Αυτή την εβδομάδα προβάλλεται στις κινηματογραφικές αίθουσες η Ζώνη Ενδιαφέροντος του Τζόναθαν Γκλέιζερ, μία από τις σημαντικότερες ταινίες των τελευταίων χρόνων, που κέρδισε το Μέγα Βραβείο της Επιτροπής στις Κάννες. Παρουσιάζει με έναν υπόγειο τρόμο τη ζωή του περιβόητου σαδιστή διοικητή του Άουσβιτς, Ρούντολφ Ες, και της οικογένειάς του, στο σπίτι τους, στο διπλανό οικόπεδο από το επίκεντρο της φρίκης.
Όταν επισκέπτεσαι το Άουσβιτς, δεν υπάρχει περίπτωση να μην αναρωτηθείς, κοιτώντας γύρω από το Στρατόπεδο Ι -το κύριο στρατόπεδο- το μικρό χωριό που το περιβάλλει, με τα γραφικά σπίτια, τα σούπερ μάρκετ, τα κεμπαμπτζίδικα και τον κόσμο που περπατάει για να κάνει τις δουλειές του, πώς γίνεται να ζει κανείς δίπλα από έναν τόπο στον οποίο έχουν βασανιστεί και θανατωθεί πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι. Αυτή ήταν η πρώτη μου σκέψη, όταν έφτασα εκεί. Η οποία έγινε ακόμη πιο έντονη όσο πιο βαθιά έμπαινα μέσα στη φρίκη.
Άουσβιτς-Μπίρκεναου
Κοιτώνες στο στρατόπεδο γυναικών του Άουσβιτς-Μπίρκεναου.
Γύρω από το Άουσβιτς Ι και τα σημεία εκτελέσεων, οι σκεπές από τα σπίτια του Οσβιέντσιμ
Δεν είναι εύκολο να περιγράψεις τα όσα νιώθεις, βλέποντας τους κοιτώνες, την πλατφόρμα του τρένου -το κέντρο διαλογής- το οποίο έφερνε τον κόσμο εκεί που πίστευε ότι πηγαίνει για να δουλέψει, τις βαλίτσες, τα ρούχα, τα κελιά, τον θάλαμο αερίων, το κρεματόριο, τα μαλλιά των γυναικών που ξύριζαν και οδηγούσαν στον θάλαμο αερίων, τα ζιπουνάκια των μωρών.
Ξέρεις ότι θα είναι βαρύ πριν ακόμα φτάσεις, αλλά η πραγματικότητα είναι πιο σκληρή. Και δεν μπορείς να τα φωτογραφίσεις όλα, δεν το αντέχεις. Απλώς τρέχεις να πας παρακάτω για να μη βλέπεις, σκουπίζοντας δάκρυα από το πρόσωπό σου.
Το στρατόπεδο δημιουργήθηκε από τους Γερμανούς στα μέσα του 1940 στα περίχωρα του Οσβιέντσιμ, μιας πολωνικής πόλης την οποία οι ναζί ενσωμάτωσαν στο Τρίτο Ράιχ. Η πόλη πήρε τη γερμανική ονομασία Άουσβιτς, η οποία έδωσε και το όνομα στο στρατόπεδο: Konzentrationslager Auschwitz. Κύρια αιτία για τη δημιουργία του, ήταν ο αυξανόμενος αριθμός Πολωνών που είχαν συλληφθεί από τη γερμανική αστυνομία, προκαλώντας συμφόρηση στις φυλακές.
Αρχικά θα ήταν ένα από τα πολλά στρατόπεδα συγκέντρωσης στα πλαίσια του ναζιστικού συστήματος τρόμου, κάτι το οποίο και συνέβη, ενώ από το 1942 άρχισε σταδιακά να γίνεται το μεγαλύτερο κέντρο μαζικής εξόντωσης των Εβραίων.
Το προσωπικό του στρατοπέδου Auschwitz απαρτιζόταν από μέλη των SS. (Φρουρά επίλεκτων που είχε αρχικά καθήκον να φρουρεί τις συγκεντρώσεις του ναζιστικού κόμματος, αλλά σταδιακά ενισχύθηκε μέσα στο Γ’ Ράιχ και μετατράπηκε σε οργάνωση που ανέλαβε πολλές από τις λειτουργίες της κρατικής διοίκησης, της αστυνομίας και του στρατού). Μονάδες των SS αποτελούσαν και το προσωπικό των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Μέλη των SS συνέθεταν το διοικητικό επιτελείο και το προσωπικό περιφρούρησης.
Διοικητικό κτίριο στο Άουσβιτς Ι
Διοικητικές αίθουσες.
Κοιτώνες κλιμακίων. Στο τζάμι αντικατοπτρίζονται φωτογραφίες δολοφονημένων.
