Miles Davis
Miles Davis
Αγαπημένε μου φίλε Mιχάλη,
μερικές σχολές της μουσικής πρέπει να έχεις την τύχη να σε μυήσει κάποιος για να τις μάθεις. Τέτοια σχολή είναι, εκτός από την κλασσική μουσική, και η τζαζ. Και οι λόγοι είναι δύο. Πρώτον γιατί δεν έχεις εύκολα πρόσβαση σε αυτή – δεν θα ακούσεις εύκολα στο ραδιόφωνο κάτι ούτε θα πέσεις σε ένα καλό λινκ σε κάποιο μπλογκ – ο κόσμος μας θα ήταν άλλωστε αλλιώς αν μας περιτιγύριζε μια αισθητική αστυνομία. Ο δεύτερος λόγος είναι γιατί κυκλοφορούν εκεί έξω τόσες μεγάλες κακοφωνίες του είδους που είναι πολύ πιθανόν να μην είχες ποτέ την τύχη μεχρι τώρα να ακούσεις κάτι αντιπροσωπευτικό. Λαμβάνω λοιπόν την μεγάλη τιμή που μου απέδωσες να σου παρουσιάσω μερικές κατά τη γνώμη μου μεγάλες στιγμές της ιστορίας του είδους αυτού που αγαπώ ιδιαίτερα. Της Τζαζ. Και εύχομαι να σε κάνω κι εσύ να νιώσεις ό,τι ακριβώς ένιωσα κι εγώ όταν ανακάλυψα την μαυρόασπρη, κρυμμένη, τέλεια άλλη γη, την τόσο παρεξηγημένη μέσα στην ατέλειά της.
Πρώτα πρώτα να σου πω ότι ο όρος τζαζ δε σημαίνει βασικά το είδος μουσικής, αλλά τον τρόπο με τον οποίο παράγεται αυτή η μουσική. Τζαζ σημαίνει αυτοσχεδιασμός. Η τζαζ όμως έχει και φόρμα, όπως έχει για παράδειγμα μια κλασσική σονάτα. Το υλικό μας είναι: μια μονοφωνική συνήθως μελωδία από τον εκάστοτε συνθέτη, τα ακόρντα της και φυσικά το μέτρο. Αυτό έχεις ως δεδομένο. Καμία άλλη ένδειξη. Αυτά είναι τα λεγόμενα στάνταρντς που συνήθως τα ήξεραν όλα απ΄ έξω οι μουσικοί και δεν χρειάζονταν παρτιτούρα. Άσε που πολλοί δεν ήξεραν να διαβάζουν καν νότες. Φαντάσου τα παραδοσιακά μας τραγούδια που τα ξέρουν όλοι; Κάτι τέτοιο ήταν.
Θα μπορούσα να γράφω ώρες για τους πρώτους “θεούς”. Τον πατέρα της bebop Charlie Parker, τον απίστευτα λυρικό Lester Young, τον συνθεταρά Duke Ellington, το σεξ στο σαξόφωνο του Sonny Stitt, για τις τραγουδίστριες-ογκόλιθους Billie Holiday και Ella Fitzgerald.
Αρχικά γίνεται η έκθεση του μελωδικού θέματος. Μετά έρχεται η ανάπτυξη που είναι τα σόλα (ναι σόλα τα λέω) κάθε μουσικού, δηλαδή μερικά μέτρα ελεύθερα βασισμένα στα ακόρντα του θέματος. Και εκεί έρχονται τα διαμάντια από τους καλούς, αλλά και τα βαρετά από τους κακούς. Είναι όντως πολύ βαρετά όταν ο κοντραμπασίστας παίζει σόλο στα παλιά τζαζ στανταρντς, σε καταλαβαίνω, σαν να ακούω τη φωνή σου να μου λέει οτι δεν τα αντέχεις! Ειδικά με δοξάρι…ανατριχίλα. Αλλά ξέρεις οτι τους έδιναν σόλα οι άλλοι μουσικοί της μπάντας έτσι χαριστικά για γλύψιμο για να τους γυρίζουν σπίτι μετά το gig με το αμάξι; Γιατι συνήθως οι κοντραμπασίστες είχαν αμάξι για να μεταφέρουν το όργανο. Tους καημένους…
Τέλος πάντων! Aυτή είναι λοιπόν η μορφή της τζαζ, η παράδοσή της. Και όπως όλες οι μουσικές παραδόσεις, ξεκίνησαν κάπως και συνέχισαν αλλιώς. Και αρχίζω λοιπόν με μεγάλη αίσθηση ευθύνης και ταυτόχρονη χαρά παιδιού, να σου παραθέτω αυτά τα κομμάτια που αγαπώ και με συνοδεύουν όσα χρόνια και να περάσουν.
