Σαν να είδαν το σύμπαν τους να γκρεμίζεται οι Νεοϋορκέζοι όταν ανακοινώθηκε από τη δημοτική τους αρχή πως η υπέρλαμπρη φιέστα την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς στην Times Square θα περιοριζόταν λόγω κορωνοϊού στους 15.000 συμμετέχοντες, από τους συνήθως 58.000. Σε ένα άλλο, όμως, παράλληλο σύμπαν, το event θα πραγματοποιούνταν κανονικά. Ναι, καλά διαβάσατε: Η εταιρεία real estate Jamestown, στην οποία ανήκει η Times Square, διοργάνωσε ακριβώς το ίδιο πάρτι στο ίδιο μέρος: στο metaverse παιχνίδι Decentraland. «Κατασκεύασε» μάλιστα εκεί τον ουρανοξύστη-ορόσημο των 26 ορόφων απ’ όπου ένα λεπτό πριν τα μεσάνυχτα της τελευταίας ημέρας του χρόνου πέφτει στην καρδιά της παγκόσμιας μητρόπολης η περίφημη εκτυφλωτικά απαστράπτουσα μπάλα.
Τι είναι όμως το metaverse; Η λέξη προέρχεται από τη σύμπτυξη του ελληνικού μετά (meta) και της αγγλικής λέξης universe (σύμπαν): στα ελληνικά αποδίδεται ως «μετασύμπαν».
Τι ακριβώς περιγράφει αυτός ο δυσνόητος όρος; Αν το Διαδίκτυο όπως το ξέρουμε μέχρι σήμερα είναι κάτι που «κοιτάμε», κάτι δηλαδή «έξω» από εμάς, δισδιάστατο, στο metaverse είμαστε εμείς οι ίδιοι ΜΕΣΑ στο Διαδίκτυο. Ή τουλάχιστον, μέσα σε κάποια μορφή του. Με άλλα λόγια, ο τρισδιάστατος ψηφιακός εαυτός μας, ένα άβαταρ δηλαδή ή ολόγραμμα αν προτιμάτε, θα μπορεί να περιπλανιέται όπου τον στέλνουμε σε έναν τρισδιάστατο ψηφιακό κόσμο. Πώς; Μέσα από την εικονική πραγματικότητα ή την επαυξημένη πραγματικότητα, στην οποία ο εικονικός κόσμος προβάλλεται πάνω στον πραγματικό. Μια ειδική συσκευή στο κεφάλι (κάτι σαν ειδικά γυαλιά) ή ένας υπολογιστής σε χώρο όπου έχουν τοποθετηθεί κατάλληλοι αισθητήρες είναι το «διαβατήριο» για να περάσουμε τα σύνορα του φυσικού σύμπαντος.
Ήδη εξειδικευμένες εταιρείες κατασκευάζουν το άβατάρ μας από μια φωτογραφία. Και μετά ακολουθεί το «πάρτι»: Το άβαταρ μας θα μπορεί να αλληλεπιδρά με άλλα άβαταρ, να συζητά, να διαπραγματεύεται ή να λογομαχεί μαζί τους, να συσκέπτεται στο εικονικό γραφείο, να ταξιδεύει στα «ψηφιακά δίδυμα» των πιο απίθανων σημείων του κόσμου, να αγοράζει και να πουλά ψηφιακά προϊόντα, να φτιάχνει κοινότητες, να πιλοτάρει αεροπλάνα, να κάνει πόλεμο – και γενικά τα πάντα.
Με δυο λόγια, ο παράλληλος φανταστικός εαυτός μας θα κινείται σε έναν παράλληλο φανταστικό κόσμο.
Οι εταιρείες επιδιώκουν η εικονική αυτή πραγματικότητα να προσομοιάζει όσο περισσότερο γίνεται στη φυσική. Για παράδειγμα, δουλεύουν ήδη επάνω σε ένα ειδικό γάντι ώστε να μπορείς να «νιώθεις» κιόλας αντικείμενα που ακουμπάς.
