Η Νάξος, διάσημη για την τυροκομική της παραγωγή αλλά και την περίφημη πατάτα της, αποτελεί ένα γαστρονομικό παράδεισο. Διάσημα όμως είναι και τα πολλά χωριά της ενδοχώρας της, όπως το Χαλκί, περιτριγυρισμένο από κάμπο με ελιές και οπωροφόρα.
Μια βόλτα στο Χαλκί είναι αρκετή για να καταλάβει κανείς το πλούσιο παρελθόν του: πολλά νεοκλασικά κτήρια, περιποιημένες αυλές, πύργοι και γραφικά σοκάκια. Σε ένα από τα κεντρικά σοκάκια του χωριού, έξω από μια καλαίσθητη πόρτα στο ισόγειο ενός νεοκλασικού κτηρίου του 1870 διαβάζουμε στην επιγραφή: Κίτρον Νάξου Βαλληνδρά, Αποστακτήριο – Εμφιάλωση. Περνώντας την όμορφη είσοδο, είναι σαν να ξεκινάμε ένα ταξίδι στο χρόνο. Γιατί σε αυτό το κτήριο, με την υπέροχη εσωτερική αυλή και την ολάνθιστη βουκαμβίλια, ξεδιπλώνεται όλη η ιστορία της Ποτοποιίας Βαλληνδρά, καθώς από το 1896, μέχρι και σήμερα, το Κίτρο Νάξου Βαλληνδρά, λικέρ με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (Π.Ο.Π) παρασκευάζεται σε αυτόν τον ίδιο χώρο και με την ίδια ακριβώς διαδικασία, στον ίδιο χάλκινο άμβυκα.
«Το Κίτρον Νάξου Μ. Γ. Βαλληνδρά είναι ποτόν ωφέλιµον, ορεκτικόν και στοµαχικόν, µη εµπεριέχον ουδεµίαν βλαβερά ουσίαν και έτυχεν άµα τη εµφανίσει του αρίστης υποδοχής λόγω των εξόχων αυτού ιδιοτήτων, των θαυµασίων του επί της υγείας αποτελεσµάτων, του λεπτού και ηδονικού αρώµατός του και της αρίστης του γεύσεως» σηµειώνει ο Μάρκος Βαλληνδράς σε επιστολή του το 1910.
Το μηδικό μήλο, όπως αποκαλούσαν στην αρχαιότητα το κίτρο, ταξίδεψε το 300 π.Χ, από την Περσία στην Ευρώπη. Κιτριές συναντάμε στη Μεσόγειο, σε Σικελία, Κορσική και Ισραήλ και στην Ελλάδα, στην Πελλοπόνησο, την Κρήτη και τη Νάξο. Από το 17ο αιώνα ανθούσε στη Νάξο η καλλιέργεια του κιτρόδεντρου, ο καρπός του οποίου εξαγόταν σε μεγάλες ποσότητες σε όλον τον κόσμο. Τα φύλλα της κιτριάς, πλούσια σε αρώματα και αιθέρια έλαια, αρχικά χρησιμοποιήθηκαν για να δώσουν το λεπτό και ιδιαίτερο άρωμά τους στη ρακή των αμπελοκαλλιεργητών, το «κιτρόρακο».
Εκφραστής και συνεχιστής σε πιο οργανωμένη βάση αυτής της παράδοσης, ήταν ο Γρηγόριος Μ. Βαλληνδράς με τη μικρή μονάδα που ίδρυσε (περίπου το 1870) στο Χαλκί. Τη μονάδα αυτή οργάνωσε και ανέπτυξε ο γιος του Μάρκος Γ. Βαλληνδράς στο όνομα του οποίου δόθηκε και η πρώτη άδεια λειτουργίας της ποτοποιίας το 1896. Ο Μάρκος Βαλληνδράς έφτιαξε για πρώτη φορά ένα μοναδικό απόσταγμα από τα φύλλα της κιτριάς το οποίο ονόμασε «Κίτρον Νάξου» και έκανε εξαγωγές όπου υπήρχε απόδημος ελληνισμός. Πήρε επίσης μέρος σε πολλές διεθνείς και ελληνικές εκθέσεις και το Κίτρον απέσπασε πολλές διακρίσεις και επαίνους. Η συνταγή έπειτα πέρασε στον Ιωάννη Σακελλιάδη- Βαλληνδρά, φυλάχτηκε ευλαβικά και μεταφέρεται από γενιά σε γενιά στο σήμερα. Η τέταρτη και πέμπτη γενιά της οικογένειας Βαλληνδρά εξακολουθεί να παράγει στον ίδιο χάλκινο άμβυκα, για περισσότερο από έναν αιώνα το Κίτρον Νάξου Βαλληνδρά, λικέρ με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (Π.Ο.Π) .
Η τοπική ποικιλία της κιτριάς Νάξου είναι η οξύχυμη (ξινοκιτριά). Τα άνθη της έχουν ιώδες χρώμα και οι καρποί της μεγάλο μέγεθος. Ο φλοιός του καρπού είναι παχύς, πράσινος, αρωματικός με γλυκιά γεύση. Σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά τη συλλογή, τα φύλλα με τους μίσχους μπαίνουν με νερό κι οινόπνευμα 96% vol. στον χάλκινο άμβυκα για τουλάχιστον 12 ώρες. Στη συνέχεια βράζουν σε χαμηλή φωτιά με την καύση ξύλου ελιάς και ξεκινάει η απόσταξη. Από αυτή τη διαδικασία ύστερα από κάποιες ώρες έχουμε το 100% απόσταγμα κίτρου.
Το ηδύποτο Κίτρον με τα ισχυρά αρώματα συναντάται σε τρεις τύπους βάσει της περιεκτικότητάς του σε αλκοόλ και ζάχαρη. Το κίτρινο διπλής απόσταξης στους 36% αλκοολικούς βαθμούς και με ελάχιστη ποσότητα ζάχαρης, το λευκό στους 33% βαθμούς και το πράσινο στους 30% βαθμούς με αισθητή γλυκύτητα. Πίνεται δροσερό σε ποτήρι αποστάγματος, είναι χωνευτικό, με έντονη επίγευση και επιπλέον μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην παρασκευή cocktail. Η ποτοποϊία Μ.Γ Βαλληνδρά παράγει επίσης ούζο, κιτρόρακο, ψημένη ρακή και λικέρ βύσσινο που μπορεί κανείς να δοκιμάσει στον επισκέψιμο χώρο της Ποτοποιίας αλλά και να ξεναγηθεί στο αποστακτήριο με τις παλιές γυάλινες μποτίλιες, τα ειδικά σύνεργα απόσταξης και εμφιάλωσης και το αρχειακό υλικό .
Κίτρον Νάξου Βαλληνδρά, Χαλκί Νάξου, τηλ. 22850-31220
Τα προϊόντα της Ποτοποιίας Βαλληνδρά βρίσκουμε στην Αθήνα στον Οινόκοσμο και από τον αντιπρόσωπο Παναγιώτη Κόντο.
