Στις 26 Απριλίου 1986 ο αντιδραστήρας της τέταρτης μονάδας του πυρηνικού εργαστηρίου στο Τσερνόμπιλ εξερράγη κατά τη διάρκεια ελέγχου του συστήματος ασφαλείας. Η ραδιενέργεια που εκλύθηκε ήταν τουλάχιστον 200 φορές μεγαλύτερη από την ραδιενέργεια που εκλύθηκε στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι μαζί.
Οι σοβιετικές αρχές δεν δημοσιοποίησαν το ατύχημα, ήταν οι Σουηδοί μαζί με τους Φινλανδούς που έφεραν στην επιφάνεια το συμβάν όταν άρχισαν να καταγράφουν στα εδάφη τους ασυνήθιστα υψηλές ποσότητες ραδιενέργειας και ζήτησαν εξηγήσεις.
Η ιστορία του Τσερνόμπιλ και ο τρόπος που χειρίστηκαν οι αρχές το γεγονός αποτελεί και το θέμα της νέας, ομώνυμης σειράς του HBO. Γιατί όμως μια τηλεοπτική σειρά 33 χρόνια μετά, ενώ έχουν προηγηθεί ντοκιμαντέρ και ταινίες;
Ο σεναριογράφος και παραγωγός Γκρέγκ Μέιζιν, δημιουργός τoυ Chernobyl, σχολίασε για την επικαιρότητα της σειράς «Ζούμε σε έναν περίεργο κόσμο τώρα, όπου συχνά επιστήμονες χλευάζονται και η αλήθεια τίθεται υπό αμφισβήτηση από κάθε άποψη∙ υποφέρουμε από αυτό. Το Τσερνόμπιλ μας κάνει σαφές, κι αυτό είναι το πιο σημαντικό απ’ όλα, ότι η αλήθεια δε δίνει δεκάρα. Την αλήθεια δεν την αφορά αν αγνοούμε τους ειδικούς, δεν τη νοιάζει αν υποβαθμίζουμε την έννοια της εμπειρογνωμοσύνης. Το κλίμα θα συνεχίζει να αλλάζει και παρόμοια με τον αντιδραστήρα νούμερο τέσσερα, κακά πράγματα συνεχίζουν να συμβαίνουν είτε το θέλουμε είτε όχι».
Το ατύχημα του Τσερνόμπιλ είχε επιπτώσεις και για τη χώρα μας. Το ραδιενεργό νέφος επηρέασε κυρίως τη βόρεια Ελλάδα και τη Θεσσαλία, όπου χρόνια αργότερα ανιχνεύονταν ποσά ραδιενέργειας υψηλότερα του κανονικού. Μετρήσεις που έγιναν το 1996 έδειξαν εκπομπές καισίου στα 65 κιλομπεκερέλ ανά τετραγωνικό μέτρο με το όριο επικινδυνότητας να βρίσκεται στα 5 κιλομπεκερέλ.
Υπολογίζεται από έρευνα της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας ότι έγιναν περίπου 2.500 τεχνητές εκτρώσεις το 1986 από γονείς οι οποίοι φοβήθηκαν τις πιθανές επιπτώσεις της ραδιενέργειας στο έμβρυο. Οι λευχαιμίες των παιδιών αυξήθηκαν λόγω ενδομήτριας μόλυνσης κατά 2,6 φορές.
Τον Μάιο του 2018, δηλαδή μόλις πέρσι, ο πρόεδρος της Ελληνικής Ενδοκρινολογικής Εταιρείας – Πανελλήνιας Ένωσης κ. Ζαδάλλα Μούσλεχ, με αφορμή το 45ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ενδοκρινολογίας, Μεταβολισμού και Σακχαρώδους διαβήτη, έδωσε στοιχεία για αύξηση του καρκίνου του θυροειδούς.
Οι πιθανές αιτίες για την αύξηση των περιστατικών αυτών είναι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, ενώ εξέφρασε την άποψη ότι ενοχοποιείται η πυρηνική καταστροφή στο εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ, τις συνέπειες του οποίου υφιστάμεθα μέχρι σήμερα.
Σκηνή από την τηλεοπτική σειρά «Τσερνόμπιλ».
Την παραδοχή των Σοβιετικών για το ατύχημα ακολούθησε κύμα πανικού σε όλη την Ευρώπη που φυσικά εκδηλώθηκε σε όλο του το μεγαλείο και στην Ελλάδα. Ουρές στα σούπερ μάρκετ για εβαπορέ γάλα, πολύ εύστοχα ένας φίλος παρατήρησε ότι «Είχε πάρει τόσα νουνού η μάνα μου από το σουπερμάρκετ που ακόμη από αυτά ρίχνω στον καφέ μου», και για αρκετό διάστημα μεγάλη πτώση στην αγορά όλων των φρέσκων προϊόντων, ουρές στα νοσοκομεία για να εξεταστούν ολόκληρες οικογένειες με μετρητή Γκάιγκερ και να δουν κατά πόσο έχουν προσβληθεί από ραδιενέργεια.
