- Κοινωνικό συμβόλαιο: Ο λόγος για μια συμφωνία είτε ανάμεσα στο λαό και στον κυβερνήτη είτε των ανθρώπων μεταξύ τους, στο πλαίσιο μιας κοινότητας.
- Η ιδέα του κοινωνικού συμβολαίου έχει χρησιμοποιηθεί σε επιχειρήματα που διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τι στοχεύουν να δικαιολογήσουν ή να εξηγήσουν (λόγου χάρη, το κράτος, αντιλήψεις περί δικαιοσύνης, ηθική) ως προς το ποιο εκλαμβάνουν ως το πρόβλημα της δικαιολόγησης και ανάλογα με το αν προϋποθέτουν μια ηθική θεωρία ή παρουσιάζονται σαν να είναι μια ηθική θεωρία.
- Φιλόσοφοι,όπως ο Πλάτων, ο Χομπς, ο Λοκ, ο Ρουσσώ και ο Καντ, ισχυρίζονται ότι τα ανθρώπινα όντα θα έβρισκαν τη ζωή σε μια προπολιτική “φυσική κατάσταση” τόσο δύσκολη ώστε θα συμφωνούσαν -είτε μεταξύ τους είτε με έναν επικείμενο κυβερνήτη- στη δημιουργία πολιτικών θεσμών που ο καθένας ή η καθεμία πιστεύει ότι θα βελτίωναν τη θέση ενός έκαστου.
- Ο Μαρξ και άλλοι σοσιαλιστές και κοινοτιστές κριτικοί επιχειρηματολόγησαν εναντίον μιας τέτοιας εννοιολόγησης της σχέσης του ατόμου προς την πολιτική ή την κοινωνική του κοινότητα.
- Ο Χιουμ αμφισβητεί την ιδέα ότι τα κοινωνικά συμβόλαια έλαβαν χώρα στις πολιτικές κοινωνίες καθώς επίσης γελοιοποιεί το γεγονός ότι τα συμβόλαια αυτά είναι πραγματικά και αμφισβητεί την αξία που μπορούν να έχουν υποθετικές συμφωνίες ως εξηγήσεις των πραγματικών πολιτικών υποχρεώσεων.
- Παρ’ όλο που πολλοί θεωρητικοί του κοινωνικού συμβολαίου παραδέχονται ότι δεν υπάρχει σχεδόν ποτέ μια ρητή πράξη συμφωνίας σε μια κοινότητα, δέχονται, από την άλλη, ότι μια τέτοια συμφωνία πραγματοποιείται άρρητα όταν τα μέλη μιας κοινωνίας εμπλέκονται σε συγκεκριμένες πράξεις μέσω των οποίων παρέχουν τη σιωπηρή συναίνεσή τους στο κυβερνών καθεστώς. Είναι αμφιλεγόμενο ποιες πράξεις συνιστούν παροχή σιωπηρής συναίνεσης.
- Ο Πλάτων και ο Λοκ υποστηρίζουν ότι η αποδοχή ωφέλειας είναι αρκετή για να παράσχει μια τέτοια συναίνεση, όμως ορισμένοι έχουν ισχυριστεί ότι είναι λάθος να αισθανόμαστε υποχρεωμένοι σε εκείνους που μας φορτώνουν με όφελος το οποίο δεν επιδιώξαμε. Είναι, επίσης, ασαφής ο βαθμός της υποχρέωσης κάτω από την οποία μπορεί να βρίσκεται ένα πρόσωπο το οποίο παρέχει μόνο σιωπηρή συναίνεση σε ένα καθεστώς.
- Όροι ενός κοινωνικού συμβολαίου για την εγκαθίδρυση ενός κράτους: Όταν οι άνθρωποι συμφωνούν να υπακούσουν στον κυβερνήτη, απεμπολούν σε αυτόν τη δύναμή τους, όπως προσπάθησε να υποστηρίξει ο Χομπς; Ή, απλώς, του δανείζουν τη δύναμη αυτή,διατηρώντας το δικαίωμα να του την αφαιρέσουν, αν και όταν το θεωρήσουν πρέπον, όπως πίστευε ο Λοκ. Αν η εξουσία βρίσκεται μόνο υπό δάνειο στον κυβερνήτη, τότε η εξέγερση εναντίον του θα μπορούσε να συγχωρεθεί, εφόσον ο κυβερνήτης παραβιάζει τους όρους αυτού του δανείου. Αλλά αν η παραχώρηση της δύναμης εκ μέρους των ατόμων συνιστά απεμπόλιση, τότε δεν υφίστανται τέτοιοι όροι και οι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν ποτέ να δικαιολογηθούν, αν ανακτήσουν τη δύναμη αυτή μέσω επανάστασης.
- Παρά τις διαμάχες περί ερμηνειών, τα επιχειρήματα κοινωνικού συμβολαίου συνέβαλαν στην ανάπτυξη νεότερων δημοκρατικών κρατών. Η ιδέα της κυβέρνησης ως δημιούργημα των ανθρώπων, οι οποίοι μπορούν και οφείλουν να την κρίνουν και έχουν το δικαίωμα να την ανατρέψουν, αν διαπιστώσουν ότι είναι μη αποτελεσματική, συνεισέφερε στην ανάπτυξη των δημοκρατικών μορφών πολιτικής διοίκησης κατά το 18ο και 19ο αιώνα
- Αμερικάνοι και Γάλλοι επαναστάτες αναγνώρισαν ρητά τις οφειλές τους σε θεωρητικούς του κοινωνικού συμβολαίου,όπως ο Λοκ και ο Ρουσσώ.
- Στον εικοστόαιώνα η ιδέα του κοινωνικού συμβολαίου χρησιμοποιήθηκε ως μηχανισμός για τον ορισμό διαφόρων ηθικών συλλήψεων (λόγου χάριν, θεωριών της δικαιοσύνης) από εκείνους που θεωρούν ότι η επικέντρωσή της στα άτομα είναι χρήσιμη στην ανάπτυξη θεωριών που επιχειρηματολογούν εναντίον απόψεων (όπως του ωφελιμισμού) οι οποίες επιτρέπουν τη θυσία των ατόμων προς όφελος της ομάδας.
Πηγή: Το Φιλοσοφικό Λεξικό του Cambridge, εκδόσεις Κέδρος.
