Είναι μόλις 20 χρονών. Έχει γεννηθεί στη Λάρισα. Σπουδάζει στο τμήμα εφαρμοσμένης πληροφορικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Κι έφτιαξε ένα τεχνολογικό πολυεργαλείο για τον εντοπισμό των ψευδών ειδήσεων, μοναδικό στον κόσμο. Έδωσε ένα εργαλείο, δηλαδή, που η εποχή χρειάζεται για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των fake news που τόσο πολύ έχει συζητηθεί τα τελευταία χρόνια. Τον Οκτώβριο, μάλιστα, θα δώσει ομιλία στο Ευρωκοινοβούλιο σχετικά με τους τρόπους αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης, ενώ, σύντομα, θα δημοσιευθεί η συνέντευξη που παραχώρησε στη δημοσιογραφική σχολή του Χάρβαρντ. Ο Βαλεντίνος Τζέκας διατύπωσε μια απάντηση σε ένα καυτό ερώτημα της εποχής μας και, φυσικά, έστρεψε παρά τη μικρή ηλικία του τα φώτα της δημοσιότητας πάνω του. Απόφασίσαμε να τον γνωρίσουμε καλύτερα και του ζητήσαμε να μας περιγράψει αναλυτικά τι έφτιαξε…
Πώς αποφάσισες να φτιάξεις έναν αλγόριθμο κατά των ψευδών ειδήσεων; Η ιδέα προέκυψε τον Σεπτέμβριο, πριν από τις αμερικανικές εκλογές. Καθώς ενημερώνομαι κυρίως από ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία, παρατήρησα ότι εφιστούσαν συνεχώς την προσοχή στη διάδοση ψευδών ειδήσεων για τους υποψήφιους προέδρους, οι οποίες, μάλιστα, αποσπούσαν εκατομμύρια κοινοποιήσεις στο ίντερνετ. Τότε, κατάλαβα ότι το ζήτημα είχε αρχίσει να παίρνει μεγάλες διαστάσεις. Έπειτα, διάβασα στο περιοδικό Wired ότι ένας φοιτητής στο FYROM είχε εγκαταλείψει τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο, προκειμένου να φτιάξει ιστοσελίδα παραπληροφόρησης και να ασχοληθεί εξ ολοκλήρου με αυτήν. Έγραφε και αναρτούσε καθημερινά ψευδείς ειδήσεις, κέρδιζε διαφήμιση και απέκτησε εισόδημα όσο και οι δύο γονείς του μαζί. Έτσι, αποφάσισα να βρω έναν τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος με τη συμβολή της τεχνολογίας.
Τι είναι, λοιπόν, το Fighthoax και πώς λειτουργεί; Είναι ένα πολυεργαλείο, το οποίο έχει τη δυνατότητα να ελέγχει την αξιοπιστία οποιουδήποτε ειδησεογραφικού κειμένου, γραμμένου στα αγγλικά, σε λίγα δευτερόλεπτα και με ακρίβεια 89%. Πρακτικά, συγκρίνει το περιεχόμενο του επιλεγμένου δημοσιεύματος με αντίστοιχα από έγκυρες πηγές όπως το Associated Press κι εντοπίζει τυχόν σημεία απόκλισης. Για παράδειγμα, εξετάζει αν ο τίτλος είναι παραπλανητικός ή η γλώσσα προπαγανδιστική. Επιπλέον, αξιολογεί το μέσο στο οποίο αναρτήθηκε (π.χ. το CNN έχει μεταδώσει ελάχιστες ψευδείς ειδήσεις μέχρι σήμερα, ενώ η Daily Mail και η Sun πολύ περισσότερες). Παράλληλα, μελετά και τον αρθρογράφο (αν έχει κατηγορηθεί για παραπληροφόρηση στο παρελθόν, αν έχει εργαστεί σε άλλα αξιόπιστα μέσα ή τώρα ξεκινάει την καριέρα του, αν είναι καθηγητής πανεπιστημίου κτλ). Σε περίπτωση, λοιπόν, που υπάρχουν «ύποπτες» ενδείξεις, προτείνει στον αναγνώστη δημοσιεύματα άλλων πηγών, πιο έγκυρων, στα οποία μπορεί εκείνος να καταφύγει για αντικειμενικότερη ενημέρωση επάνω στο θέμα που τον ενδιαφέρει. Ωστόσο, το Fighthoax δεν ελέγχει την αξιοπιστία άρθρων γνώμης ή σάτιρας, γιατί αυτό θα αποτελούσε λογοκρισία.
