Πόσοι ξέραμε πριν μια εβδομάδα περίπου ότι ο πίνακας του Banksy με τίτλο «Το κορίτσι με το μπαλόνι» θα δημοπρατούνταν από τον Οίκο Sotheby’s ; Πόσοι ξέραμε λίγο μετά την δημοπρασία ότι ο πίνακας πουλήθηκε για 1.04 εκατομμύρια στερλίνες (1,18 εκατομμύρια ευρώ) και πόσοι συζητούσαμε και πάλι για τον καλλιτέχνη-φάντασμα; Τι μεσολάβησε;
Η αυτοκαταστροφή του πίνακα μετά το πέρας της δημοπρασίας, πράξη που ο Banksy είχε προσεκτικά σχεδιάσει εδώ και χρόνια όταν ενσωμάτωσε στην κορνίζα του έργου έναν μηχανισμό παρόμοιο με αυτό που έχουν οι καταστροφείς εγγράφων.
Μια εβδομάδα μετά ο θόρυβος δεν έχει κοπάσει καθώς ο Banksy συνεχίζει να τροφοδοτεί τη δημοσιότητα. Στην πραγματικότητα ο Banksy ισχυρίζεται ότι δεν κατέστρεψε το έργο του, αντιθέτως δημιούργησε ένα καινούριο με τίτλο «Η αγάπη είναι στον σκουπιδοτενεκέ». Ο Οίκος εξήγγειλε πως το νέο έργο του Banksy θα εκτεθεί για το κοινό στα τέλη της επόμενης εβδομάδας στην έδρα του Sotheby’s, στην οδό Νιου Μποντ Στριτ του Λονδίνου ενώ τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της Βρετανίας εκτιμούν ότι η αξία του έργου έχει διπλασιαστεί.
Μέσα σε όλα αυτά η γυναίκα που το αγόρασε και η οποία δεν επιθυμεί να αποκαλύψει το όνομά της δήλωσε ότι «στην αρχή σοκαρίστηκα αλλά μετά συνειδητοποίησα ότι έχω πια το δικό μου κομμάτι στην ιστορία της τέχνης».
Η Popaganda απευθύνθηκε στον street artist Cacao Rocks, στον κοινωνιολόγο και αναπληρωτή καθηγητή του τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Γιάννη Σκαρπέλο και τον επίκουρο καθηγητή του τμήματος για Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και καλλιτεχνικό διευθυντή του Ιδρύματος για τη σύγχρονη τέχνη ΔΕΣΤΕ κ. Γιώργο Τζιρτζιλακη για να σχολιάσουν το γεγονός.
Όταν με ρωτάνε για τον Banksy, επειδή η ερώτηση είναι τετριμμένη πια, συνηθίζω να απαντάω πως δεν πιστεύω στα φαντάσματα… Βέβαια η αφορμή για την ερώτηση στη προκειμένη περίπτωση είναι πως ο Banksy είναι πάλι στην επικαιρότητα, κάτι που λατρεύει σύμφωνα με τις πράξεις του.
Χάρη λοιπόν στην πρόσφατη αυτοκαταστροφή του έργου του μετά την δημοπράτηση του ο μυστηριώδης Banksy είναι πάλι θέμα συζήτησης. Το έργο βέβαια που μισοκαταστράφηκε, τώρα πια ακόμα και σε αυτή την κατάσταση πιστεύω πως στην επόμενη δημοπρασία θα ανέβει η τιμή του στα διπλά χρήματα. Ακόμα και αν το έκαιγε δηλαδή και έβαζε την στάχτη του σε ένα βαζάκι πάλι θα είχε μεγαλύτερη αξία. Και εδώ προκύπτει το ερώτημα για το τι είναι τέχνη μετά τον 20ό, μετά τον Μαρσέλ Ντυσάν και τον Τριστάν Τζαρά, αλλά και αυτό μοιάζει τετριμμένο πια. Έχει μεγαλύτερη σημασία η αύρα του έργου παρά η καλλιτεχνική του αξία και αυτό είναι κάτι το μαγικό και ο Banksy είναι ένας πολύ ταλαντούχος μάγος και σίγουρα μια ιδιοφυΐα.
Υπάρχουν χιλιάδες graffitι artist που κρύβουν την ταυτότητα τους εδώ και δεκάδες χρόνια αλλά αυτός έχει καταφέρει με τη βοήθεια ίσως και του κύπριου Στιβ Λαζαρίδης να πλάσει έναν μύθο γύρω απ το όνομα του. Ίσως τελικά ο Banksy να είναι ο Πικάσο της γενιάς μας και o ΟΒΕΥ να είναι ένας νέος Ματίς (τον αναφέρω καθώς είναι φίλοι και την Παρασκευή 12 είχαμε τα εγκαίνια της έκθεσης Walls and Streets στην Galley Alibi με έργα του και άλλων). Πολλοί λένε πως ο Banksy είναι ο 3D των Massive Attack αλλά δεν πιστεύω πως αυτό είναι αλήθεια. Ήταν και ο 3D πρωτοπόρος στην σκηνή του graffiti της μεγάλης Βρετανίας αλλά αν δείτε τα extra της ταινίας Exit trhough the gift shop νομίζω πως κάτι τέτοιο δεν προκύπτει. Πιο πιθανό είναι ο Βanksy να είναι ο ίδιος ο MR. Brainwash και να μας δουλεύει όλους κανονικά με την γαλλική προφορά του στο όπως λέει και ο ίδιος ψευδοντοκιμαντέρ του.