Πέρα από το κλίμα φόβου που επικρατούσε στον κόσμο, υπήρχε και το διχαστικό κλίμα που καλλιεργούσαν οι εφημερίδες. Όσες είχαν φιλοσοβιετικά χαρακτηριστικά μιλούσαν για δυτική προπαγάνδα που βρήκε την ευκαιρία να δυσφημίσει τον υπαρκτό σοσιαλισμό ενώ οι Δεξιές έδιναν την εντύπωση ότι η Δευτέρα Παρουσία έγινε στη Λάρισα.
Ζητήσαμε από τρεις Αθηναίους να θυμηθούν πώς έζησαν το άκουσμα της είδησης αλλά και το κλίμα εκείνων των ημερών μετά το Τσερνόμπιλ.
Ο αντιδραστήρας της μονάδας 4 εξερράγη.
Ο Απρίλιος και ο Μάιος του 1986 ήταν «κακοί» μήνες για μένα, όπως για κάθε τελειόφοιτο του λυκείου. Το Τσερνόμπιλ έσκασε μόλις είχαν κλείσει τα σχολεία για Πάσχα και τις πρώτες ημέρες υπήρχε σύγχυση και πανικός. Η σύγχυση κάποια στιγμή έφυγε, ο πανικός όχι.
Θυμάμαι ότι για πολύ καιρό δεν τρώγαμε φρούτα και λαχανικά και μετά, για ακόμη πιο πολύ καιρό τρώγαμε «από τα καλά, τα καθαρά από την Κρήτη» όσο πιο μακριά από το «νέφος» τόσο πιο πολύτιμα και ακριβά.
Και το γάλα δεν το πλησιάζαμε, τότε το έκοψα μια και καλή από τον καφέ, βοήθησε ο σκέτος «φραπέ» να μην κοιμηθώ καθόλου έως τις εξετάσεις – αν και αυτό δεν ήταν τίποτα μπροστά στη δυσκοιλιότητα από την οποία υπέφερα, ελλείψει φυτικών ινών στη διατροφή μας…
Η τραγωδία του Τσερνόμπιλ συνέβαλε σε μια κρίσιμη ηλικία να καταλάβω δύο πράγματα: α. ποτέ να μη διαβάζεις/εμπιστεύεσαι μόνο ένα ΜΜΕ. Ευτυχώς στο σπίτι μας έμπαιναν τρεις εφημερίδες, η “Βραδυνή”, η “Ελευθεροτυπία” και ο “Ριζοσπάστης”. Αν δεν συνέβαινε αυτό πιθανώς να είχαμε αυτοκτονήσει οικογενειακώς από τον πανικό – ή στην καλύτερη να έπινα ακόμη φραπόγαλο (μπλιαχ!). β. αν πρέπει να αποφασίσεις στα 16-17 για το επάγγελμά σου, πολύ πιθανό να κάνεις λάθος.
Το Τσερνόμπιλ με βρήκε στο τέλος της Α’ Δέσμης κι όμως ένα χρόνο μετά εργαζόμουν ήδη ως δημοσιογράφος, κλασικό παράδειγμα αυτού που λέμε «καμία σχέση».
Λεπτομέρεια: Σε εκείνες τις πανελλαδικές, του ’86, πάτωσα στη Χημεία. Το Τσερνόμπιλ έφταιξε βεβαίως… #not
Ο Στέλιος Σοφιανός είναι managing partner στην Brainband
Ένα καινούργιο περίβλημα χτίζεται πάνω από τη σαρκοφάγο που καλύπτει το σημείο της έκρηξης, αλλά η προστασία του θα διαρκέσει μόνο για 100 χρόνια (φωτ. ΑΠΕ).
Θυμάμαι την ημέρα που είδα στην τηλεόραση την είδηση. Κατέβαινα την Λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα. Ήθελα να φτάσω μέχρι τα Goody’s που ήταν κοντά στην διασταύρωση με την λεωφόρο Κηφισίας. (Θυμάμαι τα πάντα τόσο καθαρά ως καταγραμμένα σε video.) Έφτασα, κάθισα, και παρήγγειλα. Και ήταν όλα φυσιολογικά. Αυτοκίνητα κυκλοφορούσαν στους δρόμους και άνθρωποι πηγαινοέρχονταν παντού. Ο ουρανός ήταν σοβαρά ανοιξιάτικος και η ζέστη, η σχεδόν καλοκαιρινή είχε ξεκινήσει.
