Να έχεις το κύμα να χάνεσαι στο πλήθος
έρημος ώς τα σπλάχνα
δεν τραγουδάς
ανοίγεσαι μεσ’ στη λησμονιά κι ολοένα θυμάσαι
χρόνος αδηφάγος οπού σε κάνει αυξανόμενο νεκρό.
Να έχεις το κύμα να χάνεσαι στο πλήθος
ή ο λαιμός να καίγεται
ποιός άλλος θρίαμβος
των ηττημένων…
Α η χαρά μας είναι τρομερή με τ’ αστέρια
κομματιασμένα σε δροσερό θάνατο.
Κι ο ήλιος κάθε μέρα έρχεται
με ένα παλιό όπλο και πολλές σφαίρες.
Η χαρά, Η έλαφος των άστρων, 1962
Ο Νίκος Καρούζος γεννήθηκε στο Ναύπλιο το 1926. Ο πατέρας και ο παππούς του, δασκάλοι και οι δύο, θα τον μυήσουν στην αρχαία ελληνική και χριστιανική πατερική γραμματεία ενώ η μητέρα του θα του δημιουργήσει μια έντονη ανάμνηση ασφάλειας και τρυφερότητας που θα την ανακαλεί πάντα μέχρι το τέλος της ζωής του. Γραμμένος ήδη στην ΕΠΟΝ, θα έρθει στην Αθήνα για να ξεκινήσει σπουδές στην Νομική σχολή Αθηνών το 1945. Στη συνέχεια θα εξοριστεί στην Ικαρία και θα ακολουθήσει η Μακρόνησος δύο φορές, την πρώτη ως στρατιώτης κάνοντας την θητεία του, την δεύτερη ως εξόριστος. Το 1953 θα εκδόσει την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο Η επιστροφή του Χριστού.
Η ποίηση του Νίκου Καρούζου μας συστήνει ευθύς εξαρχής, μια ανέφικτη προσπάθεια ερμηνείας του κόσμου και της ζωής, μια μάταιη προσπάθεια εύρεσης νοήματος στην ύπαρξη των όντων μέσα από τη ζωή ή τον θάνατό τους. Με αφετηρία αυτή την αδυναμία, η ποιητική του θα αποκτήσει μια πένθιμη παρατηρητικότητα του παρόντος, με συχνά πικρά ειρωνική και άλλες φορές μεταφυσική ένταση.
Φασματική Αθήνα σε χειμέριον όρθρο
ποιός θα ζυγίσει το δικό μας πόνο
μέρες
νύχτες
ώρες βροχερές
όταν μας έκλεινε η σιωπή σαν παλαιά παράθυρα
δίχως τα δέντρα
δίχως της γυναίκας το φιλί
μέρες
νύχτες
ώρες βροχερές…
Να περιμένεις την πνοή π’ ανοίγει τις οράσεις
ο ποιητής ανθίζει
δεν τρέχει πίσω απ’ τις λέξεις
έχει σαν το λουλούδι μια μοίρα
είν’ ο αθέλητος
έρχεται η βροχή νοτίζει το χώμα ο ήλιος
θα ‘ρθει κ’ η νύχτα θα ‘ρθει κ’ η μέρα
και πάντα το φώς.
Περπατώντας, Η έλαφος των άστρων, 1962
Ο Καρούζος θα περιπλανηθεί στην Αθήνα περίπου 40 χρόνια. Θα τραφεί από ότι τρέφει και την ποίηση του. Μοναξιά, ασκητικότητα και διαρκής παρατηρητικότητα της καθημερινότητας, η οποία αν και αλλάζει στα χρόνια που περνάνε, παραμένει παράλογη όσο και κοινότοπη. Ο Καρούζος θα πασχίσει να διαπεράσει αυτή την καθημερινή σύμβαση με την ποίηση του, να ανελκήσει το κρυφό νόημα των καθημερινών εικόνων, σε ένα χρόνο ο οποίος έχει σταματήσει ή ίσως υπάρχει με έναν τρόπο που δεν μας αφορά. «Ο Καρούζος περιγράφει τα δευτερόλεπτα με την ίδια παραξενιά που άλλοι ποιητές περιγράφουν τα λουλούδια», σημείωσε ο Ευγένιος Αρανίτσης (Ιστορία των Ηδονών). Ενώ ο ποιητής γράφει : «…Ο χρόνος είναι κοροϊδευτικός. Είναι αμέτοχος σαν τα περίπτερα στην κίνηση.»