Γιατί έχει τη δυνατότητα να αξιολογήσει ειδήσεις γραμμένες μόνο στα αγγλικά και όχι στα ελληνικά; Διότι η τεχνολογία της κατανόησης κειμένου είναι πολύ πιο εξελιγμένη στην αγγλική γλώσσα. Σκεφτείτε ότι κάθε συντάκτης έχει διαφορετικό ύφος γραφής – ίσως να κάνει άριστη χρήση της γραμματικής και του συντακτικού ή να χρησιμοποιεί συντομεύσεις όπως το “lol” – κι αυτό καθιστά την ανάλυση δύσκολη. Επιπλέον, η ελληνική γλώσσα διαθέτει πολύ μεγαλύτερο πλούτο λέξεων και εκφράσεων. Προς το παρόν, λοιπόν, από τεχνολογική σκοπιά, ο έλεγχος ενός κειμένου είναι πολύ ευκολότερος αν είναι γραμμένο στα αγγλικά. Μελλοντικά, έχω στο μυαλό μου να φτιάξω κάτι αντίστοιχο και για τα ελληνικά, αλλά αυτό απαιτεί τη δημιουργία μιας εντελώς καινούριας τεχνολογίας, κάτι που είναι εξαιρετικά σύνθετο.
Ποια χαρακτηριστικά καθιστούν το Fighthoax παγκόσμια καινοτομία; Συγκριτικά με άλλους αλγόριθμούς που έχουν φτιαχτεί στο παρελθόν για τον ίδιο σκοπό, σε τι διαφοροποιείται; Υπάρχει, για παράδειγμα, το startup Factmata στο Λονδίνο που έχει διακριθεί σε διαγωνισμό της Google και βασίζεται σε έναν αλγόριθμο ο οποίος αναλύει οποιοδήποτε κείμενο, όχι μόνο ειδησεογραφικό, αλλά ελέγχει μόνο τα στατιστικά και αριθμητικά στοιχεία. Δηλαδή, μπορεί να αξιολογήσει την εγκυρότητα της φράσης «η ανεργία στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 10% από πέρυσι», αλλά όχι και της φράσης «έγινε τρομοκρατική επίθεση στη συναυλία της Αριάνα Γκράντε στο Μάντσεστερ». Επομένως, είναι χρήσιμος, αλλά έχει περιορισμένη εφαρμογή. Επίσης, η ανοιχτή ομάδα Fake News Challenge, στην οποία συμμετέχουν περισσότερα από 100 άτομα, προσπαθεί με αυτόματο τρόπο να εντοπίσει ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά των αληθινών ειδήσεων και ποια των ψευδών (π.χ. τι εκφράσεις χρησιμοποιούνται συνήθως σε καθεμία κατηγορία). Ωστόσο, αυτά αλλάζουν αρκετά συχνά κι έτσι ο «ορισμός» μιας κατασκευασμένης είδησης σήμερα μπορεί να είναι διαφορετικός μερικούς μήνες μετά.
Τι θυμάσαι περισσότερο από τη διαδικασία της δημιουργίας; Το γεγονός ότι, από την ημέρα που ξεκίνησα, είχα πάντα στο μυαλό μου πως το Fighthoax έπρεπε να φτιαχτεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ακόμη και στην παραμικρή λεπτομέρεια. Δεν θα είχε νόημα αν έκανα πρόχειρη δουλειά ή αν δημιουργούσα έναν αλγόριθμο που θα έλεγχε την εγκυρότητα μιας είδησης με ακρίβεια μόνο 60%. Έπρεπε όλα τα χαρακτηριστικά να είναι όσο το δυνατόν πιο προσεγμένα, εφόσον κάθε αλλαγή θα επηρέαζε το αποτέλεσμα συνολικά.
