Το ιστορικό δημοτικό θέατρο Απόλλων, το ατμοσφαιρικό Ναυπηγείο Ταρσανάς, ο αρχοντικός θερινός «Παλλάς», το αυτοσχέδιο ντράιβ-ιν στην Ντελαγκράτσια, το ανοιχτό δημοτικό κολυμβητήριο «Δημήτριος Βικέλας», η παραλία Κόμητο, τα όμορφα μπαράκια της Ερμούπολης. Καθώς το καράβι πλησιάζει στο νησί, οι περσινές αναμνήσεις των “σταθμών” του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Σύρου (SIFF), γίνονται παρόν κι ανυπομονείς να ξαναβρεθείς κοντά τους. Είναι πολύ ξεχωριστό αυτό το φεστιβάλ του κυκλαδίτικου νησιού και είναι πολύ ξεχωριστό το συναίσθημα που σου προκαλεί. Είναι η μυρωδιά της αλμύρας και η δροσιά της θαλασσινής αύρας την ώρα που βλέπεις σπάνια φιλμ του ελληνικού και του παγκόσμιου σινεμά στα ναυπηγεία, είναι η γνωριμία με την Συριανή παράδοση και ιστορία μέσα από ταινίες και συνομιλίες με νησιώτες ειδικούς, είναι η νυχτερινή χαλάρωση κάτω από μουσικές και τις προβολές δίπλα στο κύμα, είναι οι περιηγήσεις σε αποτυπώματα αιώνων της συριανής γης, είναι οι άκρως ενδιαφέρουσες συζητήσεις πάνω στο χθες και το αύριο του νησιού και του κόσμου, είναι όλα αυτά μαζί και άλλα πολλά που σε γοητεύουν. Γιατί, όπως λέει και ο καλλιτεχνικός διευθυντής και συν-ιδρυτής του, Jacob Moe, «στην εποχή της ζωντανής μετάδοσης, όπου τα πάντα πλέον μπορούν να “κατέβουν” από το διαδίκτυο, το SIFF προτείνει ένα μοναδικό, ανεπανάληπτο γεγονός: τον κινηματογράφο, ανοιχτό στα στοιχεία της φύσης».
Στην 11η φετινή διοργάνωση, το site-specific κινηματογραφικό event των Κυκλάδων, κάνει «Πέρασμα» στη δεύτερη δεκαετία της ζωής του. Αυτό είναι και το κύριο θέμα γύρω από το οποίο περιστρέφονται οι θαλασσινές του πόρτες, ανοίγοντας ακόμη πιο πλατιά τον διάλογο ανάμεσα στην κινούμενη εικόνα και τον άνθρωπο, ψάχνοντας τα περάσματα ανάμεσα στην πραγματικότητα και την μυθοπλασία, την προσωπική μνήμη και την ιστορία, την παράδοση και την νεωτερικότητα, την ζωή και τον θάνατο. Πέρσι ήταν ο «Τόπος», που γιόρταζε τη δύναμη της κινούμενης εικόνας και τον τόπο της Σύρου, φέτος είναι το «Πέρασμα».
«Κάνουμε πρόγραμμα γύρω από ένα κεντρικό θέμα, με βλέμμα ανοιχτό σε διάφορα είδη και χρονικές περιόδους, επιδιώκοντας να αναδείξουμε διαφορετικές στιλιστικές προσεγγίσεις στο ίδιο επίπεδο – από πειραματικά μικρού μήκους έως αφηγήματα μεγάλου μήκους. Στην επιλογή των ταινιών μας δεν έχουμε εμμονή με πρεμιέρες ή με γεωγραφικά κριτήρια», συνεχίζει ο Jacob Moe -Αμερικανός που αγάπησε το νησί έφηβος ακόμη, χάρη στην μητέρα του, καθηγήτρια Νεοελληνικών, η οποία τον πήγαινε από τη Νέα Υόρκη εκεί, κάθε καλοκαίρι. Στο νησί συνάντησε και την συνομήλική τoυ Cassandra Celestin και το φεστιβάλ ξεκίνησε σαν μια αυθόρμητη ιδέα δύο 23χρονων φοιτητών κινηματογραφικών σπουδών, με χρηματοδότηση από το Kickstarter, κι έγινε πραγματικότητα στην οποία συνέβαλαν με ενθουσιασμό χορηγοί, φίλοι και Συριανοί.