Κι αν νομίζετε ότι απέχουμε αρκετές γενιές από την εποχή που αυτό θα είναι η νέα κανονικότητα, μάλλον θα διαψευστείτε. Ο έγκυρος Economist συμπεριέλαβε το metaverse στις πέντε πιο σημαντικές τάσεις που θα μας απασχολήσουν το 2022, καθώς οι κολοσσοί της τεχνολογίας αναμένεται να δημιουργήσουν νέες εικονικές πραγματικότητες. Επίσης, το περιοδικό Time ξεκίνησε τον Νοέμβριο ένα newsletter αποκλειστικά για το metaverse, ενώ δέχεται ήδη από τον περασμένο Απρίλιο συνδρομές σε κρυπτονόμισμα.
Θα καταλήξουμε λοιπόν να μπαινοβγαίνουμε στο «μετασύμπαν» όπως ο κεντρικός ήρωας Χίρο στο δυστοπικό μυθιστόρημα Snow Crash, όπου πρωτοσυναντάμε τον όρο. Στο γραμμένο πριν 30 χρόνια από τον Αμερικανό Νιλ Στίβενσον Snow Crash, ο Χίρο δραπετεύει από μια κοινωνία σε πλήρη αποσύνθεση όπου κουμάντο κάνουν παντοδύναμες εταιρείες και ιδιωτικοί στρατοί, στο ολόδικό του υπέροχο μετασύμπαν.
Εσύ πού θα στέλνεις το άβατάρ σου;
Το metaverse δεν θα είναι όμως ένας τόπος όπου απλώς θα «ταξιδεύουμε» κι έπειτα θα επιστρέφουμε στη φυσική, χειροπιαστή μας πραγματικότητα για να συνεχίσουμε τη ζωή μας από εκεί που την αφήσαμε. Θα είναι μια εικονική πραγματικότητα στην οποία θα εξελίσσεται η ζωή μας παράλληλα, απλώς σε άλλη διάσταση: ψηφιακά. Με τον ίδιο τρόπο που η ζωή μας σήμερα εξελίσσεται και μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Για παράδειγμα, στην εικονική πρωτοχρονιάτικη φιέστα στην One Times Square μοιράστηκαν 170 πακέτα με περιουσιακά στοιχεία της Decentraland και έγιναν τα αποκαλυπτήρια του πρώτου ψηλού κτιρίου του παιχνιδιού. Το πάρτι θα περιλάμβανε γκαλερί με έργα NFT (διαβάστε εδώ τι είναι τα NFT), VIP χώρους σε ταράτσες, εικονικές συναυλίες, ενώ μέσω εικονικών πινακίδων και live stream οι συμμετέχοντες θα συνδέονταν με την πραγματική γιορτή στη Νέα Υόρκη, στον πραγματικό κόσμο.
Για να αντιληφθείτε σε ποιο βαθμό το metaverse είναι η νέα μεγάλη τάση, η Jamestown ενέταξε το event στην «ευρύτερη στρατηγική ψηφιακών περιουσιακών στοιχείων» της εταιρείας. «Ενώ η πραγματική ακίνητη περιουσία περιορίζεται σε ανθρώπους που έχουν γεωγραφική εγγύτητα με αυτή, το metaverse μπορεί να δώσει στους ανθρώπους ανά τον κόσμο ουσιαστική πρόσβαση σε μέρη μέσα από εμβυθιστικές εικονικές εμπειρίες», θα δήλωνε ο πρόεδρος της εταιρείας Μάικλ Φίλιπς.
Κατά κάποιο τρόπο, το μετασύμπαν υπόσχεται να μας απελευθερώσει από περιορισμούς του χωροχρόνου. Όταν, για παράδειγμα, σχεδιάζουμε ένα ταξίδι στο εξωτερικό, δεν θα μπαίνουμε απλά στο Διαδίκτυο για να συλλέξουμε πληροφορίες και να δούμε φωτογραφίες από τα μέρη που σκοπεύουμε να επισκεφθούμε, αλλά θα βάζουμε τα «μαγικά γυαλιά», θα μεταφερόμαστε εικονικά στον τόπο που θέλουμε και θα τον εξερευνούμε.