Θα μπορούσα να σου γράφω ώρες για τους πρώτους “θεούς”. Τον πατέρα της bebop (το επαναστατικό είδος που εμφανίστηκε το ΄40, οπου έπαιζαν σε απίστευτα γρήγορα μπιτ) Charlie Parker, τον απίστευτα λυρικό Lester Young, τον συνθεταρά Duke Ellington, το σεξ στο σαξόφωνο του Sonny Stitt, για τις τραγουδίστριες- ογκόλιθους Billie Holiday και Ella Fitzgerald… Άσε με όμως να ξεκινήσω με τον Χατζιδάκι της Αμερικής. Με τον Beethoven της τζαζ. Με τον πρώτο πάμπλουτο μαύρο της σόουμπιζ, που θεωρείται ο πιο πολυ-ηχογραφημένος καλλιτέχνης έβερ. Μπήκε φυλακή, οδήγησε Φεράρι, έμεινε μια περίοδο κλεισμένος στο σπίτι του για χρόνια κάνοντας μόνο κόκα, μη βλέποντας ούτε άνθρωπο. Μιλάω για τον Μiles Davis. Τον καλλιτέχνη που έκανε κάτι αξιομνημόνευτο, ένα μάθημα για όλους τους καλλιτέχνες. Δεν ήταν ποτέ βιρτουόζος στην τρομπέτα όπως για παράδειγμα ήταν ο Dizzy Gillespie. Είχε όμως μια μοναδική έφεση στον αυτοσχεδιασμό και στη σύνθεση. Το τάιμινγκ του και οι μελωδικές του γραμμές ήταν αξεπέραστες. Βασίστηκε λοιπόν στα δυνατά του σημεία, χωρίς να σπαταλάει χρόνο για να διορθώσει τις αδυναμίες του και έγινε ο Θεός όλων των τζαζ μουσικών.
O δίσκος του Kind of blue βγήκε το 1959 και θεωρείται ο πιο πετυχημένος τζαζ δίσκος όλων των εποχών. Σου ξεχωρίζω το “Blue in Green”, την ομορφότερη μπαλάντα που γράφτηκε ποτέ. Αχ συγχώρα με αν γίνομαι μελοδραματική αλλα δεν γίνεται αλλιώς, με ξεπερνάει. Άκου πώς παίζει ο Bill Evans πιάνο. Σα δάκρυα που κυλάνε. Γιατί ο Μiles λέει κάτι πολύ θλιβερό και τον κάνει να κλαίει. Λένε οτι το κομμάτι το έγραψε ο Bill Evans και οτι ο Μiles το παρουσίαζε ως δικό του, αλλά δε ξέρω ποιά είναι η αλήθεια. Βασικά η μόνη αλήθεια είναι οτι αυτό είναι το πρώτο κομμάτι που θα έβαζα σε κάποιον για να του δείξω τι είναι η τζαζ.
Την ίδια χρονιά με τον δισκο αυτό, βγήκε και ένα άλλος δίσκος που θα μείνει στην ιστορία ως προάγγελος της free jazz , της σκηνής που άνθισε μετά την hard bob, αλλά δημιουργήθηκε μέσα της και δέχτηκε μεγάλη κατακραυγή από τους κλασσικούς τζαζιστες μέχρι να την καταλάβουν. Το The shape of jazz to come του σαξοφωνίστα Ornette Coleman. Άκου το τρομερό αγχωτικό drive που έχει το πρώτο κομμάτι του δίσκου “Lonely Woman” που έγινε μετά από χρόνια τζαζ στάνταρντ. Βάλε το πολύ δυνατά και άκου την ηδονή τραγουδισμένη από ένα θυμωμένο σαξόφωνο.