Τις χρονιές 1940-1941, οι Γερμανοί εκτόπισαν τους κατοίκους μιας από τις συνοικίες του Οσβιέντσιμ, στην οποία δημιουργήθηκε το στρατόπεδο, αλλά και τους κατοίκους οκτώ γειτονικών χωριών. Όλοι οι Εβραίοι, οι οποίοι προπολεμικά ήταν περίπου το 60% των κατοίκων της περιοχής, μεταφέρθηκαν σε γκέτο. Σπίτια κατεδαφίστηκαν από τους Γερμανούς, κατασκευάστηκαν αποθήκες, γραφεία, συνεργεία αλλά και σπίτια για το προσωπικό του στρατοπέδου, τους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς των SS και τις οικογένειές τους. Όλα, μέρος της πολεμικής βιομηχανίας του Γ’ Ράιχ. Στο τεράστιο εργοστάσιο χημικών IG Farbenindustrie οδηγήθηκαν 11.000 άτομα για καταναγκαστικά έργα, κυρίως Πολωνοί, Ρώσοι και Γάλλοι.
Συρματοπλέγματα στο Άουσβιτς Ι
Φυλάκιο από όπου φύλακας της SS καλούσε τους κρατουμένους σε συγκέντρωση, στο Άουσβιτς Ι
Παπούτσια Εβραίων στο Άουσβιτς Ι
Διοικητικές αίθουσες στο Άουσβιτς Ι
Θάλαμος αερίων και κρεματόριο στο Άουσβιτς Ι
Κελί στο Άουσβιτς Ι
Στο αποκορύφωμα της λειτουργίας του, το στρατόπεδο είχε τρία βασικά τμήματα:
Άουσβιτς Ι: Το πρώτο και παλαιότερο, γνωστό ως Stammlager -με την περίφημη επιγραφή Arbeit macht frei (Η εργασία απελευθερώνει)- δημιουργήθηκε στα μέσα του 1940 στο έδαφος και τα κτίρια προπολεμικών πολωνικών στρατώνων, οι οποίοι επεκτάθηκαν σταδιακά.
Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου: Το 1944 είχε πάνω από 90.000 κρατούμενους και είναι το μεγαλύτερο στο συγκρότημα του Άουσβιτς. Εκεί δημιουργήθηκαν οι μεγαλύτερες εγκαταστάσεις μαζικής εξόντωσης στην κατακτημένη Ευρώπη και βρίσκονταν οι θάλαμοι αερίων στους οποίους οι ναζί δολοφόνησαν τους περισσότερους Εβραίους που μεταφέρονταν στο στρατόπεδο.
Άουσβιτς ΙΙΙ-Μόνοβιτς: Ονομάζεται και Μπούνα. Αρχικά ήταν ένα από τα υποστρατόπεδα του Άουσβιτς και δημιουργήθηκε το 1942 στο Μονοβίτσε, 6 χλμ. από το Οσβιέντσιμ. Σε αυτό υπάγονταν τα περισσότερα υποστρατόπεδα του Άουσβιτς και το καλοκαίρι του 1944 διέμεναν εκεί πάνω από 11.000 κρατούμενοι.
Είσοδος στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου
Arbeit macht frei (Η εργασία απελευθερώνει)
Κοιτώνες στο στρατόπεδο γυναικών, Μπίρκεναου.
Το κέντρο διαλογής, Μπίρκεναου.
Όλα τα στρατόπεδα και υποστρατόπεδα περιβάλλονταν από σκοπιές και περίφραξη με συρματόπλεγμα, ενώ οι κρατούμενοι απαγορευόταν να έχουν οποιαδήποτε επαφή με τον έξω κόσμο. Η απομονωμένη έκταση όμως ξεπερνούσε το έδαφος που βρισκόταν εντός του συρματοπλέγματος, γιατί κάλυπτε επιπρόσθετη επιφάνεια περίπου 40 τετραγωνικών χιλιομέτρων (η Ζώνη Ενδιαφέροντος, Interessengebiet), η οποία εκτεινόταν γύρω από τα στρατόπεδα Άουσβιτς Ι και Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου.
Παρά τις δύσκολες συνθήκες, οι κρατούμενοι δημιούργησαν αντιστασιακές οργανώσεις. Στις 7 Οκτωβρίου 1944 η ομάδα φυλακισμένων της Sonderkommando οργάνωσε ένοπλη εξέγερση, σκότωσε μερικά μέλη των SS και κατέστρεψε ένα από τα κρεματόρια. Από την αρχή της λειτουργίας του γερμανικού στρατοπέδου, οι Πολωνοί κάτοικοι του Οσβιέντσιμ και της γύρω περιοχής, με κάθε τρόπο αλλά και κίνδυνο της ζωής τους, βοηθούσαν τους φυλακισμένους με τρόφιμα, φάρμακα, αλλά και οργανώνοντας αποδράσεις.