Το μετασύμπαν υπόσχεται επίσης να μας απελευθερώσει από θανάσιμα βαρετά πράγματα όπως το αλισβερίσι με δημόσιες υπηρεσίες. Στη Σεούλ σχεδιάζεται μέσα στο 2023 η λειτουργία ενός εικονικού «ΚΕΠ», όπου οι πολίτες θα μπορούν να συναντηθούν με υπαλλήλους-άβαταρ και να διεκπεραιώσουν τις υποθέσεις τους. Και αφού η Σεούλ σχεδιάζει να γίνει η πρώτη metaverse πόλη στον κόσμο, θα λανσάρει και «ειδικές ζώνες εικονικού τουρισμού», που, όπως λέγαμε παραπάνω, θα μπορείς να τις επισκέπτεσαι φορώντας τα «μαγικά» σου γυαλιά.
Φτιάχνοντας βαλίτσα για το μετασύμπαν
Για να «χτιστεί» ένα τέτοιο παράλληλο σύμπαν σε διεθνές επίπεδο, θα χρειαστεί πολύς χρόνος, τεράστιες υποδομές που θα προϋποθέτουν τη σύμπραξη όλων των τεχνολογικών κολοσσών και τρομερός κοινωνικός συντονισμός. Καμιά φορά όμως τα πράγματα εξελίσσονται πολύ διαφορετικά και πιο γρήγορα από ό,τι περιμένουμε. Η πανδημία, για παράδειγμα, ανέτρεψε όλα τα αυτονόητα στη ζωή μας. Έτσι, όχι μόνο κάναμε επαγγελματικές συναντήσεις αλλά ήπιαμε και ποτά με φίλους μας μέσω Zoom, πραγματοποιήσαμε τα ψώνια μας online, παρακολουθήσαμε συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις διαδικτυακά. Περάσαμε ατέλειωτες ώρες μπροστά στον υπολογιστή και το κινητό μας – «κανονικοποιώντας» πια τα smartphone και τις οθόνες ως προέκταση του χεριού μας και υποκατάστατα της φυσικής επαφής, ακόμα κι αν συχνά αφήνουν την πραγματική ζωή να ξεφεύγει περνώντας ακριβώς κάτω από τη μύτη μας.
Όπως λοιπόν συμπεραίνει ο συντάκτης του Time Andrew R. Chow, «υπό μια πιο χαλαρή έννοια, το metaverse είναι ήδη εδώ – αποσπασματικά». Είναι οι τρόποι «που συγχέονται ολοένα και περισσότερο ο φυσικός και ο ψηφιακός εαυτός μας. Πολλοί βλέπουν το μετασύμπαν, όχι σαν έναν ενοποιημένο κόσμο, αλλά σαν σενάριο στο οποίο θα μπορούμε να φέρουμε απρόσκοπτα τους εαυτούς μας και τα πράγματά μας μαζί μας από πλατφόρμα σε πλατφόρμα – από τη μόδα μέχρι την τέχνη και το ξόδεμα χρημάτων».
Πόσο συναρπαστικό και συνάμα τρομακτικό ακούγεται αυτό; «Οι ιδέες της ψηφιακής κυριαρχίας και της διαλειτουργικότητας είναι κομβικές», συνεχίζει ο Chow. «Αντί να έχεις διαφορετικούς λογαριασμούς σε Facebook και Twitter, στους οποίους οτιδήποτε αναρτάς ανήκει σε αυτές τις εταιρείες, θα μπορείς να είσαι ιδιοκτήτης της ψηφιακής σου ατομικότητας και όλων των ιδεών και της ψηφιακής σου περιουσίας όπου κι αν πας».
Μάλιστα, αν το metaverse συγκλίνει με τη νέα κανονικότητα –ελέω κορωνοϊού- της υβριδικής εργασίας, δηλαδή ενός συνδυασμού φυσικής παρουσίας στο γραφείο και τηλε-εργασίας, θα ήταν απίθανο να στέλνουμε στο μέλλον το άβατάρ μας σε ένα εικονικό γραφείο ενώ το κατευθύνουμε πλατσουρίζοντας τα πόδια μας στην ακροθαλασσιά;
Καθόλου, όπως θα δούμε στη συνέχεια.
Από την BigTech στο «σοσιαλιστικό» μετασύμπαν
Η ιδέα αλλά και οι τεχνολογίες για το μετασύμπαν υπήρχαν πριν το 2021, όμως η εταιρεία που έγινε πιο γνωστό στο ευρύ κοινό ότι έχει μπει για τα καλά στο παιχνίδι του metaverse είναι το Facebook. Ο ιδρυτής του Μαρκ Ζούκεμπεργκ μάλιστα το μετονόμασε τον Οκτώβριο σε «Meta», ακριβώς για να δώσει το στίγμα για τα metaverse επιχειρηματικά σχέδιά του.
Ήδη από τον Αύγουστο του 2021, το Facebook εγκαινίασε ένα εργαλείο «μεικτής πραγματικότητας» (εικονικής και φυσικής), τα «Horizon Workrooms». Ίσως για να ανταγωνιστούν το Zoom και το Google Meets, τα Horizon Workrooms προσφέρουν έναν χώρο εικονικής πραγματικότητας όπου μπορούν να οργανώνονται επαγγελματικές και άλλες «συναντήσεις» μέσω των ειδικών «γυαλιών» Quest 2 για τη χρήση των οποίων απαιτείται η εφαρμογή εικονικής πραγματικότητας της Oculus.
Το εικονικό όμως αυτό γραφείο δεν είναι συνηθισμένο: σου δίνει τη δυνατότητα να «ενσωματώσεις» εκεί το δικό σου περιβάλλον. Για παράδειγμα, μέσω μιας συνοδευτικής εφαρμογής στον υπολογιστή, μπορείς να καθρεφτίσεις τον υπολογιστή όλα τα εργαλεία της δουλειάς σου στο δωμάτιο εργασίας. Σαν να έπαιρνες παραμάσχαλα το λάπτοπ σου, δηλαδή, και να πήγαινες σε ένα κανονικό meeting, μόνο που «το δωμάτιο είναι εικονικό, όλοι είναι καρτούν και η εμπειρία σού παρέχεται από το Facebook», όπως έγραφε το Time.
Είναι ήδη αρκετός ο κόσμος που «εμβυθίζεται» σε αυτόν τον νέο τρόπο ζωής και εργασίας: η πιο δημοφιλής εφαρμογή στο App Store της Apple στις ΗΠΑ τα Χριστούγεννα ήταν η εφαρμογή εικονικής πραγματικότητας της Oculus.
Τον περασμένο Οκτώβριο το Facebook είχε ανακοινώσει ότι θα ξοδέψει τουλάχιστον 10 δισ. δολάρια μέσα στο 2021 για το metaverse και ακόμα περισσότερα τα προσεχή χρόνια. Για την κατασκευή του μετσύμπαντος, η εταιρεία σχεδιάζει να προσλάβει γύρω στους 10.000 εργαζομένους μόνο στην ΕΕ.
Φυσικά, και οι υπόλοιποι τεχνολογικοί γίγαντες, η Microsoft, η Google και η Apple, βρίσκονται ήδη γερά μέσα στο παιχνίδι. Αξίζει να σημειωθεί ότι Microsoft ήταν ο πρώτος τεχνολογικός κολοσσός που παρουσίασε μια πλήρως εξοπλισμένη συσκευή (ειδικά «γυαλιά») επαυξημένης πραγματικότητας, το HoloLens, το 2016. Μάλιστα, η εταιρεία έκλεισε συμφωνία ύψους 22 δισ. δολαρίων το 2021 με τον μεγαλύτερο πελάτη της, τον αμερικανικό στρατό, για την πώληση 120.000 προσαρμοσμένων HoloLenses μέσω των οποίων οι στρατιώτες θα επιδιώξουν να «αυξήσουν τη φονικότητά τους». Δεν είναι βέβαια αυτό το μετασύμπαν που θέλουμε.
Στο «χτίσιμο» του metaverse έχουν όμως ριχτεί και οι εταιρείες βιντεοπαιχνιδιών, που έχουν ήδη δημιουργήσει τους δικούς τους εικονικούς κόσμους. Για παράδειγμα, το βιντεοπαιχνίδι Fortnite της Epic Games επιτρέπει ήδη στους παίκτες, εκτός από το να πυροβολούν, να συμμετέχουν σε εικονικά πάρτι και συναυλίες, όπως εκείνη που έδωσε το 2021 η ποπ σταρ Αριάνα Γκράντε και την οποία παρακολούθησαν πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι. Με άλλα λόγια, σε αντίθεση με παλαιότερα παιχνίδια εικονικής πραγματικότητας, το Fortnite καθιστά δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ παιχνιδιού και κοινωνικής πραγματικότητας.
