Ρακοσυλλέκτες, γυρολόγοι, πραματευτάδες της νέας εποχής… Έμποροι με φθαρμένες λινάτσες που παζαρεύουν τα «νεκρά» αντικείμενα μιας κοινωνίας που «υπερκατανάλωσε» τα πάντα, την εποχή της ευμάρειας και τώρα αναζητά «βολικές» και φθηνές λύσεις στα δικά της, παλιά αντικείμενα.
Στο νεοσύστατο παζάρι του «Συλλόγου Ελλήνων Ρακοσυλλεκτών Αλληλεγγύη», στην Ιερά Οδό –κοντά στο παζάρι του «Ερμή»- θα βρεις τα πάντα. Παλιά ρολόγια, μεταχειρισμένα παπούτσια, ρούχα, πίνακες ζωγραφικής, σκονισμένες κορνίζες, ηλεκτρολογικά «απομεινάρια» του χθες, βιβλία, δίσκους, υπολογιστές που θα έκαναν τον Μπιλ Γκέιτς να νοσταλγήσει τα πρώτα χρόνια στη Σίλικον Βάλεϊ, φωτιστικά, «αρχαία» κινητά τηλέφωνα, κι ό,τι άλλο μπορεί να βάλει ο νους του ανθρώπου.
Σάββατο βράδυ… Στο παλιό εργοστάσιο χαρτοποιίας, ένα παρατημένο κτίριο-φάντασμα ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, τα πρώτα σκουριασμένα τρίκυκλα κάνουν την εμφάνισή τους «φορτωμένα» με την «αυριανή» πραμάτεια. Οι περισσότεροι παλαιοπώληδες είναι Ρομά της Β. Ηπείρου και της Αλβανίας. Απλώνουν τις μεγάλες τετράγωνες κουρελούδες τους στο έδαφος -κάποιοι στην αυλή, άλλοι εντός του εργοστασίου- και με αργές, νωχελικές κινήσεις εναποθέτουν τα «καλούδια» τους ώστε να είναι έτοιμοι το πρωί. Ορισμένοι κοιμούνται πρόχειρα, άλλοι το ξενυχτούν λέγοντας ιστορίες και πίνοντας μπίρες.
Ο Αλί Οσμάνογλου είναι ρακοσυλλέκτης για περισσότερα από 35 χρόνια. Κοντά στα 50 πια, νοσταλγεί την εποχή όπου οι περιπλανώμενοι παλαιοπώληδες τα έφερναν βόλτα άνετα. «Κάποτε βγάζαμε καλά χρήματα. Καμιά φορά και περισσότερα από 100 ευρώ μεροκάματο. Σήμερα με το ζόρι να φτάσουμε τα 50 τις Κυριακές, κι άντε τα πέντε με εφτά τις καθημερινές». Κάθε πρωί ο Αλί καβαλά το τρίκυκλο και αναζητά στους κάδους του Δήμου, μικρούς «θησαυρούς» που φαντάζουν «άχρηστοι» σε πολλούς από εμάς, μα για τον ίδιο είναι το «καλό» εμπόρευμα που θα αποφέρει κέρδος. Στο τρίκυκλο δουλεύει με τους τέσσερις γιους του. Τριγυρίζουν όλη την Αθήνα με τους αυτοσχέδιους γάντζους τους και γραπώνουν ό,τι τους «γυαλίσει». Παλαιότερα πήγαιναν και στις χωματερές, όμως πλέον «… δεν μας επιτρέπουν οι φύλακες κι έτσι δουλεύουμε αποκλειστικά με τους κάδους». Κατά καιρούς, έχει βρει στα σκουπίδια αντικείμενα μεγάλης αξίας. «Ένα παλιό, ξύλινο τρενάκι το οποίο πούλησα 70 ευρώ σε έναν παλιό παλαιοπώλη και αργότερα έμαθα ότι το μεταπώλησε για 2.500! Ήταν, λέει, αντίκα από τις αρχές του αιώνα και την πάτησα. Τι να γίνει, μερικές φορές πέφτουμε και έξω στις εκτιμήσεις μας. Αν δεν κόβει το μάτι σου, δεν κάνεις για παλαιοπώλης. Πρέπει με μια ματιά να ξέρεις με τι έχεις να κάνεις».
Ο Αλέξης Καλέμης είναι ο πρόεδρος του Συλλόγου Ρακοσυλλεκτών και διοργανωτής του παζαριού «Αλληλεγγύη». Παλιός ρακοσυλλέκτης και ο ίδιος, ασχολείται πλέον με τα κοινά των Ρομά και τις ανάγκες του παζαριού. «Θέλουμε σιγά, σιγά να διαμορφώσουμε το χώρο έτσι, ώστε στο μέλλον να αποτελέσει ένα μεγάλο, σύγχρονο και νόμιμο παζάρι όπως αυτά που υπάρχουν στις μεγαλουπόλεις του εξωτερικού. Στόχος μας είναι όσοι μπαίνουν εδώ, παλαιοπώληδες και καταναλωτές, να αισθάνονται ασφαλείς και να μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες τους. Αν όλα πάνε καλά, σκοπεύουμε στο μέλλον να επεκταθούμε και στο διπλανό κτίριο, ώστε να διαθέσουμε περισσότερο χώρο στους Έλληνες ρακοσυλλέκτες. Προερχόμαστε από γενιές πραματευτάδων και θέλουμε τα παιδιά μας να ενσωματωθούν στην ελληνική κοινωνία, μέσω του εμπορίου, μένοντας μακριά από το έγκλημα και την παρανομία».