«Η γένεση του SIFF και η συνέχισή του την τελευταία δεκαετία, είναι μια συνεχής μαθησιακή εμπειρία. Ήταν πριν αρκετά χρόνια, όταν ανακάλυψα πολλά ερασιτεχνικά super 8 ταινιάκια από τη Σύρο της δεκαετίας του 1960, που με οδήγησε να σκεφτώ και να σχεδιάσω έναν πιο συστηματικό τρόπο για την καταγραφή και την έκθεση της κινηματογραφικής κληρονομιάς της περιοχής. Αυτό έχει πλέον εξελιχθεί στο Δίκτυο Αρχιπέλαγος, μια πρωτοβουλία για έρευνα και καταγραφή της οπτικοακουστικής κληρονομιάς και του πολιτισμού των Κυκλάδων. Το φετινό πρόγραμμα του φεστιβάλ αντικατοπτρίζει τη στροφή μου προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς θα παρουσιάσω μια επερχόμενη συνεργασία μεταξύ του Δικτύου Αρχιπέλαγος και άλλων κέντρων καταγραφής αρχείων στην περιοχή της Νότιας Μεσογείου και θα προβάλλω τη σειρά εθνογραφικών ταινιών που σκηνοθέτησα για την ναυπηγική παράδοση στη Σύρο, την τελευταία μέρα της διοργάνωσης», σημειώνει.
Από τα πλέον ενδιαφέροντα σημεία του φεστιβάλ, η ανοιχτή συνομιλία Διαμεσογειακός αρχειακός διάλογος μεταξύ του Jacob Moe από το Δίκτυο Αρχιπέλαγος, του Tamer El Said από την ταινιοθήκη-κέντρο εναλλακτικού κινηματογράφου Cimatheque – Alternative Film Center του Καϊρου και του Ayman Nahle από το κέντρο τεκμηρίωσης & Έρευνας UMAM Documentation & Research της Βηρυτού, θα καταγράψει τα ηθικά ερωτήματα που εγείρει η διατήρηση και επανάχρηση του αρχειακού οπτικοακουστικού υλικού καθώς και τις κοινωνικές, πολιτικές και νομικές προεκτάσεις της ανοιχτής πρόσβασης. Ενώ οι Αντώνης Πίττας, James Bridle, Έρση Βαρβέρη, Gijs Waterschoot, Rachael Rakes εικαστικοί και επαγγελματίες του χώρου του πολιτισμού που μένουν ή κατάγονται από νησιά του Αιγαίου, συμμετέχουν στη συζήτηση Αρχιπελαγικό Πέρασμα, καταγράφοντας εμπειρίες και σκέψεις για το παρόν και το μέλλον του τόπου. «Σε ένα ευρύτερο επίπεδο, οι Κυκλάδες αποτελούν ένα πολύτιμο αποθετήριο γνώσεων σχετικά με τρόπους ζωής από τους οποίους μπορούμε να μάθουμε πολλά. Εδώ και αιώνες εφαρμόζονται βιώσιμα μοντέλα αγροτικής παραγωγής, διατήρησης του νερού και κατοίκησης. Και σήμερα, εν μέσω ενός πρωτοφανούς καύσωνα, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να δικαιολογηθεί η νοοτροπία «business as usual», η οποία αναπαράγεται από τα μεγάλα αστικά κέντρα ενόψει της κλιματικής κρίσης. Πιστεύω ότι το μέλλον μπορεί να αναθεωρηθεί από τα νησιά, μέσω της πολιτιστικής παραγωγής και της προσεκτικής καταγραφής των κόσμων ζωής που περιέχουν», επισημαίνει και τα λόγια του ακούγονται ιδιαίτερα σοφά την ώρα που φλέγεται ο τόπος.