Βέβαια, η πιο ενδιαφέρουσα κατηγορία, είναι οι οραματιστές ενός τρόπον τινά «σοσιαλιστικού» μετασύμπαντος. Εκείνοι δηλαδή που πρεσβεύουν ότι αυτή η επόμενη φάση του Internet πρέπει να κάνει την επανάσταση και να ορθώσει ανάστημα στα ολιγοπώλια των τεχνολογικών κολοσσών. Αυτό θα γίνει μέσω του αποκαλούμενου Web3, που λειτουργεί με τεχνολογία blockchain και είναι αποκεντρωμένο. Αντί να καταχωρούν τα στοιχεία τους για να ανεβάσουν υλικό στο Διαδίκτυο, οι χρήστες μπορούν να γίνουν μέτοχοι, κερδίζοντας tokens στο σύστημα blockchain, κι έτσι να μετέχουν στη λήψη αποφάσεων για το δίκτυο.
Στο Web3 ανήκει και η Decentraland που αναφέραμε προηγουμένως, η οποία άνοιξε για το κοινό τον Φεβρουάριο του 2020 και βασίζεται στην blockchain Ethereum. Έχει αποκεντρωμένο σύστημα διοίκησης, καθώς οι άνθρωποι που τη χρησιμοποιούν «είναι οι ιδιοκτήτες της, τη διοικούν», όπως είπε ο υπεύθυνος επικοινωνίας της πλατφόρμας Ντέιβ Καρ στο Euronews. Οι χρήστες καταθέτουν προτάσεις ή ψηφίζουν προτάσεις που κατέθεσαν άλλοι χρήστες. Και έχει μια ακμάζουσα αγορά «real» estate, καθώς πρόσφατα ένα «οικόπεδο» στη Decentraland πουλήθηκε 2,1 εκατ. ευρώ! Κι αν μη τι άλλο, ο εικονικός αυτός κόσμος υπέγραψε συμφωνία με τα νησιά Μπαρμπέιντος να ανοίξει την πρώτη ψηφιακή πρεσβεία στον κόσμο τον Ιανουάριο του 2022.
Εκφράζονται ωστόσο φόβοι πως αυτή η δημοκρατική εκδοχή του Διαδικτύου μπορεί να έχει αλωθεί εκ των έσω, καθώς μεγάλες εταιρείες και hedge funds έχουν επενδύσει ήδη στο Web3. Η μάχη όμως μόλις ξεκίνησε, και κανείς δεν μπορεί να προδιαγράψει ακόμα την έκβασή της.
Ψηφιακά δίδυμα
«Μάσκες» εικονικής πραγματικότητας δεν φοριούνται όμως μόνο για αναψυχή. Μια ιατρική ομάδα στην Πολωνία τις φορά για να «μπαίνει» σε έναν θόλο που ομοιάζει με κοιλιά. Εκεί, αφουγκράζεται την καρδιά του εμβρύου, για να μελετήσει πότε χτυπά κανονικά και πότε όχι. Κι αυτό είναι το «ψηφιακό δίδυμο» ενός από τα μικρότερα πράγματα που μπορεί κάποιος να φανταστεί: της καρδιάς ενός εμβρύου. Το Fetal Heart VR (Εικονική Πραγματικότητα Καρδιάς Εμβρύου) δημιουργήθηκε από μια ομάδα γιατρών και τεχνικών στην Πολωνία με βάση πραγματικές ιατρικές απεικονιστικές πράξεις.
Τι σχέση έχει αυτό με το metaverse; Ένα στα 100 νεογέννητα γεννιέται με συγγενή καρδιοπάθεια που αν δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να αποβεί μοιραία. Όμως τουλάχιστον οι μισές περιπτώσεις παραμένουν αδιάγνωστες. Χρειάζεται επιπρόσθετη, συνήθως ακριβή και σίγουρα δυσεύρετη εκπαίδευση, με αποτέλεσμα το πιο πιθανό να είναι «πως θα βρεθείς αντιμέτωπος με συγγενή καρδιοπάθεια για πρώτη φορά όταν ήδη υπηρετείς στην κλινική σου», θα έλεγε ο μαιευτήρας-γυναικολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Jagiellonian Marcin Wiechec στο Time. Χρησιμοποιώντας την εφαρμογή, η εκπαίδευση γίνεται προσβάσιμη σε πολύ περισσότερους. Ο Wiechec εκπαιδεύει έτσι τους φοιτητές του στην Κρακοβία.
Είναι προφανές λοιπόν πόσο μπορεί να συμβάλλει το metaverse στον τομέα της ιατρικής. Μάλιστα, μόλις τον περασμένο Νοέμβριο ερευνητές καλούσαν μέσα από το περιοδικό Nature Medicine για «ψηφιακά δίδυμα καρκινοπαθών» ώστε να μπορούν να προσαρμόζουν με ακρίβεια τη θεραπεία στη φυσική κατάσταση του ασθενούς. Τα ψηφιακά δίδυμα «πρόκειται να φέρουν επανάσταση στη θεραπεία και τη διαχείριση του καρκίνου και άλλων σύνθετων ασθενειών», έγραφαν.
«Ψηφιακά δίδυμα» όμως αναπτύσσει και η βιομηχανία. Για παράδειγμα, στο Ρέγκενσμπουργκ της Γερμανίας, η BMW έχει δύο εργοστάσια, ένα πραγματικό κι ένα εικονικό. Σύντομα, οτιδήποτε συμβαίνει στο πραγματικό θα αναπαράγεται στο εικονικό με εργάτες-άβαταρ. Έτσι, θα γίνεται έρευνα και πειραματισμός χωρίς να σπαταλώνται φυσικοί πόροι, ενώ θα μειώνεται κι ο χρόνος παραγωγής.
Ωστόσο, στην τελευταία περίπτωση η δημιουργία ψηφιακών αντιγράφων εγείρει ζητήματα καταρχάς παραβίασης της ιδιωτικότητας, καθώς είναι το αποτέλεσμα της καταγραφής επακριβώς των κινήσεων των εργατών με ένα σύστημα αισθητήρων. Αφετέρου, εγείρει ζητήματα κυβερνοασφάλειας, καθώς μπορούν να υποκλαπούν δεδομένα.
Ένας ψηφιακός Ντόριαν Γκρέι
Και κάπως έτσι προσγειωνόμαστε από τις φανταστικές δυνατότητας μιας απίθανης τεχνολογίας στις πολύ πιθανές σοβαρές επιπτώσεις της. «Ανησυχώ πως αν εταιρείες γίνουν εταιρείες metaverse, οι άνθρωποι δεν θα έχουν λόγο πια στο αν θέλουν ή όχι τους αισθητήρες του Facebook – τα μικρόφωνα τους στα σπίτια τους», θα πει η whistleblower του Facebook Φράνσις Χόγκεν. «Η εταιρεία αυτή έχει ήδη αποδείξει ότι μας λέει ψέματα όταν τη συμφέρει – θα βάλουμε λοιπόν κάμερες και μικρόφωνα στα σπίτια μας γι’ αυτούς;».
Η Χόγκεν εξέφρασε ανησυχία για κάτι ακόμα. Τι γίνεται όταν στο τέλος της μέρας κοιτάζεσαι στον καθρέφτη και συγκρίνεσαι υποσυνείδητα με το άβατάρ σου, που μάλλον θα είναι αψεγάδιαστο; Σκέφτομαι πως όταν ήδη οι ρετουσαρισμένες φωτογραφίες μοντέλων στα περιοδικά καθιέρωσαν μια μη πραγματικότητα που οδήγησε σε νευρική ανορεξία και ψυχολογικά προβλήματα εκατομμύρια -ως επί το πλείστον γυναίκες- σε όλο τον κόσμο, πόσο απίθανο είναι το αψεγάδιαστο ολόγραμμά μας να κατακρεουργήσει την αυτοπεποίθησή μας;
Τι θα γίνει αν το άβατάρ μας μένει αιώνια νέο σαν ένας ψηφιακός Ντόριαν Γκρέι, κι εμείς γερνώντας νιώθουμε απλώς ένα πορτρέτο της ίδιας μας της ζωής;
Οι συνέπειες του metaverse αναμένονται τεκτονικές σε όλα τα επίπεδα – και στον ρου της ιστορίας. Δεν είναι τυχαίο που ο Χένρι Κίσινγκερ, αυτή η «γριά αλεπού» της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, ξεκίνησε πριν οκτώ χρόνια, στα 90 του, να μελετά την τεχνητή νοημοσύνη και τις συνέπειές της.