Ένας αναψοκοκκινισμένος σαραντάρης σκύβει σε μια κακοφωτισμένη γωνιά και ψηλαφεί ένα μικρό καραβάκι. Τον λένε Christian Narkiewicz-Laine, είναι Φινλανδοαμερικανός αρχιτέκτονας, γλύπτης, ζωγράφος και διευθυντής του Chicago Athenaeum. Αυτή την εποχή συνεργάζεται με το «European Centre» (το Ευρωπαϊκό Κέντρο Αρχιτεκτονικής Τέχνης και Περιβαλλοντικών Μελετών) και παράλληλα «τρέχει» διάφορα εικαστικά πρότζεκτ. Ένα από αυτά απαιτεί «υλικά» από το παζάρι. «Πιστεύω, ότι ο πολιτισμός του καταναλωτή φτάνει στο τέλος του. Κοιτάζοντας όλα αυτά τα παλιά αντικείμενα, που όμως, έχουν ακόμα ζωή μέσα τους, αντιλαμβάνεσαι ότι οι κοινωνίες παράγουν και καταναλώνουν με τρόπο αφύσικο και υστερικό. Τα περισσότερα απ’ αυτά θα μπορούσαν να μας εξυπηρετήσουν μια χαρά, όμως προτιμούμε να τα αντικαταστήσουμε στο όνομα ενός επιβαλλόμενου lifestyle. Ευτυχώς, τα αντικείμενα που πεθαίνουν στην καθημερινότητα, ανασταίνονται στο παζάρι».
Δίπλα ένας λιπόσαρκος μεσήλικας με χαβανέζικο πουκάμισο, ανακατώνει παλιούς δίσκους του Κώστα Χαριτοδιπλωμένου και παζαρεύει σκληρά με έναν μαυριδερό εξηντάρη που τον έχει ψήσει ο ήλιος της οικοδομής. Τον λένε Χασάν Αλίογλου και δεν δέχεται τα τρία ευρώ «για όλους τους δίσκους». «Είναι λίγα, κάν’ τα πέντε», λέει. Το παζάρι καταλήγει σε «ναυάγιο». Έτσι είναι εδώ τα πάρε-δώσε. Ο Χασάν είναι οικοδόμος, αλλά επειδή ζορίζεται τα τελευταία χρόνια, βγαίνει μια, δυο ώρες τη μέρα και αναζητά μεροκάματο στους κάδους. Τις Κυριακές στήνει τα εύρετρά του πάνω στα κασόνια, αναζητώντας πελάτες. Τον ρωτώ πού βρήκε τους δίσκους του Κώστα Χαριτοδιπλωμένου. «Πεταμένους σε έναν κάδο στο Περιστέρι. Τους καθάρισα μπας και πιάσουν τίποτα. Δεν βγαίνει, όμως, πια καλό μεροκάματο. Δεν έχει λεφτά ο κόσμος».
Ο Θύμιος Δημητρίου, Πρόεδρος της «Π.Ο.Σ.Ε.Ρ.» (Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Ελλήνων Ρομ) κατεβαίνει συχνά στο παζάρι. Του αρέσει να βλέπει τους δικούς του ανθρώπους «… να δουλεύουν, δίχως να τους κυνηγά κανείς». Ο παππούς του ήταν πραματευτής το ’30 στο Μοναστηράκι και σήμερα αισθάνεται περήφανος που οκτώ δεκαετίες αργότερα, το εμπόριο συνεχίζει να ρέει στο αίμα της φαμίλιας του. Η οποία, παρεμπιπτόντως δεν είναι και μικρή. Εφτά παιδιά, διπλάσια εγγόνια, κάμποσα τρισέγγονα. «Ο Ρομ έχει ανάγκη το εμπόριο για να ενσωματωθεί στην κοινωνία. Γι’αυτό το παζάρι είναι τόσο σημαντικό για εμάς. Είναι ένας πνεύμονας οξυγόνου για να σώσουμε τα παιδιά μας, να τους δείξουμε ένα διαφορετικό τρόπο να ζήσουν».
Κυριακή απόγευμα, το φως της μέρας χάνεται, τα τρίκυκλα πλημμυρίζουν την Ιερά Οδό, μια ακόμα πραμάτεια πουλήθηκε, ένα ακόμα μεροκάματο βγήκε.