Ποιοι θα ήθελες να χρησιμοποιήσουν το συγκεκριμένο πολυεργαλείο; Ήδη, χρησιμοποιείται από δημοσιογράφους ελληνικών ιστοσελίδων, όπως το Journalists about Journalism. Επίσης, κάνω κάποιες συζητήσεις με μεγάλους δημοσιογραφικούς οργανισμούς που θα μπορούσαν κι εκείνοι να το αξιοποιήσουν. Ακόμη και πανεπιστήμια στην Ελλάδα και το εξωτερικό έχουν δείξει ενδιαφέρον, δεδομένου ότι σε αρκετές ακαδημαϊκές εργασίες χρησιμοποιούνται ως πηγές ειδησεογραφικά κείμενα. Και, φυσικά, το ιδανικό θα ήταν να αξιοποιηθεί από σελίδες κοινωνικής δικτύωσης ή εταιρείες παγκόσμιας εμβέλειας, όπως το Facebook και η Google, ώστε η αξιοπιστία κάθε κειμένου να ελέγχεται προτού αυτό δημοσιευθεί ή αναδημοσιευθεί και ο αναγνώστης να γνωρίζει αν μπορεί να το εμπιστευθεί ή όχι.
Ποια είναι η γνώμη σου για τις πρωτοβουλίες που έχουν πάρει ως τώρα οι μεγαλύτερες εταιρείες, όπως η Google και το Facebook, ενάντια στη διάδοση ψευδών ειδήσεων; Είναι ένα πρόβλημα δύσκολο να λυθεί, λόγω του τεράστιου αριθμού κειμένων που αναρτώνται καθημερινά στο διαδίκτυο. Παράλληλα, αποτελεί κι ευαίσθητο ζήτημα, γιατί αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά, φτάνει στα όρια της λογοκρισίας. Το βέβαιο είναι ότι, παρότι αυτές οι εταιρείες έχουν λάβει κάποια μέτρα, προς το παρόν δεν φαίνεται να είναι επαρκή. Για παράδειγμα, πριν από λίγους μήνες, το Facebook πρόσθεσε το κουμπί Report Fake News κι αν μια είδηση συγκεντρώσει 10.000 τέτοιες αναφορές, ελέγχεται από εξειδικευμένη ομάδα. Τότε, όμως, θα έχει ήδη διαβαστεί από εκατομμύρια αναγνώστες. Συνεπώς, πρόκειται για μια πολύ αργή διαδικασία.
Σε ηλικία 18 ετών, έφτιαξες την πρώτη σου startup, το Near. Τι ακριβώς ήταν και τι έφερε την πρόταση εξαγοράς από την Αμερική; To Near παρείχε τη δυνατότητα να μαθαίνουμε ποιοι φίλοι και γνωστοί μας βρίσκονται σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από εμάς χωρίς να τους τηλεφωνήσουμε ή να στείλουμε μήνυμα. Τότε, δεν υπήρχε κάτι τέτοιο, εφόσον το Facebook έβγαλε μετά από έξι μήνες παρόμοια εφαρμογή. Έτσι, απέκτησε μέσα σε ένα τρίμηνο 30.000 ενεργούς χρήστες, ενώ προβλήθηκε και στο εξωτερικό μέσω δημοσιεύματος στο περιοδικό Forbes και παρουσίασής του στο παράρτημα τεχνολογίας του φεστιβάλ SXSW. Στη συνέχεια, μια τουρκική startup μού πρότεινε να το αγοράσει, αλλά ακολούθησε το πραξικόπημα και οι οικονομικές συναλλαγές διακόπηκαν. Έπειτα, ο Αμερικανός δημοσιογράφος Elie Nakouzi με τους συνεργάτες του ενδιαφέρθηκαν και η συμφωνία έκλεισε. Τους είχε τραβήξει την προσοχή κυρίως η δυναμική του, δηλαδή το γεγονός ότι είχε αποκτήσει τόσους χρήστες σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.