Παρήγγειλα και το χάμπουργκερ είχε ένα τεράστιο, καταπράσινο, και εμφανώς φρέσκο, λάχανο. Πριν δαγκώσω (το θυμάμαι τόσο εξαιρετικά καθαρά που απορία μου κάνει ως σήμερα) κοιτούσα το χάμπουργκερ με το λάχανο, και σκεφτόμουν «Αυτό το λάχανο κόπηκε πριν την έκρηξη, άρα είναι καθαρό» Οπότε και ξεκίνησα να τρώω το χάμπουργκερ. Ήμουν τόσο αφάνταστα απληροφόρητος για την ουσία της καταστροφής, που είναι αξιοσημείωτο αυτό και μόνο. Αν δεν υπήρχε η τηλεόραση και οι εφημερίδες δεν θα είχα αντιληφθεί ποτέ τίποτε σε όλη μου την ζωή.
Το 2018, ένα βράδυ, σε μια άκρη του Πουατιέ στη Γαλλία όπου είναι τώρα πια το σπίτι μου, άρχισαν να έρχονται πολλαπλά μηνύματα στο inbox: «Σου έχω πει γι’ αυτό που έβλεπα από το ελικόπτερο όταν πήγαινα Σιβηρία; Το λοιπόν, με το που βγήκα από το αεροπλάνο που μ’ έφερε από τη Μόσχα, μπήκα αμέσως στο ελικόπτερο. Το κάθισμα δεν είχε πλάτη. Έφτασα στο Νόβυ Ουρενγκόι κατάκοπη. Εκεί πήρα το ελικόπτερο για Γιαμάλ. Θα σου στείλω φωτογραφίες από το Τσερνόμπιλ. Ξέρεις πώς είναι; Είναι νεκρή πόλη. Έχει μαχαιροπήρουνα πάνω σε τραπέζια του 1986. Παγωμένος χρόνος. Θα στις στείλω μετά.»
Δεν μπορούσα να διανοηθώ πως 32 χρόνια μετά σε μια άκρη της Γαλλίας, θα έπαιρνα μηνύματα μέσα στη νύχτα από ανθρώπους που θα δούλευαν στην σαρκοφάγο του αντιδραστήρα 4.
Το βιβλίο του Γιώργου Γλυκοφρύδη «Το τρίτο αστέρι» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διάπλαση.
Σκηνή από την τηλεοπτική σειρά «Τσερνόμπιλ».
Δυο τρία πράγματα από το στόρι με το Τσερνόμπιλ:
– Πληροφόρηση μηδέν, όχι όπως σήμερα που κλάνει το μπαρμπούνι στη Σενεγάλη και το μαθαίνουν σε δευτερόλεπτα στο Κεντάκι. Μέχρι να καταλάβουμε τι συνέβη πέρασαν μέρες, όχι ώρες!
– Ο κλασικός ο μαλάκας ο Έλληνας περηφανευότανε που οι Γερμανοί άφηναν τα παπούτσια τους έξω απ’ το σπίτι το βράδυ για να μη τους πνίξει η ραδιενέργεια ενώ τα γίδια οι συμπατριώτες του τα μπάζανε μέσα για να μην τα τσουρνέψουν τίποτις περαστικοί. Γερμανοτσολιάδες ως και στην πυρηνική καταστροφή ρε φίλε.
– Οι Κνίτες τρώγανε μαρούλια για ν’ αποδείξουν ότι μαλακίες λέγανε οι Δυτικοί για το καραμπαμπούμ. Και μια ίνφλουενσερ της εποχής ήταν πολύ ευτυχισμένη που είχανε πέσει οι τιμές στις φράουλες και είχε γεμίσει το ψυγείο της.
– Εγώ χώριζα εκείνη την εποχή από τον πρώτο μου μεγάλο δεσμό∙ τα είχα με την Κλαίρη (ας την πούμε Κλαίρη) για κάτι μήνες, μιλάμε πολύ μεγάλος δεσμός. Και ήμουνα στα Τρίκαλα λόγω Πάσχα, φοιτητικές διακοπές, και πήγα ως τη Λάρισα για να δω Κλαίρη και δεν είχα πάρει ομπρέλα και εκτός από χυλόπιτα έφαγα και βρόχα ράιτ θρου ενισχυμένη με φουλ ραδιενέργεια. Ήμουνα τόσο απογοητευμένος, που δεν έπλυνα καν το μαλλί στην επιστροφή.
Ο Χρήστος Ξανθάκης αρθρογραφεί στο newpost. gr και στο Έθνος.