«Γιατί δεν έχουν γίνει βήματα για να δημιουργηθεί ένα διεθνές οικονομικό μητρώο;» αναρωτιέται ο Τομά Πικετί σε άρθρο του στην Le Monde. «Για έναν απλό λόγο: δεν το θέλουν οι πλούσιοι της Δύσης», σημειώνει.
«Η ουκρανική κρίση αναζωπύρωσε μια δημόσια αντιπαράθεση που χρονολογείται από παλιά: Πώς μπορούν να επιβληθούν αποτελεσματικές κυρώσεις σε μια χώρα σαν τη Ρωσία; Ας το πούμε ευθύς εξαρχής: Είναι καιρός να επινοηθεί μια νέα μορφή κυρώσεων η οποία θα στοχεύει στους ολιγάρχες που πλούτισαν χάρη στο συγκεκριμένο καθεστώς. Κάτι τέτοιο όμως προϋποθέτει τη δημιουργία ενός διεθνούς οικονομικού μητρώου, κι αυτό δεν θα αρέσει καθόλου στους πλούσιους της Δύσης, των οποίων τα συμφέρονται είναι πολύ πιο στενά συνδεδεμένα με αυτά των Ρώσων και Κινέζων ολιγαρχών από ό,τι συνήθως παρουσιάζεται. Παρ’ ολ’ αυτά, είναι το τίμημα που οι δυτικές χώρες θα πρέπει να καταβάλουν για να κερδίσουν την πολιτική και ηθική μάχη εναντίον των αυταρχικών καθεστώτων και να αποδείξουν στον κόσμο ότι τα μεγάλα λόγια για δημοκρατία και δικαιοσύνη δεν είναι «πουκάμισα αδειανά».
Να υπενθυμίσουμε ότι το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων του Πούτιν και των συγγενικών του προσώπων βρίσκεται ήδη στη φαρέτρα των κυρώσεων που έχουν δοκιμαστεί αρκετά χρόνια. Το πρόβλημα είναι ότι το πάγωμα αυτό έχει υπάρξει μέχρι σήμερα κυρίως συμβολικό. Γιατί αφορά μόνο σε μερικές δεκάδες ανθρώπους, που μπορούν να το παρακάμψουν με τη χρήση «προσώπων-βιτρίνα», ειδικά αφού δεν έχει γίνει τίποτα για να καταγράφονται συστηματικά και να διασταυρώνονται τα στοιχεία για τα ακίνητα και το οικονομικό χαρτοφυλάκιο το καθενός τους.
Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους σκέφτονται τώρα να αποσυνδέσουν πλήρως τη Ρωσία από το οικονομικό δίκτυο Swift, κάτι που θα στερούσε από τις ρωσικές τράπεζες την πρόσβαση στο διεθνές σύστημα για οικονομικές συναλλαγές και μεταφορά χρημάτων. Το πρόβλημα είναι ότι ένα τέτοιο μέτρο δεν θέτει ούτε κατά διάνοια τον σωστό στόχο. Όπως και με τις συμβατικές εμπορικές κυρώσεις, τις οποίες μετά το 2014 εκμεταλλεύτηκε η κυβέρνηση για να αυξήσει τον έλεγχο της, το πρόβλημα είναι πως θα πλήττονταν σημαντικά οι κοινές ρωσικές και δυτικές επιχειρήσεις, κι επιπτώσεις θα ήταν δυσμενείς για τους υπαλλήλους τους. Το μέτρο θα επηρέαζε επίσης έναν μεγάλο αριθμό πολιτών με διπλή υπηκοότητα και τους μεικτούς γάμους, ενώ την ίδια στιγμή θα γλίτωναν οι πλουσιότεροι (που θα χρησιμοποιούσαν εναλλακτικούς οικονομικούς μεσάζοντες).
Για να γονατίσει το ρωσικό κράτος, πρέπει με τις κυρώσεις να στοχεύσουμε το λεπτό κοινωνικό στρώμα των πολυεκατομμυριούχων στους οποίους στηρίζεται το καθεστώς: πρόκειται για μια ομάδα που αριθμεί πολύ περισσότερους από μερικές δεκάδες ανθρώπους, αλλά πολύ λιγότερους από το σύνολο του ρωσικού πληθυσμού. Για να καταλάβετε τι εννοώ, στο στόχαστρο μπορούν να μπουν όσοι διαθέτουν ακίνητα και περιουσιακά στοιχεία άνω των 10 εκατ. ευρώ (11 εκατ. δολ.), κι αυτοί είναι περίπου 20.000 άνθρωποι, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία. Ο παραπάνω αριθμός αντιστοιχεί στο 0,02% του ενήλικου πληθυσμού της Ρωσίας (σήμερα 110 εκατομμύρια). Εάν το όριο κατέβαινε στα 5 εκατ. ευρώ, θα πλήττονταν 50.000 άτομα. Εάν κατέβαινε στα 2 εκατ. ευρώ, θα πλήττονταν 100.000 άτομα (0,1% του πληθυσμού).
Στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, όλα γίνονται για να διαχωριστούν οι χρήσιμοι και άξιοι δυτικοί «επιχειρηματίες» από τους επιζήμιους και παρασιτικούς Ρώσους, Κινέζους, Ινδούς ή Αφρικανούς «ολιγάρχες».
Οι συνέπειες μπορεί να γίνουν σημαντικά αισθητές εάν στόχος γίνουν όσοι διαθέτουν πάνω από 10 εκατ. ευρώ. Γιατί είναι αυτοί οι 200.000 άνθρωποι που έχουν ωφεληθεί περισσότερο από το καθεστώς Πούτιν, από τότε που ανέβηκε στην εξουσία το 1999, και όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι ένα σημαντικό μέρος των ακινήτων και των περιουσιακών τους στοιχείων εντοπίζονται στις δυτικές χώρες (μεταξύ 50 και 75%). Θα ήταν λοιπόν σχετικά εύκολο για τις χώρες της Δύσης να επιβάλλουν βαριά φορολογία σε αυτά τα περιουσιακά στοιχεία, για παράδειγμα 10% ή 20% αρχικά, και να παγώσουν τα υπόλοιπα προληπτικά. Βλέποντας την καταστροφή τους να επικρέμεται σαν δαμόκλειος σπάθη καθώς και τον κίνδυνο απαγόρευσης εισόδου τους στη Δύση, μπορούμε να στοιχηματίσουμε πως αυτή η ομάδα θα ανάγκαζε το Κρεμλίνο να την ακούσει.
Ο ίδιος μηχανισμός θα μπορούσε να είχε εφαρμοστεί όταν η Κίνα στραγγάλιζε πολιτικά το Χονγκ Κονγκ, και μπορεί να εφαρμοστεί στο μέλλον για τους περίπου 200.000 Κινέζους πολίτες με περιουσία άνω των 10 εκατ. ευρώ. Αν και τα περιουσιακά τους στοιχεία είναι λιγότερο διεθνοποιημένα από εκείνα των Ρώσων, κι αυτοί θα πλήττονταν σημαντικά. Πρόκειται για μια ενέργεια που θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει το καθεστώς.
Για να εφαρμοστεί αυτό το είδος κυρώσεων, θα αρκούσε οι δυτικές κυβερνήσεις να στήσουν επιτέλους ένα διεθνές οικονομικό μητρώο (επίσης γνωστό ως παγκόσμιο οικονομικό μητρώο / Global Financial Registry GFR) στο οποίο θα καταγραφόταν σε ποιον ανήκει τι στις διάφορες χώρες. Όπως απέδειξε η Παγκόσμια Έκθεση για την Ανισότητα το 2018, ένα τέτοιο εγχείρημα είναι τεχνικά εφικτό και προϋποθέτει ότι οι δημόσιες αρχές θα ελέγξουν τα ιδιωτικά κεντρικά αποθετήρια (Clearstream, Eurostream, Depository Trust Corporation, κλπ) που σήμερα καταγράφουν τις αξίες και τους ιδιοκτήτες τους. Αυτό το δημόσιο μητρώο θα αποτελέσει επίσης σημαντικό βήμα στη μάχη ενάντια στις παράνομες ροές, το ναρκωχρήμα και τη διεθνή διαφθορά.
Γιατί λοιπόν δεν έχει υπάρξει πρόοδος σε αυτή την κατεύθυνση; Για έναν απλό λόγο: οι πλούσιοι της Δύσης φοβούνται ότι η τόση διαφάνεια τελικά θα τους βλάψει. Κι αυτή είναι μια από τις μεγαλύτερες αντιφάσεις του καιρού μας. Μεγεθύνεται η αντιπαράθεση μεταξύ «δημοκρατιών» και «απολυταρχικών» καθεστώτων, γιατί ξεχνάμε ότι οι δυτικές χώρες, η Ρωσία και η Κίνα μοιράζονται την ίδια υπερ-καπιταλιστική ιδεολογία και ένα νομικό, δημοσιονομικό και πολιτικό σύστημα που ευνοεί ολοένα και περισσότερο τις μεγάλες περιουσίες.
Στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, όλα γίνονται για να διαχωριστούν οι χρήσιμοι και άξιοι δυτικοί «επιχειρηματίες» από τους επιζήμιους και παρασιτικούς Ρώσους, Κινέζους, Ινδούς ή Αφρικανούς «ολιγάρχες». Η αλήθεια όμως είναι ότι έχουν πολλά κοινά. Συγκεκριμένα, η υπέρτατη ευημερία των πολυεκατομμυριούχων σε όλες τις ηπείρους που σημειώνεται από τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 οφείλεται στους ίδιους παράγοντες, και συγκεκριμένα στις χάρες και τα προνόμια που τους έχουν παραχωρηθεί. Η ελεύθερη διακίνηση του κεφαλαίου χωρίς δημοσιονομική και συλλογική αποζημίωση είναι μακροπρόθεσμα ένα μη βιώσιμο σύστημα. Και μόνο εάν αμφισβητήσουμε αυτή την κοινή δοξασία, θα μπορέσουμε να επιβάλλουμε αποτελεσματικές κυρώσεις στα αυταρχικά καθεστώτα και να προωθήσουμε ένα διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης».