Ο Ρομπέν των Δασών έπαιρνε από τους πλούσιους και έδινε στους φτωχούς. Οι Σκοτεινές Βιβλιοθήκες όμως δίνουν σε όλους και αλλάζουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ιστορία της τέχνης. Πώς το καταφέρνουν αυτό; Ας πούμε ότι υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που συλλέγουν διάφορα αρχεία, από βιβλία, μέχρι μουσικές και ταινίες, και τα ταξινομούν σε ένα ηλεκτρονικό σύστημα όπου έχει πρόσβαση ο κάθε ένας από εμάς.
Οι δημόσιες βιβλιοθήκες απειλούνται καίρια πλέον ως θεσμός, δίνοντας σε αυτές τις συλλογές νέων μέσων από ερασιτέχνες αρχειοφύλακες ζωτική σημασία. Μερικοί από τους πιο σημαντικούς συλλέκτες, οι οποίοι δημιούργησαν πλατφόρμες όπως το UbuWeb, Monoskop, το The Pirate Bay, το Multimedial Institute – mi2, και πρωτοβουλίες όπως το People like us και τα Συναισθηματικά Αρχεία βρέθηκαν στην Αθήνα εν όψει της εκδήλωσης “Shadow Libraries” και έδωσαν την δική τους οπτική πάνω στα ψηφιακά αρχεία και την ελεύθερη πρόσβαση σε αυτά.
Ξεκινώντας, το UbuWeb χαρακτηρίζεται ως ο Ρομπέν της avant-garde. Φανταστείτε μια τεράστια ψηφιακή αποθήκη γεμάτη συλλογές ταινιών και βίντεο τέχνης, κριτικών κειμένων και δοκιμίων, ηχητικής ποίησης και ηχογραφήσεων τέχνης, μεταξύ πολλών άλλων αταξινόμητων κλάδων της avant-garde, τις οποίες μπορεί ο καθένας να εξερευνήσει δωρεάν κι απεριόριστα. Στην αξιοσημείωτη συλλογή μπορεί να βρει κανείς διαλέξεις του φιλοσόφου Roland Barthes, μία σπάνια συνέντευξη του Andy Warhol και πολλά άλλα έργα.
Ιδρυτής αυτού του εκπαιδευτικού αρχείου είναι ο Αμερικανός ποιητής Kenneth Goldsmith, που συντόνιζε το Συμπόσιο.
Ο Kenneth Goldsmith, Αμερικανός ποιητής και ιδρυτής του Ubu Web.
«Οποιοσδήποτε, οπουδήποτε στον κόσμο, θα πρέπει να έχει ελεύθερη απρόσκοπτη πρόσβαση όχι μόνο στην έρευνά μου, αλλά και στην έρευνα όλων των μεγάλων και ερευνητικών μυαλών σε όλο το φάσμα της ανθρώπινης κατανόησης» είχε πει κάποτε ο Stephen Hawking.
Αυτή την φράση είχε στο μυαλό του όταν ξεκίνησε, ο Dušan Barok, ο ιδρυτής του Monoskop, ενός wiki site που συγκεντρώνει και χαρτογραφεί έργα, καλλιτέχνες και πρωτοβουλίες που συσχετίζονται με τις πρωτοπορίες, τα νέα μέσα, τη θεωρία και τον ακτιβισμό.
«Οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες είναι ωραίες και μεγάλες, αλλά ποτέ δεν είναι αρκετά μεγάλες» ανέφερε, σχολιάζοντας τις πρακτικές δυσκολίες του χρόνου και του χώρου που απαιτείται για μια βιβλιοθήκη στην πραγματική ζωή.
Η γνώση, σε αντίθεση με την φυσική ιδιοκτησία, μπορεί να μοιράζεται με τον υπόλοιπο κόσμο, χωρίς κανένας να γίνεται φτωχότερος, όπως πίστευε και ο Aaron Swartz, προγραμματιστής και μπροστάρης στο κίνημα “free culture”. Για τον Aaron, το «αγόρι που μπορούσε να αλλάξει τον κόσμο», ήταν ανήθικό να στερείς από τους ανθρώπους πληροφορίες, δημιουργώντας τεχνητή έλλειψη γνώσης, πολιτισμού ή πληροφορίες.
«Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες πρέπει να είναι εφευρετικές και δημιουργικές. Δεν διαφυλάσσουν απλώς τα βιβλία. Κάνουν προσθήκες και επανεκδόσεις. Είναι κάτι παραπάνω και εκεί ακριβώς πρέπει να ψάξει και να εστιάσει η νέα γενιά» είπε, υπογραμμίζοντας την πεποίθηση ότι η πληροφορία πρέπει να διαμοιράζεται ελεύθερα και ανοιχτά.
