«Eλευθερία να μπορείς να διαβάζεις στη φυλακή. Ελευθερία να εγκαταλείπεις (σ.σ: κάτι, κάποιον). Ελευθερία να δίνεις κάτι σε κάποιον. Ελευθερία να εισβάλεις αυθαίρετα σε μια πολιτική συζήτηση. Ελευθερία να έχεις τρεις αντίθετες απόψεις. Ελευθερία να μην θεωρείς ότι είσαι δεσμώτης της Oικονομίας. Ελευθερία να μην πιστεύεις σε γενικεύσεις».
Το παράδοξο μανιφέστο του Μάριο Μερτς (1925-2003), κορυφαίου εκπροσώπου της Αrte Ρovera, του οποίου το έργο για πρώτη φορά γνωρίζει το ελληνικό κοινό, χάρη στη νέα έκθεση του ΝΕΟΝ με τίτλο “Numbers are prehistoric”, καταλαμβάνει το δεύτερο επίπεδο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
Πρέπει από τις πρώτες αράδες να τονιστεί ότι δεν πρόκειται για μια τυπική έκθεση. Το “Numbers are prehistoric”, φράση αντλημένη απ΄το βιβλίο του Μερτς “Ι want to make a Book Right now(1989): Ι numeri sono preistorici”, συνιστά μια πολιτική δήλωση, σ’ ένα σύμπαν καμωμένο από αριθμούς, σπείρες και ευτελείς πρώτες ύλες, με βαριά σημειολογία, που αποκτά ωστόσο νέα βαρύτητα ενταγμένη στο ελληνικό context.
Ο Μάριο Μερτς, σπούδασε Ιατρική στο Μιλάνο, φυλακίστηκε για την αντιφασιστική δράση του και εντάχθηκε στο κίνημα της Arte Povera κάνοντας ασταμάτητα μέσα από το έργο του πολιτικές δηλώσεις. Στον δεύτερο όροφο ο καλλιτέχνης καλεί με μια neon επιγραφή σε «Sciopero generale azione politica relative proclamata relativamente all’arte»(1970). Δηλαδή, «Γενική απεργία και διακήρυξη σχετικής πολιτικής δράσης σχετικά με την τέχνη». Η επιγραφή, σύμφωνα με τον επιμελητή της αθηναϊκής έκθεσης Πάολο Κολόμπο, «θυμίζει μια ανεξέλεγκτη κοινωνική εξέγερση, συνδέοντας την καλλιτεχνία με τον πολιτικό ακτιβισμό». Ένα δίπολο που συνόδευε τον Μερτς σε κάθε δραστηριότητα ή δημιουργία του.
Το “Igloo con alberto” (1969), στο ισόγειο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, φόρμα που επανέρχεται με διαφορετικά υλικά στο εικαστικό σύμπαν του Ιταλού εικαστικού, συμβολίζει το καταφύγιο, σε καταστάσεις κρίσης. Ενα έργο που θα έλεγες ότι υποτιτλίζει την ελληνική επικράτεια με τους αυτόχθονες και τους περαστικούς εμιγκρέδες είτε μαζί είτε χώρια.
Δεμάτια από κλαδιά περιβάλλουν, στο ίδιο επίπεδο, ένα βίντεο με τον ίδιο τον Μερτς να δημιουργεί σπείρες με το δάχτυλο. Η αγροτική ιταλική ζωή των νεανικών του χρόνων ενώνεται με ένα συμπαντικό σύμβολο, ένα φυσικό, μαθηματικό ανάπτυγμα που αποτυπώνει τις αρχές της φύσης, στις οποίες ο Μερτς επανέρχεται ασταμάτητα . Υπάρχει κάτι ακόμη στο οποίο ανατρέχει διαρκώς, όπως διαπιστώνει ο επισκέπτης του Μουσείου: στην ακολουθία του Ιταλού μαθηματικού του Μεσαίωνα Φιμπονάτσι (στην οποία κάθε αριθμός είναι το άθροισμα των δυο προηγούμενων). Την συναντάμε ακόμη και στα σπάνια χειρόγραφα του Μερτς, κάποια εκ των οποίων εκτίθενται για πρώτη φορά. Η ακολουθία επηρέασε συνολικά τη συγκρότησή του και την πολιτική σκέψη του, όπως έχει αποκαλύψει σε συνεντεύξεις του.Ανάμεσα στα χειρόγραφα βρίσκεις επίσης ποιήματα!
Σύμβολο φυσικό, ακόμη μια σπείρα ως φόρμα, το σαλιγκάρι είναι μια από τις προτιμήσεις του όχι μόνο στο Το Foresta con cideo sul sentiero (1995). Ένα τεράστιο λιοντάρι κι ένας κώνος, το επιβλητικό Senza Titolo (1981) συνομιλεί με τη νέον επιγραφή Pittore in Africa, ένα σαρκαστικό σχόλιο για την απουσία Αφρικανού καλλιτέχνη στις biennale.
Η έκθεση, στην οποία αποκαλύπτεται ο ζωγράφος Merz δίπλα στον συγγραφέα, ένας χείμαρρος σκέψεων, συναισθημάτων, χρωμάτων και σχημάτων, κλείνει με το Una Somma reale e una somma di gente” (1972), ένα έργο που πραγματοποιήθηκε στην καντίνα ενός εργοστασίου και συνδέει δυο αγάπες του Merz:το προλεταριάτο και την ακολουθία των αριθμών, διαμεσολαβημένα από το ζήτημα της επιβίωσης.
Αλλά ας ακούσουμε πώς ερμήνευε ο ίδιος τη ζωή και τις δυνάμεις της, μέσα απ΄τα ίδια του τα λόγια: «Ήθελα να αποφύγω τη μανιχαϊστική ανάλυση των καταστάσεων με βάση τα συνθήματα που μειώνουν τα πράγματα σε κοινωνικά πρόσημα και το αντίθετό τους, σαν να λέμε προτιμώ τους Κομμουνιστές ή προτιμώ τους Φιλελεύθερους. Οποιαδήποτε ανάλυση της ζωής μας δείχνει ότι μέσα της δεν υπάρχει ούτε θετικό ούτε αρνητικό, γιατί εμπεριέχονται και τα δυο.Αναλόγως, δεν θα τραβούσα μια διαχωριστική γραμμή μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς.»