Θέλω να σου μιλήσω κι άλλο για βρώμικους τζαζίστες. Γιατι πολλές φορές νομίζω οτι οι μη θιασώτες του είδους νομίζουν οτι η τζαζ είναι κάτι πολύ καθαρό και λείο, σα καλοσιδερωμένο πουκάμισο. Έτσι ήταν όντως η λεγόμενη cool jazz ή αλλιώς West coast jazz, που ήταν η τζαζ που έπαιζαν πιο πολυ οι άσπροι του Λος Αντζελες και του Σαν Φρανσίσκο (αν και ο τίτλος της cool jazz βγήκε βασικά από το δίσκο the birth of cool του Miles Davis, ο οποίος θεωρείται επίσης πατέρας της). Ήταν ένα είδος πιο χαλαρό από την γρήγορη hard bop και πιο γυαλιστερό. Και η αλήθεια είναι οτί αυτή ειναι πιο πολυπαιγμένη.
Αλλά άσε με να σου μιλήσω γι ΄αυτά που μάλλον δεν ξέρεις. Για τον πιανίστα Thelonious Monk για παράδειγμα, τον άλλο πατέρα της bebop, με τη διαφωνία για στυλ, τις “λάθος” μελωδίες για υλικό και την δική του, ολόδική του ιδιοφυία. Άκου ένα αριστούργημά του, δική του σύνθεση, πόσο μοναδική ερμηνεία έχει, μια καθυστερημένα δική του ερμηνεία. Και άκου πώς άρχισε να αναπτύσσει τις γνωστές, παλιές τζαζ αρμονίες σε κάτι νέο.
Αν ο Μiles Davis ήταν ο ουρανός της τζαζ, ο Bill Evans η θάλασσα, ο Duke Ellington οι πεδιάδες, ο John Coltrane θα ήταν το ψηλό βουνό. Δεν ξέρω από πού να αρχίσω. Πρόσεχε! Ο Coltrane είναι ενας δύσκολος καλλιτέχνης. Εγώ χρειάστηκα καιρό να τον καταλάβω. Δεν είναι μόνο συγκινητική η μουσική που έκανε, αλλά και ο τρόπος που την έκανε. Δεν ζούσε για τίποτα άλλο παρά για τη μουσική. Μελέταγε ώρες κάθε μέρα και έτσι μέσα από τη δική του δύσκολη ζωή σα να θυσιάστηκε για τη δική μας. Για να μπορούμε να ακούμε την τελειότητα. Αποφάσισα να σου βάλω έναν από τους τελευταίους του δίσκους, το A Love Supreme του 1965. Είναι εμφανή τα βήματα αποχώρησης του απο την hardbop και η είσοδος του στη free περίοδο, όταν έβγαλε όλα τα ρούχα του και έμεινε γυμνός μπροστά στη μουσική.
Δε θα ξεχάσω ποτέ τότε που άκουσα τον δίσκο πρώτη φορά σε βινύλιο ένα απόγευμα σπίτι και ένιωσα αυτό που είχα νιώσει 3 φορές στη ζωή μου ξανά. Μια αίσθηση απόλυτης παράδοσης στην τελειότητα. Το έχω πάθει με τη Lacrimosa του Mozart, με την Ιεροτελεστία της Άνοιξης του Stravinsky και με τον τέταρτο δίσκο των Portishead. Και σόρυ αν ακούγομαι δήθεν. Το εννοώ. Αγόρασε σε παρακαλώ το δίσκο σε βινύλιο αν σου αρέσει. Είναι εμπειρία. McCoy Tyner στο πιάνο σε στιγμές που θες να πεθάνεις από την έκστραση και ο θρύλος Elvin Jones στα ντραμς να σου δείχνει το έδαφος που αφήνεις.