Ανάμεσα στις ταινίες που θα προβληθούν, κάποιες που σπανίως σου δίνεται η ευκαιρία να παρακολουθήσεις: Η μικρού μήκους «Eaux d’Artifice» (1953) του πρόσφατα εκλιπόντος Kenneth Anger, με υπόκρουση τις Τέσσερις Εποχές του Βιβάλντι σε μια μαγική νυχτερινή ονειροπόλη. Το κρυμμένο αριστούργημα του Robert Altman, «3 γυναίκες» (1977), ψυχογράφημα τριών γυναικών σε μια απομονωμένη κοινότητα της καλιφορνέζικης ερήμου. Η αλληγορική «Φωτογραφία» (1987) του Νίκου Παπατάκη. Το ντεμπούτο του πατέρα του ανεξάρτητου σινεμά των Φιλιππινών, Kidlat Tahimik, «Αρωματισμένος εφιάλτης» (1977). Το φιλμ «Ο άνεμος θα μας πάρει» (1998) του Ιρανού Abbas Kiarostami, που μάλιστα ανοίγει το φεστιβάλ. Προβολές οι περισσότερες στα “διαφορετικά” σημεία της Ερμούπολης και του νησιού -στο ντράιβ ιν, τα ναυπηγεία, την πισίνα- χαρίζουν άλλο χρώμα και ατμόσφαιρα στον θεατή. «Η δυσκολία να οργανώσεις μια άριστη, υψηλής ποιότητας προβολή σε ένα “δυσπρόσιτο” πεδίο, ένα ναυπηγείο ή μια πισίνα ολυμπιακών διαστάσεων, ανταμείβεται από μια μοναδική, αισθησιακή εμπειρία προβολής», όπως λέει ο Jacob Moe –κι έτσι είναι. «H διαμόρφωση της κλίμακας των γεγονότων και των εμπειριών ήταν πάντα στην καρδιά του project μας. Η φετινή έκδοση ξεκινά με μια περιήγηση, σχεδιασμένη για μια ομάδα 20 ατόμων από τον εκδοτικό Pink House Press, σε πέτρινα σκαλίσματα και χαράγματα γύρω από την Ερμούπολη. Και τελειώνει με τη ζωντανή μουσική του Σάββα Μεταξά στην προβολή της ταινίας «Το τέλος της Γης» (1929) του θεωρητικού της avant-garde Jean Epstein στο ναυπηγείο Ταρσανάς, χωρητικότητας 500 ατόμων», χαμογελάει.
Όμως είναι ακόμη πολλά αυτά που θα συναντήσει ο ξένος ή Έλληνας επισκέπτης του φεστιβάλ, και θα του δώσουν “τροφή” για περισσότερες σκέψεις -όπως η ταινία σε εξέλιξη (film in progress) «Forensis: Το ναυάγιο της Πύλου» της Γεωργίας Σκαρτάδου, που ερευνά το ολέθριο ναυάγιο, βασισμένη σε μαρτυρίες επιζώντων από την πολύνεκρη τραγωδία της 14ης Ιουνίου.
Από την άλλη, υπάρχουν και αυτές οι μικρές στιγμές χαράς που σε κάνουν να ξεχνάς έστω για λίγο όσα τραγικά συμβαίνουν σε αυτόν τον πλανήτη: η μικρού μήκους «Fit» της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγγάρη, μοιράζεται με το κοινό τη χαρά και το θαύμα της 7ης Τέχνης, ενώ γευστική απόλαυση δίνει το καλλιτεχνικό έργο «Turkish Delight [Λουκούμι]» της Pinar Öğrenci, για την ιστορία του λουκουμιού, αυτού του πολύχρωμου, μικρού αλλά τόσο σημαντικού γλυκού πρωταγωνιστή της Συριανής παράδοσης – για το οποίο θα μιλήσει με το κοινό και η Συριανή λουκουμοποιός Ντίνα Συκουτρή.
Ναι, ο πολιτισμός μπορεί να ανθίσει το ίδιο δυνατά είτε σε ένα μικρό νησί είτε σε μια πολύβουη κοσμόπολη. Και ίσως το πρώτο τελικά, στο ζοφερό μέλλον του πλανήτη, να κάνει την διαφορά…
11ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Σύρου (SIFF)
Πέρασμα | Passage, 28–31 Ιουλίου
Πρόγραμμα: https://syrosfilmfestival.org/passage-programma-2023-el/
Εισιτήρια ημέρας, αξίας 5 ευρώ, διατίθενται στο περίπτερο του Φεστιβάλ στην Πλατεία Μιαούλη, στα σημεία προβολών και μέσω της www.ticketservices.gr (για τις δράσεις στο θέατρο «Απόλλων»). Οι δράσεις στο θέατρο «Απόλλων» στις 18:00 και η τελετή λήξης έχουν ελεύθερη είσοδο.