόησης, από το χώρο των ερμηνευτικών τεχνών (θέατρο, κινηματογράφος, μουσική), αλλά και της λογοτεχνικής συγγραφής και των εικαστικών.
Το φετινό Skin, εκτός από καταξιωμένους δημιουργούς, όπως τον σπουδαίο, διεθνούς φήμης, ενός εκ των σημαντικότερων σκηνοθετών της χώρας μας και αγαπημένο, θεατρικό σκηνοθέτη και ηθοποιό Μιχαήλ Μαρμαρινό, την εξαιρετική πρωτοπόρο εικαστικό και πρώτη Καθηγήτρια στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, Ρένα Παπασπύρου, την ιδιαίτερη αρχιτέκτονα και έξοχη σκηνογράφο Εύα Μανιδάκη, τον βαθυστόχαστο εικαστικό καλλιτέχνη Παντελή Χανδρή και τον υπέροχο μετρ της γραφής και εμπνευσμένο επιμελητή σύγχρονων εικαστικών εκθέσεων Αποστόλη Αρτινό, προσκαλεί για πρώτη φορά και λίγο ή πολύ νεότερους ηλικιακά ομιλητές. Πρόκειται για περιπτώσεις με έντονη παρουσία, που γενικότερα έχουν ξεχωρίσει παρουσιάζοντας εξαίσιες δουλειές στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όπως η Έλλη Παπακωνσταντίνου, ο Γιώργος Ζώης, ο Έκτορας Λυγίζος, ο Σταύρος Γασπαράτος, ο Poka Yio, η Έφη Μπίρμπα και ο Θάνος Παπακωνσταντίνου.
Στιγμιότυπο από το σεμινάριο.
Είναι δημιουργοί της αβάν – γκαρντ, που το έργο τους πραγματεύεται με αρκετά διαφορετικό τρόπο, μη αναμενόμενες, ενίοτε σκοτεινές προσεγγίσεις του “δέρματος” και τολμώ να πω, εγγίζει ευαίσθητες πτυχώσεις του μύχιου εαυτού μου.
Συνεπώς, καταρχάς, προέχουν κριτήρια που αφορούν στην ποιότητα, όπως και το ύφος του δημιουργικού έργου. Ταυτόχρονα όμως, σε αυτό συμβάλλει και η συνολική ενέργεια και η προσωπική ηθική ιδιοσυγκρασία του καθενός. Διακρίνω να μας συνδέει μία εκλεκτική συγγένεια, γεγονός που με ωθεί σε αυτή τη σύμπραξη και τη μικρή διαδρομή σε κοινούς τόπους.
Είμαι βέβαιη, ότι ο καθένας θα αποτυπώσει το ιδιαίτερο καλλιτεχνικό του στίγμα στον ενδότερο ιστό του Skin.
Σε ποιο κοινό απευθύνεται το Skin; Το Skin, μέχρι σήμερα, το ακολουθεί ένα ευρύ κοινό από συναδέλφους μου – επαγγελματίες καλλιτέχνες, έως ανθρώπους που έχουν μία σχέση, λιγότερο εξαρτημένη από την τέχνη ή φιλότεχνους, που απλώς θέλουν να προσεγγίσουν τον χώρο αυτό και να αντιληφθούν τους νέους όρους δημιουργίας και πρόσληψης των σύγχρονων έργων τέχνης. Το ηλικιακό φάσμα είναι εκτενές, από 20 έως 70 ετών. Παρόλο που οι συμμετέχοντες κάθε χρόνο διαφοροποιούνται κατά πολύ ως προς τους τομείς εξειδίκευσης (εικαστικοί, αρχιτέκτονες, γραφίστες, φωτογράφοι, κινηματογραφιστές, μουσικοί, μηχανικοί, δικηγόροι, γεωλόγοι, τελειόφοιτοι ή απόφοιτοι του προπτυχιακού ή μεταπτυχιακού της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών ή άλλων ιδιωτικών σχολών τέχνης, σχεδιαστές κοσμημάτων ή μόδας, ηθοποιοί, οικονομολόγοι, μαθηματικοί κ.α.), σχηματίζουν έναν αστερισμό συνωμοτικής υφής, μια “ανομολόγητη κοινότητα” που εν τέλει μπορεί να φτάσει και σε αυτό που ονομάζουμε “παρέα”. Αρκετοί μάλιστα, δηλώνουν ένθερμοι οπαδοί του Skin και το παρακολουθούν και τις επόμενες χρονιές.
Το σεμινάριο του Skin περισυλλέγει όλους αυτούς που αγαπούν την τέχνη όχι ως ιδεολογία αλλά ως μήτρα νέων μορφών ζωής, που πειραματίζονται με το ανορθόδοξο, εξτρεμιστικό και μαγικό στοιχείο της, επιζητώντας την ουσία σε αυτήν, ήτοι το “δέρμα” της… Προσβλέπει ταυτόχρονα στην ανάπτυξη μιας (δια)κριτικής και όχι καταγγελτικής σκέψης, κατ’ επέκτασιν, επιθυμεί να αναθεωρήσει και να αποτινάξει απαρχαιωμένες αντιλήψεις και προκαταλήψεις, που αφορούν στη δημιουργία και τη πρόσληψη των έργων. Τέλος, μάς καλεί να αποδράσουμε από τα κυρίαρχα στερεότυπα της σκέψης και του οπτικο-ακουστικού πολιτισμού μας, χωρίς να προσφύγουμε σε νέες προστατευτικές εσοχές, στις οποίες κυριαρχούν τα διάφορα και παντός είδους dead ends. Η τέχνη είναι μια κατάφαση της ζωής.