Περιπλανώμενος στην πόλη, γοητευμένος μέχρι κούρασης από τις νύχτες της («…τα βράδυα της Αθήνας χρωματισμένα ως τον αέρα...») και τα ξημερώματα της, («Πρωί δεν αντικρίζεται ο ήλιος όταν έχεις ξενυχτήσει…») πολύ συχνά με μόνη παρέα ποτό και τσιγάρα, παρόλα αυτά θα παραμείνει πάντα συνεπής και γαλήνια προσηλωμένος στην τέχνη του.
Κομμένος όπως το λουλούδι μέσ’το βάζο
θα ζούσε το απόλυτο και ο άνθρωπος χωρίς να ζεί.
Θα ‘τανε χιόνι απάτητο
βροχή που πήρε άλλη απόφαση
και δεν θα πέσει.
Θα ‘τανε μια πασίλευκη
και ώριμη σιγή που ξεσκεπάζει
πως η γαλήνη είν’ ο θεός λέξη προς λέξη
δίχως να περισεύει τίποτα.
Απόσπασμα από την Ανθολογία Λευκοπλάστης για μικρές και μεγάλες αντινομίες, 1971
Θα βραβευθεί το 1961 με το Β’ κρατικό βραβείο ποίησης και το 1988 με το Α’ κρατικό βραβείο ποίησης ενώ το έργο του θα εκδοθεί και εκτός Ελλάδας. Θα αρρωστήσει, όμως, το 1989 και θα πεθάνει το 1990, στα 65 του. Στην ίδια ηλικία που θα πεθάνουν οι αγαπημένοι του Ηράκλειτος, Ιωάννης Σεβαστιανός Μπάχ και Κάρλ Μάρξ, μια προφητική επισήμανση που κάνει ο ίδιος ο Καρούζος λίγους μήνες πρίν από τον θάνατό του. Τα ποιήματα που παρουσιάζονται εδώ είναι είναι από τη συλλογή Νίκος Καρούζος Τα ποιήματα Α’ (1961-1978), εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ.
Στην εποχή μας που στέκεται σιγά σιγά χωρίς ψευδαισθήσεις, και όπου ταιριάζει για πολλούς από μας μια φράση ενός συγγραφέα, ότι έχουμε πολύ μέλλον πίσω μας, η ποιητική τέχνη του Καρούζου ξεδιπλώνει ένα απεγνωσμένο όραμα, ένα αρνητικό τραγούδι. Όπως λέει ο Γιώργος – Ίκαρος Μπαμπασάκης, «Ό,τι κι αν ειπωθεί για οτιδήποτε ζούμε θα είναι λειψό. Η ποίηση είναι ο πιο πλήρης υπαινιγμός μιας πληρότητας που είμαστε ανήμποροι να μεταδώσουμε». Ένοχος Αθωότητας: ο Νίκος Καρούζος.
Μη γίνεσ’ ένα μ’ αυτά τα καθιστόζωα
που σοφάρουν εξουθενωμένα και δένονται
στ’ αυτοκίνητα.
Να απαγορεύεις το μέλλον ολόκληρο
στον εαυτό σου μέσα και να βλέπεις ήρεμος
το δυστύχημα της υπάρξεως.
Η δύναμη της προπαραλήγουσας, Λευκοπλάστης για μικρές και μεγάλες αντινομίες 1971
