Πριν την επέλαση του διαδικτύου υπήρχε ο «γνωστός ενός φίλου που εργάζεται σε υπουργείο/νοσοκομείο/ νυχτερινό κέντρο/ αεροδρόμιο/ μπαρ του κέντρου» και λειτουργούσε ως επίκληση στην αυθεντία για τη διάδοση ενός αστικού μύθου που ξεκινούσε από τα τραπέζια των καφενείων και έφτανε μέχρι τους τίτλους των τηλεοπτικών δελτίων. Πλέον, «έγκυρες πηγές» που μιλούν για παραιτήσεις υπουργών κάνουν τους εκπροσώπους τύπου των κομμάτων να προβαίνουν διαρκώς σε διαψεύσεις, ενώ ανυπόγραφα κείμενα ξεσκεπάζουν τις φαρμακοβιομηχανίες που καταχωνιάζουν σκόπιμα -πολύτιμες για την ανθρωπότητα- θεραπείες δίνοντας φρούδες ελπίδες σε ασθενείς. Για να μη διαδίδετε λοιπόν αλόγιστα «πριν το κατεβάσουν», τα Ελληνικά Hoaxes φροντίζουν για την κατάρριψη ψευδών ειδήσεων, πλαστών βίντεο και φωτογραφιών που πολλές φορές προκαλούν γέλιο, αλλά ακόμα περισσότερες μπορούν να οδηγήσουν σε μια επικίνδυνη παραφιλολογία βασισμένη στην γρήγορη μετάδοση της πληροφορίας αλλά και στην άγνοια των αναγνωστών.
Ο Θοδωρής Δανιηλίδης από την Θεσσαλονίκη, ιδρυτής του ellinikahoaxes.gr, έκανε το χόμπι του ιστολόγιο όταν κουράστηκε να βλέπει καθημερινά διαφόρων ειδών αναληθείς δημοσιεύσεις να αναμεταδίδονται από τα προφίλ φίλων και γνωστών του στο facebook. «Πάντα ερευνούσα τις δημοσιεύσεις που με ενδιέφεραν και πολλές φορές έβλεπα πως αυτό που διάβασα δεν ήταν αληθές ή περιείχε πολλές ανακρίβειες. Για να μην γράφω και εξηγώ τα ίδια και τα ίδια, δημιούργησα μια σελίδα στο facebook, στην οποία ανέβαζα ένα απόκομμα και τις αποδείξεις σε μορφή link. Όταν αυτή η πρακτική σταμάτησε να είναι βολική, δημιούργησα το ιστολόγιο. Στο εξωτερικό υπάρχουν πολλές και πολύ καλά οργανωμένες σελίδες που ασχολούνται με τα hoaxes, αλλά στην Ελλάδα δεν υπήρχε κάτι αντίστοιχο. Μόνο κάτι blogs βρήκα που στη θεματολογία τους περιελάμβαναν και την απομυθοποίηση ειδήσεων. Επικοινώνησα λοιπόν μαζί τους, δημιουργώντας κατ’ αυτό τον τρόπο την ομάδα που βρίσκεται σήμερα πίσω από τα Ελληνικά hoaxes».
Από τη δημόσια τηλεόραση μέχρι έγκυρες ιστοσελίδες, δεν είναι λίγες εκείνες οι φορές που μια είδηση (αυτο)διαψεύδεται από τους ίδιους τους συντάκτες της λίγα λεπτά αφότου έχει δημοσιοποιηθεί, αφού αρκετές από τις «αποκλειστικές αποκαλύψεις» ξεκινούν από κάποια σελίδα που έχει είτε σατυρική διάθεση ή αναζητά εύκολα clicks χωρίς να κουράζεται για πολυτέλειες όπως η διασταύρωση των στοιχείων. Ποια είναι όμως η διαδικασία που ακολουθείται προκειμένου να διαψευσθεί μια δημοσίευση που μέχρι πριν μερικές ώρες προκαλούσε τους αναγνώστες με τίτλους που περιείχαν απαραίτητα τις λέξεις «Σοκ», «Δέος», «Αποκάλυψη» ως δολώματα για το απονενοημένο κλικ; «Αναζητούμε την αρχική πηγή της δημοσίευσης, φωτογραφίας ή βίντεο και στη συνέχεια συλλέγουμε οποιαδήποτε σχετική πληροφορία ώστε να έχουμε μια γενική εικόνα για ένα δημοσίευμα. Έπειτα θα διαβάσουμε προσεκτικά την ανάρτηση παρατηρώντας αν υπάρχουν λογικά σφάλματα. Αν το θέμα αφορά μια φωτογραφία, θα ερευνήσουμε αν είναι παραποιημένη, αν πάλι πρόκειται για μια “εντυπωσιακή” είδηση, θα ψάξουμε να βρούμε αν υπάρχει σε αξιόπιστες σελίδες. Παρότι είναι αδύνατον να υπάρχουν αποκλειστικές δηλώσεις του Πούτιν σε ένα άγνωστο blog, συχνά διαπιστώνουμε πως η αναπαραγωγή τους ξεκινά από εκεί. Φυσικά, θα αναζητήσουμε αν υπάρχει ήδη η διάψευση της δημοσίευσης σε σελίδες απομυθοποίησης του εξωτερικού γιατί πολλά από τα hoaxes είναι εισαγόμενα και ανακυκλώνονται».
Τα τελευταία οχτώ χρόνια, ένας 24χρονος αστυνομικός που (όντως) υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις σε επεισόδια στο περιθώριο μουσικού φεστιβάλ το καλοκαίρι του 2007 (άλλοι, αναλόγως τα κέφια, το τοποθετούν και στα Δεκεμβριανά) «σβήνει αθόρυβα» με συχνότητα ανάρτησης εξαμήνου σύμφωνα με τους τίτλους που δεν έχουν πειραχθεί ούτε κατά μία λέξη στην πορεία όλων αυτών των ετών. Χωρίς φυσικά κανείς να μπει καν στη διαδικασία να κάνει μια απλή αφαίρεση και να δει ότι αν ήταν 15 ή 16 ετών εκείνο το καλοκαίρι δε θα υπηρετούσε την ΕΛ.ΑΣ. Τα hoaxes, όπως εξηγεί ο Θοδωρής Δανιηλίδης, συνήθως ακολουθούν την επικαιρότητα με αποτέλεσμα ο Πρωτοσύγκελος της Ι. Μητροπόλεως Ελευθερουπόλεως να εγκαλεί τοπική εφημερίδα της Καβάλας για δημοσίευμα σύμφωνα με το οποίο μουσουλμάνοι πρόσφυγες αποκαθήλωσαν με μία προκλητική ενέργεια την εικόνα της Παναγίας που βρισκόταν στο Κλειστό Γυμναστήριο όπου φιλοξενούνταν. Κάτι που, μαντέψτε, δεν έγινε επίσης ποτέ.
«Οι χρήστες του ίντερνετ, αναπαράγουν δημοσιεύματα που συμφωνούν με τα πιστεύω τους. Για παράδειγμα, μια ομάδα που πιστεύει στη συνωμοσιολογική θεωρία των αεροψεκασμών θα αναπαράγει πολύ εύκολα δημοσιεύσεις, βίντεο και φωτογραφίες, σχετικές με αυτή τη θεωρία». Υπάρχουν ωστόσο παραδείγματα hoaxes που έχουν οδηγήσει σε επικίνδυνες και μακροχρόνιες παραφιλολογίες; «Ένα παράδειγμα είναι το αντιεμβολιαστικό κίνημα. Αν και είναι αδύνατο να το αναλύσουμε με μια απάντηση, γενικά οι χρήστες που πιστεύουν πως τα εμβόλια κάνουν κακό στα παιδιά τους, θα πιστέψουν οποιαδήποτε δημοσίευση είναι σύμφωνη με αυτήν τους την πίστη και θα την αναπαράγουν. Ευτυχώς όμως μέχρι σήμερα στην Ελλάδα το κίνημα δεν μετρά πολλούς φανατικούς, σε αντίθεση με την Αμερική όπου οι αντιεμβολιαστές είναι αρκετοί για να οδηγήσουν στην επανεμφάνιση ασθενειών που είχαν εξαφανιστεί, όπως για παράδειγμα ο κοκκύτης. Έτσι, τα ανυπόστατα και ανεύθυνα άρθρα που ρίχνουν νερό στο μύλο τους είναι πολύ επικίνδυνα γι’ αυτό πριν έναν χρόνο ο ιατρικός σύλλογος κινήθηκε νομικά κατά σελίδων που αναπαρήγαγαν τέτοιου είδους αναληθή δημοσιεύματα».
Στο «ιστολόγιο απομυθοποίησης» υπάρχουν πάνω από 1000 άρθρα που καταρρίπτουν ψευδή δημοσιεύματα τα οποία έχουν αναπαραχθεί από τους χρήστες του ίντερνετ από το 2013 μέχρι σήμερα. Ανάμεσα στις «αγαπημένες» πλαστές ειδήσεις του 2015, -όπως τις επέλεξαν οι αναγνώστες του ellinikahoaxes.gr– «ενημερωθήκαμε» σχετικά με το ότι στο νοσοκομείο της Νικαίας τοποθετούν τσιπ σε νεογέννητα αντικαθιστώντας τη χρησιμότητα της ληξιαρχιακής πράξης, «ανακαλύψαμε» μέσω μιας σπάνιας φωτογραφίας πως ο πατέρας του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ήταν μέλος των SS.
Είστε έτοιμοι για το καλύτερο; Σύμφωνα με μια προφητεία του Γερόντα Παϊσιου κατά την οποία «οι Φραγκολεβαντίνοι θα φοβηθούνε και θα ταραχθούν από την κοφτερή ανατολή που θα ανατείλει στην πατρίδα μας» η εκλογική νίκη του Σύριζα τον Ιανουάριο του 2015 είχε προβλεφθεί πριν από τους δημοσκόπους αφού αδιαμφισβήτητα η «κοφτερή ανατολή» στα αγγλικά μεταφράζεται ως “sharp east” δηλαδή «Σαρπιστ», που αν διαβαστεί ανάποδα μας δίνει το όνομα «Τσίπρας».
Ολοι μας όμως, επαγγελματίες και μη, την εχουμε πατήσει κάποια φορά. Έστω για λίγο. Έστω χωρίς να το κοινοποιήσουμε κάπου ή χωρίς καν να το πούμε σε κανέναν. Ποια είναι όμως η συμβουλή του κυρίου Δανιηλίδη για να μην πατάμε την μπανανόφλουδα της ψευδούς είδησης που βρίσκεται μπροστά μας; «Το ίντερνετ και οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης είναι το καλύτερο μέσο για να προωθήσεις ψέματα, απάτες και προπαγάνδα. Υπάρχουν χιλιάδες ψευδείς δημοσιεύσεις και καθημερινά διαδίδονται καινούργιες. Έτσι λοιπόν προτείνω στους αναγνώστες και χρήστες του διαδικτύου να διαβάσουν το άρθρο μας, με τίτλο “Πως μπορούμε να καταλάβουμε αν μια ανάρτηση είναι hoax” που περιλαμβάνει τις λεπτομέρειες που θα πρέπει να τους προβληματίσουν, αν τυχόν υπάρχουν σε κάποια δημοσίευση».
Εμείς θα το διαβάσουμε. Αλλά κάτι μας λέει ότι οι μούφες θα συνεχίσουν να ζουν και να βασιλεύουν. Ένα παλιό δημοσιογραφικό ρητό άλλωστε έλεγε, «μην αφήνεις την πραγματικότητα να σου χαλάσει μια ωραία ιστορία». Σήμερα, δεν είναι απλά ένα χαριτωμένο ευφυολόγημα αλλά ο κανόνας με τον οποίο λειτουργεί το ίντερνετ στα χαρακώματα του Google Analytics…