Σίγουρα όμως όλη η streeτ art σκηνή χρωστάει πολλά στον Banksy και ίσως ακόμα και σήμερα πολλούς από εμάς να μην μας είχατε πάρει πρέφα αν δεν ήταν ο Banksy, εννοώντας τους καλλιτέχνες του δρόμου. Και σίγουρα κρύβοντας την ταυτότητα του γλιτώνει το να μπαίνει στην διαδικασία να δίνει συνεντεύξεις όπως αυτή και συγκεντρώνεται περισσότερο στο έργο του ή απλά στο να περνάει καλά γελώντας πίσω απ τις πλάτες των δημοσιογράφων.
Από τη μια η καταστροφή της δημιουργίας, ως δημιουργία της καταστροφής, το πότλατς ως δώρο άδωρο, η συμβολική γελοιοποίηση του καπιταλισμού στο χώρο της τέχνης.
Από την άλλη, παρ’ όλα τα θρυλούμενα, ο Banksy δεν είναι μέρος μιας κριτικής στον καπιταλισμό και τον ιμπεριαλισμό, που ωστόσο τον μάχεται με τα ίδια του τα όπλα; Δηλαδή με το έργο του μας καλεί να προβληματιστούμε για πλευρές της σύγχρονης πολιτικής πραγματικότητας, όμως πόσο ο προβληματισμός αυτός έχει πραγματικές συνέπειες.
Για παράδειγμα τελικά ο πλειοδότης θα πληρώσει για τον κατεστραμμένο πίνακα; Και ποιος θα πάρει τα χρήματα;
Αυτό που έγινε με τον Banksy το συζητάμε με μια ζοχάδα, τουλάχιστον εγώ. Δεν είναι μια περίπτωση στην οποία έχω κάνει ιδιαίτερη σπουδή γιατί προσωπικά δεν είχα ποτέ ιδιαίτερη έλξη στο φαινόμενο Banksy αλλά το παρατηρώ γιατί αρέσει για παράδειγμα στον γιό μου.
Είναι ένας καλλιτέχνης που διεκδικεί τον τίτλο του «φαντάσματος» γιατί ξέρουμε και δεν ξέρουμε για αυτόν. Είναι ένας καλλιτέχνης που εξαρχής, κι αυτό είναι το θέμα που συζητάμε σήμερα, όλο του το έργο είναι μια διαπραγμάτευση με τη δημοσιότητα. Δεν το λέω αυτό ως κάτι κοινότοπο, είναι ένα βασικό στοιχείο του Banksy με αυτά που έκανε με τη Τζοκόντα, με τις guerilla δράσεις στη Νέα Υόρκη και αλλού.
Είναι ένας καλλιτέχνης που κρίνουμε για τη δημοσιότητα. Για την δημοσιότητα κρίνουμε και τον Μαρσέλ Ντυσάν; Όχι, τον κρίνουμε γιατί άλλαξε ριζικά την αντίληψη που έχουμε για το έργο τέχνης. Ο Banksy ανήκει στους καλλιτέχνες που ρίχνουν ένα αγκίστρι για να πιάσουν το νήμα του Ντυσάν προσπαθώντας να αξιοποιήσουν την κληρονομιά και την ισχύ του χωρίς όμως αυτό, κατά τη γνώμη μου, να έχει ένα αποτέλεσμα που εγγράφεται πολιτισμικά.
Για παράδειγμα μέσω αυτού που έγινε στη δημοπρασία ο Banksy μας λέει ότι η τιμή του έργου και η δημοσιότητα είναι δύο ισάξια πράγματα. Ο Banksy έκανε μια πράξη καθαρά χρηματοοικονομική. Στην ουσία είναι πολύ γυμνό και πολύ απλό αυτό που μας δείχνει το γεγονός: για πρώτη φορά στην ιστορία της τέχνης είχαμε μια κυριολεκτικά χρηματοϊκονομική αξιολόγηση της δημοσιότητας. Ασφαλώς, αποκτά μια κοινωνικά αξία όπως όμως θα έκανε ένας δημοσιογράφος ή ένας πολιτικός αναλυτής ή μια τηλεοπτική περσόνα ή ένας πολιτικός.
Μπορούμε να κρίνουμε με καλλιτεχνικά κριτήρια αυτό το γεγονός; Δεν ξέρω. Εγώ αυτό που είδα είναι ότι η δημοσιότητα αξίζει 1,18 εκατ. ευρώ, υψηλή τιμή αλλά όχι και τόσο υψηλή. Αυτό δεν σημαίνει ότι το απαξιώνουμε αλλά το κρίνουμε σε αυτό το υβριδικό, μη καταχωρημένο είδος που περιγράφουμε τόση ώρα. Είναι ένα νέος είδος που μοιάζει να είναι στο μεταίχμιο αισθητικής, κοινωνικής παρέμβασης και δημοσιότητας. Σε αυτά τα τρία οικόπεδα κινείται αυτό το γεγονός έτσι θα το κρίνουμε. Δε θα το κρίνουμε ως ένα έργο του Τζεφ Κουνς, που είναι ένας προκλητικός και ακριβός καλλιτέχνης, ούτε ως ένα έργο του Μαουρίτσιο Κατελάν.