Διοικητικές αίθουσες στο Άουσβιτς Ι
Συρματοπλέγματα στο Άουσβιτς Ι
Ομαδικοί νιπτήρες στο Άουσβιτς Ι
Ομαδικές τουαλέτες στο Άουσβιτς Ι
Η μέρα έναρξης λειτουργίας του στρατοπέδου είναι η 14η Ιουνίου 1940. Αρχικά το Άουσβιτς λειτουργούσε ως στρατόπεδο συγκέντρωσης στο οποίο οδηγούνταν Πολωνοί πολιτικοί κρατούμενοι οι οποίοι είχαν χαρακτηριστεί ως άκρως επικίνδυνοι: μεγάλες μορφές της κοινωνικής και πνευματικής ζωής, εκπρόσωποι της διανόησης, του πολιτισμού και της επιστήμης, αντιστασιακοί και αξιωματικοί. Από το 1942 κατέγραφαν και Εβραίους, οι οποίοι αν και αρχικά προορίζονταν για τη μαζική εξόντωση, κατά τη διαδικασία επιλογής από τους γιατρούς των SS είτε χαρακτηρίζονταν ικανοί για εργασία, είτε επιλέγονταν ως αντικείμενα εγκληματικών ιατρικών πειραμάτων. Όσοι δεν δολοφονούνταν αποκτούσαν με τη διαδικασία της δερματοστιξίας έναν μοναδικό αριθμό στο χέρι.
Δοχεία αερίου “Κυκλώνας Β” στο Άουσβιτς Ι
Βαλίτσες Εβραίων στο Άουσβιτς Ι
Σκεύη κρατουμένων στο Άουσβιτς Ι
Προσθετικά μέλη δολοφονημένων στο Άουσβιτς Ι
Προσθετικά μέλη δολοφονημένων στο Άουσβιτς Ι
Γυαλιά οράσεως δολοφονημένων στο Άουσβιτς Ι
Πάνω από 1,3 εκατομμύρια άτομα διαφόρων εθνικοτήτων πέρασαν από εκεί και πάνω από το 50% πέθανε από πείνα, εξαντλητική εργασία, ακραίο τρόμο, σε εκτελέσεις αλλά και εξαιτίας των άθλιων συνθηκών διαβίωσης, ασθενειών και επιδημιών, ποινών, βασανιστηρίων και φρικτών ιατρικών πειραμάτων.
Οι Εβραίοι έχαναν τη ζωή τους μόνο λόγω της καταγωγής τους, ανεξάρτητα από ηλικία, φύλο, επάγγελμα, υπηκοότητα ή πολιτικές πεποιθήσεις. Μετά την επιλογή, δολοφονούνταν στους θαλάμους αερίων η πλειονότητα των νεοφερμένων που οι γιατροί των SS χαρακτήριζαν ως ακατάλληλους για εργασία, δηλαδή οι αρρώστοι, οι ηλικιωμένοι, οι έγκυες γυναίκες και τα παιδιά. Τα άτομα αυτά δεν καταχωρούνταν στο μητρώο του στρατοπέδου και δεν είχαν αριθμό όπως οι άλλοι.
Είσοδος στον θάλαμος αερίων και το κρεματόριο στο Άουσβιτς Ι
Θάλαμος αερίων και κρεματόριο.
Θάλαμος αερίων και κρεματόριο.
Προς το τέλος του 1944, περιμένοντας την αντεπίθεση του Κόκκινου Στρατού, η διοίκηση του στρατοπέδου άρχισε να εξαφανίζει τα ίχνη των εγκλημάτων της. Καταστράφηκαν έγγραφα, κάποια κτίρια κατεδαφίστηκαν, πυρπολήθηκαν ή ανατινάχθηκαν. Στις 27 Ιανουαρίου 1945, περίπου 7.500 έγκλειστοι απελευθερώθηκαν από τον Κόκκινο Στρατό. Σήμερα πολλά κτίρια έχουν ισοπεδωθεί και υπάρχουν μόνο ερείπια. Αλλά τα περισσότερα είναι εκεί για να θυμίζουν τα εγκλήματα.
Μέρη της τεράστιας, αχανούς έκτασης, σήμερα λειτουργούν ως ιστορικά μνημεία. Το Μουσείο συγκροτούν δύο τμήματα του συγκροτήματος. Το βασικό στρατόπεδο Άουσβιτς Ι και το Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου. Συμπεριλαμβάνονται σε αυτό οι εκτάσεις όπου βρισκόταν όλος σχεδόν ο εξοπλισμός μαζικής εξόντωσης των Εβραίων καθώς και 150 κτίρια διαφόρων χρήσεων που διασώθηκαν αυτούσια, όπως: τουαλέτες, διοικητικά κτίρια, φυλάκια των SS, κτίρια για τους νεοφερμένους, σκοπιές, πύλες στρατοπέδου, θάλαμοι αερίων και κρεματόριο, μερικά χιλιόμετρα περίφραξης και εσωτερικών δρόμων αλλά και η σιδηροδρομική πλατφόρμα στο Μπίρκεναου.
Βαγόνι από το τραίνο που έφερνε τους κρατούμενους στην πλατφόρμα στο κέντρο διαλογής, Μπίρκεναου.
Κοιτώνες στο στρατόπεδο γυναικών του Μπίρκεναου
Το εσωτερικό στους Κοιτώνες του Μπίρκεναου
Το εσωτερικό στους Κοιτώνες του Άουσβιτς-Μπίρκεναου
Στις συλλογές του Μουσείου υπάρχουν ανάμεσα σε άλλα:
Μια επιγραφή στο Άουσβιτς έχει τη φράση: “Όσοι δεν θυμούνται το παρελθόν είναι καταδικασμένοι να το επαναλάβουν”.