«Νομίζω ότι οι εταιρείες τεχνολογίας είναι μπροστάρηδες σε μια νέα εποχή ανθρώπινης συνείδησης, όπως οι γενιές του Διαφωτισμού πέρασαν από τη θρησκεία στον ορθολογισμό, και οι άνθρωποι της τεχνολογίας μας δείχνουν πώς να συνδέσουμε τον λόγο με την τεχνητή νοημοσύνη», λέει. Νέα εποχή ανθρώπινης συνείδησης σημαίνει «ότι θα προσλαμβάνουμε τον κόσμο διαφορετικά» με έναν τρόπο που δεν κατανοούμε πλήρως. «Το φοβερό με την τεχνητή νοημοσύνη είναι ότι έχεις στα χέρια σου ένα αποτέλεσμα που είναι σωστό. Αλλά δεν ξέρεις γιατί. Είναι μια απολύτως καινούργια πρόκληση. Οπότε, κατά κάποιο τρόπο, αυτό που έχουμε επινοήσει είναι επικίνδυνο. Αλλά συνιστά πρόοδο».
Η τωρινή μετάβαση θα γίνει ταχύτερα από εκείνη από τον Μεσαίωνα στον Διαφωτισμό. Και διαφέρει σημαντικά: «Στον Διαφωτισμό, υπήρχε ένας εννοιολογικός κόσμος βασισμένος στην πίστη. Οπότε, ο Γαλιλαίος και οι πρωτοπόροι του Διαφωτισμού είχαν να δοκιμάσουν τη σκέψη τους απέναντι σε μια κυρίαρχη φιλοσοφία… Εμείς ζούμε σε έναν κόσμο που ουσιαστικά δεν έχει φιλοσοφία. Δεν υπάρχει κυρίαρχη φιλοσοφική άποψη. Οπότε, οι άνθρωποι της τεχνολογίας μπορούν να ξεσαλώσουν. Μπορούν να αναπτύξουν πράγματα που θα αλλάξουν τον κόσμο, και δεν υπάρχει κανείς να πει: “πρέπει να το βάλουμε αυτό σε ένα πλαίσιο”». Όπως κορυφαίοι πανεπιστημιακοί στις ΗΠΑ επινόησαν τον έλεγχο των εξοπλισμών όταν επινοήθηκαν τα πυρηνικά όπλα.
Ανθρώπινη μοίρα, ανθρώπινη τραγωδία
Και ποιος θα δημιουργήσει ένα στιβαρό φιλοσοφικό και θεσμικό πλαίσιο για να προστατευτεί η δημοκρατία και η κοινωνία, όταν οκτώ από τους δέκα πιο πλούσιους ανθρώπους του πλανήτη είναι οι άρχοντες της Τεχνολογίας – και επιπλέον είναι όλοι άντρες και λευκοί;
Τι θα γίνει αν εμβυθιζόμαστε ολοένα και περισσότερο σε ένα εικονικό σύμπαν με τα προσωπικά μας δεδομένα σε κοινή θέα και την ιδιωτικότητά μας ανύπαρκτη; Εάν γίνουμε εκούσια πρόσφυγες στο μετασύμπαν αγωνιώντας να διαφύγουμε, όπως ο Χίρο, από ένα απτό κοινωνικό σύμπαν τεράστιων ανισοτήτων – όπου όμως και τα δύο «σύμπαντα» θα διαφεντεύουν οι ολιγάρχες της Τεχνολογίας; Κι αν αντί για Γη της Επαγγελίας το metaverse αποδειχτεί κελί απομόνωσης από τα θαυμαστά πάθη της ύλης, από τα ψεγάδια στα οποία τελικά αποκαλύπτεται η ομορφιά, από τον πόνο που διαπλάθει με ενσυναίσθηση την ανθρώπινη ψυχή, από την πλησμονή της φυσικής ανθρώπινης επαφής και των ανθρώπινων σχέσεων;
Όπως λέει ο Κίσινγκερ, ίσως είναι «στη φύση της ανθρώπινης μοίρας και της ανθρώπινης τραγωδίας ότι τους έχει δοθεί το χάρισμα να εφευρίσκουν πράγματα. Αλλά η τιμωρία ενδεχομένως είναι πως πρέπει να βρουν μόνοι τους τις λύσεις».