Τον Οκτώβριο, θα δώσεις ομιλία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την αντιμετώπιση της διάδοσης των ψευδών ειδήσεων, ενώ, πρόσφατα, παραχώρησες συνέντευξη στη δημοσιογραφική σχολή του Χάρβαρντ, η οποία θα δημοσιευθεί σύντομα. Μετά από αυτά, ποια θα ήθελες να είναι η εξέλιξη του Fighthoax και τι σκέφτεσαι ενδεχομένως για την εμπορική αξιοποίησή του; Εφόσον αποτελεί καινοτομία, δεν θα ήταν δύσκολο να βρω αγοραστή ακόμη και τώρα. Όμως, ο στόχος μου προς το παρόν είναι να χρησιμοποιηθεί από τους δημοσιογράφους σε μεγαλύτερη κλίμακα, ώστε να βοηθήσει εκείνους και τους αναγνώστες. Φυσικά, αν ένα μεγάλο κοινωνικό δίκτυο μού πρότεινε να συνεργαστούμε ή να το εξαγοράσει, δεν θα απαντούσα αρνητικά, εφόσον θα διέθετε το ανθρώπινο δυναμικό και τις δεξιότητες να το αξιοποιήσει πλήρως. Ή, αν άρχιζε να χρησιμοποιείται από μεγάλους δημοσιογραφικούς οργανισμούς, ενδεχομένως να ζητούσα κάποιο οικονομικό αντίτιμο, δεδομένου ότι, ούτως ή άλλως, το κόστος δημιουργίας της συγκεκριμένης τεχνολογίας δεν ήταν χαμηλό. Όμως, αυτό που επιθυμώ περισσότερο τώρα είναι να συμβάλει στο σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε: τον περιορισμό της παραπληροφόρησης.
Συχνά, δίνεις ομιλίες σε νέους – και, κυρίως, φοιτητές – στην Ελλάδα και την Αγγλία, προτρέποντάς τους να φτιάξουν τις δικές τους startup. Πώς τους βλέπεις απέναντι σε αυτή την προοπτική; Είναι διαφορετικό το κοινό στην Ελλάδα σε σύγκριση με την Αγγλία. Στη χώρα μας, οι νέοι έχουν μεγαλύτερη άγνοια επάνω σε αυτό το θέμα. Ενδεχομένως να έχουν μια ιδέα για startup και κάποιες γνώσεις προγραμματισμού, αλλά δεν γνωρίζουν καθόλου πώς να την υλοποιήσουν. Οπότε, εγώ αρχικά τους αφηγούμαι τη δική μου ιστορία ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι μπορούν να τα καταφέρουν και, στη συνέχεια, τους εξηγώ τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουν. Στην Αγγλία, όπου, π.χ., έχω δώσει ομιλία στο πανεπιστήμιο του Γουόρικ, οι φοιτητές είναι σαφώς πιο ενημερωμένοι, κάποιοι έχουν ήδη προσπαθήσει να φτιάξουν startup και, συνεπώς, ενδιαφέρονται για πιο τεχνικά ζητήματα ή περιγράφουν την ιδέα τους και ζητούν να τους πεις τη γνώμη σου.
Τι άλλα σχέδια έχεις για το μέλλον; Παράλληλα με το Fighthoax, απασχολούμαι και σε δυο άλλα startups. Η μία ονομάζεται Schoolio, αφορά στην εκπαίδευση και σχετίζεται με τους τρόπους με τους οποίους μπορεί ένας φοιτητής να διεκδικήσει υποτροφία, ακόμη κι αν δεν έχει ιδιαίτερα καλούς βαθμούς. Η δεύτερη αφορά στον τουρισμό και, μέσω αυτής, μπορεί κανείς να αναζητήσει δωμάτια διαμονής σε οικονομικές τιμές, έστω και την τελευταία στιγμή. Στα σχέδιά μου, λοιπόν, είναι να προβάλω περισσότερο το Fighthoax στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αλλά και να εξελίξω τις άλλες δύο εφαρμογές, που βρίσκονται σε πιο πρώιμο στάδιο. Και, φυσικά, αν μου έρθει καμιά καινούρια ιδέα, ίσως να … ξανακούσετε για μένα.