Και υπάρχουν και οι κακοί της ιστορίας βέβαια. Αυτοί που σε έκαναν μεχρι τώρα να μην σε ελκύσει η τζαζ. Αυτοί που παίζουν κλισέ με κλινικό τρόπο και αυτοσχεδιάζουν σαν να αυνανίζονται. Και πολλοί από αυτούς θεωρούνται δυστυχώς οι πρευσβευτές του είδους. Ουσιαστικά όμως είναι η κακιά διαφήμιση. Και συγχωρέστε με αυτοί που διαφωνείτε, ζητάω άφεση αμαρτιών, αλλά δεν μου αρέσει το στυλ των μεγάλων όπως Chick Corea, Pat Metheny (εκτός απο τον καταπληκτικό δίσκο Beyond the Missouri Sky και από την λεπτομέρεια ότι έχει το μοναδικό προσόν να λύνει ΠΑΝΤΑ καταπληκτικά τις μελωδίες του όταν κάνει αυτούς τους σιχαμένους αυτοσχεδιασμούς), o Jan Garbarek, o Herbie Hancock και ναι, κρατηθείτε, μη με φάτε ο Keith Jarrett! Ναι δε φοβάμαι να το πω. Το στυλ του με ανατριχιάζει απο αηδία πολλές φορές, όπως και όλο του το standards trio, έχει αυτή την αμερικανίλα, την μελοδραματικίλα, τις φανφάρες που μυρίζουν κέτσαπ και κιτς λικς. Ωστόσο ειναι μεγάλος μουσικός. Ιδιοφυία. Ξέρει το πιάνο σα το σώμα του. Παίζει πολλές φορές τζαζ σα να παίζει Σοπέν και Μπαχ σα να παίζει Μπαχ. Πολύ ιδιαίτερη προσέγγιση. Το αναγνωρίζω αλλά σαν τζαζ μουσικός δεν με αγγίζει. Βεβαίως έχει βγάλει έναν αξεπέραστο δίσκο με τζαζ στανταρντς, το The melody at night with you, τον οποίο μάλιστα ηχογράφησε πάσχοντας από υπερκόπωση. Τον δίσκο τον αφιέρωσε στη γυναίκα του και έχει όλο μπαλάντες παιγμένες σόλο, σαν να λένε όλη την ώρα “σ΄αγαπώ”. Στον συνιστώ.
Και έτσι με αργές τζαζυ φιγούρες θα περάσω στο σήμερα. Η τζαζ επανδρώθηκε από σπουδαγμένους δεξιοτέχνες που παίζουν με άλλη αισθητική, γιατί σήμερα ακούνε άλλη μουσική από αυτή που άκουγαν οι πατέρες τους. Αυτή είναι άλλωστε και η αληθινή έννοια της τζαζ. Η μουσική του τώρα. Θα ξεκινήσω με τον άνθρωπο που με έκανε να αρχίσω να ακούω τζαζ. Τον κιθαρίστα Kurt Rosenwinkel. Τα σόλο του είναι σα μπουνιά στο στομάχι, οι μελωδικές του γραμμές σαν φιλοσοφίες. Άκου δυνατά ένα από τα καλύτερα σόλο κιθάρας που έχουν ποτέ ηχογραφηθεί στην ιστορία της τζαζ. Επίσης άκου το πώς τελειώνει με μια κλασσική coda το κομμάτι.
Ο δίσκος The next Step είναι αριστουργηματικός και το τρίο αυτό υποδειγματικό. Ακούς System of a Down μαζί με Debussy και τον παλιό λυρισμό μιάς μπαλάντας που θα μπορούσε να έχει γράψει ο Duke Ellington. Τον σαξοφωνίστα Mark Turner προσπάθησε να αγνοήσεις, μπορεί να γίνει κιτς μερικές φορές, αλλά παίζει ντραμς ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές, ο Jeff Ballard.
Και έχει πολλά άλλα βαθειά ποτάμια από μεγάλους δημιουργούς και καινούριες ιδέες, αλλά δεν θέλω να σε κουράσω. Εύχομαι να σου τράβηξα την προσοχή και να σου έδειξα ενα καινούριο κόσμο να ανακαλύψεις. Ένα κόσμο που έχει ως αξίωμά του την εμπιστοσύνη στον εαυτό σου και στον άλλο. Συνθέτης να αφήνεται στα χέρια του αγνώστου ερμηνευτή και στα πλαίσια μιας ελεύθερης μουσικής δικαιοσύνης να συνθέτουν μαζί τη στιγμή. Δεν είναι τέλεια φιλοσοφία;