Συνήθως δεν δίνουμε σημασία σε μια δημόσια βιβλιοθήκη παρά μόνον αφότου εξαφανιστεί. Για χιλιάδες χρόνια, η ύπαρξη ενός μέρους όπου όλοι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε όλη τη γνώση έμοιαζε με ασύλληπτο όνειρο – μέχρι να το καταστήσουν δυνατό οι κοινωνικές επαναστάσεις, η ιδέα του Διαφωτισμού για καθολικότητα της γνώσης και η αναστολή των εμπορικών φραγμών της πνευματικής ιδιοκτησίας. Με το Ίντερνετ, το όνειρο ενός οικουμενικού καταλόγου έγινε πραγματοποιήσιμο.
Ο Nenad Romić, ή αλλιώς Marcell Mars, είναι ένας από τους ιδρυτές του Multimedia Institute – mi2 και αυτός που ίδρυσε την Public Library, αναπτύσσοντας κοινωνικοτεχνική υποδομή και αναζωογονώντας (εκ νέου) το επιχείρημα για καθολική πρόσβαση στη γνώση. Συγκεκριμένα ανέφερε: «Όταν τα βιβλία μπορούν να μοιράζονται και να καταλογογραφούνται διεξοδικά, τότε όλοι είμαστε βιβλιοθηκονόμοι. Όταν όλοι είναι βιβλιοθηκονόμοι, η βιβλιοθήκη είναι παντού.»
Όπως αναφέρει και στην ιστοσελίδα του, στον κατάλογο της Ιστορίας η Δημόσια Βιβλιοθήκη ανήκει στα φαινόμενα για τα οποία οι άνθρωποι είναι περισσότερο περήφανοι. Μαζί με τη δημόσια παιδεία, το δημόσιο σύστημα υγείας, τις επιστημονικές μεθόδους, την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, τη Wikipedia, το δωρεάν λογισμικό κ.ο.κ.
Στιγμιότυπο από την έκθεση Top Tens στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.
Πριν το Netflix και το Spotify, υπήρχε το Pirate Bay, το οποίο χάραξε τον δρόμο για τις υπηρεσίες streaming, παρέχοντας την τεχνολογία και τις εμπορικές συμφωνίες που απαιτούνταν.
Ακριβώς εκεί απέδωσε ο Peter Sunde, o ιδρυτής του, την αποτυχία του, στο γεγονός ότι δημιούργησε μια νέα, βελτιωμένη καπιταλιστική κεντροποιημένη αγορά. Πέτυχε δηλαδή ακριβώς το αντίθετο από αυτό που αποσκοπούσε αρχικά.
Ένα αναπόσπαστο κομμάτι του UbuWeb είναι οι λίστες με τα Top Tens, όπου διάφοροι προσκεκλημένοι καλούνται να προτείνουν τη δική τους επιλογή με τα δέκα κορυφαία έργα από το αρχείο.
«Η λογική του Pirate Bay ήταν να έχει ο καθένας μας αντίτυπο ενός βιβλίου στην ψηφιακή του βιβλιοθήκη ή ενός τραγουδιού. Όχι να εξαρτάσαι από μια κεντρική υπηρεσία streaming που αν σταματήσει να υπάρχει, εσύ σταματάς να έχεις πρόσβαση στο οτιδήποτε», είπε ο Peter Sunde, ο άνθρωπος που σε email που του έστειλαν σχετικά με τα copyrights, έστειλε μια πολική αρκούδα. Γιατί;
Για να δηλώσει με τον πιο απλό και χιουμοριστικό τρόπο ότι η πραγματική απειλή για έναν Σκανδιναβό δεν είναι οι άνθρωποι του Hollywood, αλλά οι πολικές αρκούδες που σκοτώνουν ανθρώπους. «Φυσικά, δεν έχουμε πολικές αρκούδες έξω από την πόρτα μας, αλλά οι Αμερικάνοι δεν ξέρουν πολλά για την Σκανδιναβία», σχολίασε.
«Μια φορά, μας έστειλαν ένα γράμμα, στο οποίο μας ζητούσαν να υπογράψουμε συμβόλαιο για να πληρώνουμε πρόστιμο επειδή αφήνουμε τον κόσμο να κατεβάζει ορισμένες γραμματοσειρές» πρόσθεσε. Ωστόσο, η Σουηδία είναι μία από τις λίγες χώρες του κόσμου όπου η γραμματοσειρά δεν έχει πνευματικά δικαιώματα γιατί είναι απότοκο της αλφαβήτου και κανείς δεν έχει τα πνευματικά δικαιώματα της αλφαβήτου.
«Οπότε αποφασίσαμε να απαντήσουμε με ένα email, χρησιμοποιώντας όλες τις πιθανές γραμματοσειρές. Νομίζω ότι κερδίσαμε την υπόθεση. Χάρηκα πάρα πολύ με αυτό, γιατί μ’ αρέσει να κάνω πράγματα που έχουν πλάκα και έχουν θετικό πρόσημο για το κοινό καλό.»
Στην Σουηδία, αν πιστεύεις σε κάτι, έχεις κάτι σαν Βίβλο και πληρώσεις 50€, μπορείς να ιδρύσεις την δική σου θρησκεία. Έτσι, ίδρυσαν την «Εκκλησία του Kopimism» και έκαναν την αντιγραφή νόμιμη, καθώς «η πληροφορία είναι άγια».
Το UbuWeb στην Αθήνα προσκαλεί δέκα ανθρώπους που ζουν στην Ελλάδα να μοιραστούν και να χωροθετήσουν την επιλογή τους χαράσσοντας τη δική τους διαδρομή μέσα στον κολοσσιαίο όγκο διαθέσιμων έργων του UbuWeb.
Ο ιδρυτής του Pirate Bay παραδέχτηκε ότι δεν είναι πολύ καλοί με την τεχνολογία, όμως είναι πολύ καλοί στο να μην κλείνουν. «Το Pirate Bay είναι σαν τη Λερναία Ύδρα, μας κόβεις ένα κεφάλι, ξεπετάγονται τρία καινούργια. Δεν τα παρατούσαμε. Η τεχνολογία δεν υπάρχει για την τεχνολογία. Το Ίντερνετ είναι ανθρώπινο δικαίωμα», δήλωσε ο κυβερνοακτιβιστής, που πλέον εργάζεται στο project ονόματι Njalla, για την καταχώρηση διαδικτυακών ονομασιών που σχετίζονται με την προστασία της ιδιωτικής ζωής.
«Πραγματικά θέλω να αποτύχει το Pirate Bay. Πρέπει να δούμε τη μεγαλύτερη εικόνα. Δεν θέλω να χάσουμε τον χρόνο μας προσπαθώντας να αναβιώσουμε κάτι που έχει πεθάνει, αλλά να δούμε ποιό είναι το επόμενο βήμα, ώστε να μην χαθεί κι εκείνο.»
Στην συνέχεια, έχοντας υιοθετήσει την ονομασία People Like Us για τη δουλειά της, η Vicki Bennett που ειδικεύεται στη χειραγώγηση και την επεξεργασία πρωτότυπων πηγών τόσο από τους πειραματικούς όσο και από τους εμπορικούς κόσμους της μουσικής, του κινηματογράφου και του ραδιοφώνου, ανέβηκε στο βήμα. «Πρέπει να δείξουμε στους ανθρώπους τι συμβαίνει όταν δεν μοιραζόμαστε αυτά που μαθαίνουμε» είπε η καλλιτέχνης που αυτοαποκαλείται collage artist, δουλειά της οποίας μπορείτε να δείτε εδώ:
«Με έχουν κατηγορήσει αρκετές φορές ότι ασχολούμαι μόνο με το παρελθόν. Πραγματικά, ποιός ασχολείται με το μέλλον; Όλοι οι άνθρωποι έχουμε σαν αφετηρία τη μελαγχολία και τις αναμνήσεις μας για να δημιουργήσουμε τέχνη» δήλωσε και προσπάθησε να τονίσει όσο περισσότερο μπορούσε τη σημασία του να είναι εκφράζεται κάποιος, χωρίς φόβο.
«Ας μην περιορίζουμε και την σκέψη μας. Ήδη περιοριζόμαστε από την επικοινωνία, όπως είναι τώρα. Όλοι θα πεθάνουμε μια μέρα.»
Πώς όμως ένας πυρετώδης τρόπος σκέψης εκδηλώνεται online; H τελευταία ομιλήτρια, η Cornelia Sollfrank, καλλιτέχνης, ερευνήτρια και πανεπιστημιακός, δήλωσε:
«Αγαπάμε το γεγονός ότι υπάρχουν. Αγαπάμε να τις χρησιμοποιούμε όταν τις χρειαζόμαστε. Αγαπάμε την νοοτροπία από την οποία γεννήθηκαν. Αγαπάμε και τις υποδομές τους και τους ανθρώπους που τις δημιουργούν. Κι αντί να γιορτάσουμε την ύπαρξή τους, τις θεωρούμε δεδομένες ή ακόμη χειρότερα, τις μισούμε» σχολίασε η Cornelia Solfrank για τις σκοτεινές βιβλιοθήκες.
Γιατί τόσος πόλεμος απέναντι στις ψηφιακές συλλογές που δίνουν ελεύθερη πρόσβαση στην γνώση σε όλους μας;