Όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, οι φωνές που προβάλλονταν περισσότερο στη Δύση ισχυρίζονταν ότι ο μετά-ψυχροπολεμικός πλανήτης θα μεταμορφωθεί αναπόφευκτα σε μια παγκόσμια, υπερ-καταναλωτική και ειρηνική αγορά και έτσι έχουμε φτάσει στο Τέλος της Ιστορίας. Μόλις δύο δεκαετίες μετά, αυτή η υπόθεση όχι απλά δεν επαληθεύτηκε, αλλά αποδείχθηκε ανόητη όσο και όλες οι προηγούμενες Ουτοπίες.
Η περίπτωση του (καθηγητή Ευρωπαϊκής Σκέψης στο London School of Economics) John Gray είναι σίγουρα ιδιαίτερη. Αν και – στο πέρασμα τριών δεκαετιών – η σκέψη του έχει μετακινηθεί εντυπωσιακά (π.χ. από υποστηρικτής σε κριτικό του Χάγιεκ), με κάθε νέο βιβλίο του κατορθώνει να παραμένει επίκαιρος, χάρη στην ικανότητά του να απαντάει με πρωτοτυπία αλλά και πάθος (!) τα ερωτήματα που θέτει.
Στο Μαύρη Λειτουργία ασχολείται με τις πλείστες Ουτοπίες που χαρακτήρισαν τον 20ο αιώνα (ναζισμός, κομμουνισμός, Θατσερισμός, θρησκόληπτη «δημοκρατία» του Μπους, κλπ), αναζητώντας τις ρίζες, τις αιτίες, τα λάθη (εγγενή και στην εφαρμογή τους) και τα αποτελέσματά τους.
Οι κατευθυντήριες γραμμές του βιβλίου είναι οι εξής: α) ένα πρόγραμμα είναι ουτοπικό όταν δεν έχει καμία περίπτωση να μπορεί να πραγματωθεί, β) όλα τα όνειρα για μια κοινωνία όπου ο εξαναγκασμός και η εξουσία έχουν εξαλειφθεί παντοτινά – μαρξιστική ή αναρχική, φιλελεύθερη ή τεχνοκρατική – είναι ουτοπικά υπό την ακλόνητη έννοια ότι δεν μπορούν ποτέ να πραγματοποιηθούν, αφού καταρρέουν μπροστά στις διαρκείς αντιφάσεις των ανθρώπινων αναγκών, γ) οι καταστροφές που προκύπτουν από την εφαρμογή των ουτοπικών ονείρων δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της άγνοιας, του λάθους ή της παραπληροφόρησης, αλλά – πρωτίστως – συνέπειες ενός τρόπου σκέψης που έχει απωλέσει κάθε αίσθηση της πραγματικότητας, δ) για τον ουτοπικό, η ιστορία είναι ένας εφιάλτης από τον οποίο πρέπει να ξυπνήσουμε και τότε θα ανακαλύψουμε ότι οι ανθρώπινες δυνάμεις είναι απεριόριστες.
Ο Gray ισχυρίζεται ότι στην πορεία των τελευταίων αιώνων, εμείς οι κάτοικοι της Δύσης μπερδέψαμε τη θρησκεία (που βασίζεται στα παραπάνω χαρακτηριστικά) με την διακυβέρνηση και τα αποτελέσματα ήταν, αναμενόμενα, καταστροφικά. Αγνοήσαμε, δηλαδή, την ωμή πραγματικότητα της ανθρωπότητας (ότι κινείται από την τύχη και την αναγκαιότητα) και θεωρήσαμε ότι μπορούμε να συλλάβουμε και να εφαρμόσουμε μεγαλόπνοα σχέδια που θα «διορθώσουν» τη φύση μας και θα μας οδηγήσουν στην πρόοδο (με την έννοια της Αποκάλυψης: αν τηρήσουμε το θεϊκό πλάνο, οι θυσίες μας θα ευοδωθούν).
Σε αυτό βοηθάει το ότι η έννοια του «συνολικού νοήματος» της Ιστορίας που επέβαλε ο Χριστιανισμός, μας βαραίνει ως σήμερα. Ούτε ο Διαφωτισμός κατάφερε να βγάλει αυτόν τον απόλυτο όρο (της αναπόφευκτης προόδου που θα διορθώσει όλα τα λάθη των ανθρώπων) από το κέντρο της Δυτικής σκέψης, αλλά στην καλύτερη περίπτωση κατάφερε να τον υποκαταστήσει με ένα αντίστοιχο κοσμοείδωλο, όπου και πάλι το καλό πολεμάει το κακό.
Υπό αυτό το πρίσμα, ο Gray παρουσιάζει στο Μαύρη Λειτουργία το χιλιαστικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κινούνται οι Ουτοπίες της Δύσης από τον Μεσαίωνα. Με το γνώριμο στυλ του που απέχει πολύ από τα δύστροπα φιλοσοφικά εγχειρίδια, ο συγγραφέας αναλύει (και έπειτα καταρρίπτει) κάθε Ουτοπία (τον Διαφωτισμό με την πίστη του στην επιστήμη, την Τρομοκρατία της Γαλλικής Επανάστασης, τον ναζισμό και τον κομμουνισμό που σκόπευαν σε έναν νέο άνθρωπο, το «αόρατο χέρι» της ελεύθερης αγοράς που απλά δεν λειτούργησε στην μετα-Σοβιετική Ρωσσία, τον ΝεοΣυντηρητισμό, την Θάτσερ που πέτυχε άλλα αποτελέσματα από αυτά που επιδίωκε, τον πόλεμο στο Ιράκ που στρέφεται κατά του Σατανά, κλπ). Στο κεφάλαιο που κλείνει το βιβλίο, ο Gray προτείνει ως μοναδική σώφρονα λύση τον ρεαλισμό στην πολιτική και υποστηρίζει ότι τα κυρίαρχα κράτη θα είναι για πολλά χρόνια ακόμη στο προσκήνιο της Ιστορίας.