Όσο προχωράει στο Ελληνικό Κοινοβούλιο η συζήτηση για το Σχέδιο Νόμου για τη Νομική Αναγνώριση της Ταυτότητας Φύλου, κυκλοφορούν απόψεις από διάφορες περσόνες, στο θαυμαστό κόσμο των social media, απόψεις ανίδεες, κακοποιητικές, υποστηρικτικές ή άσχετες, που κάνουν τη συζήτηση κάπως ασαφή και αποπροσανατολιστική. Για το λόγο αυτό απευθυνθήκαμε σε μία γυναίκα που το πρόσωπό της έχει συνδεθεί επί χρόνια με τη διεκδίκηση των τρανς δικαιωμάτων, και μπορεί να μας εξηγήσει τι σημαίνει το σχέδιο νόμου αυτό καλύτερα από πολλούς.
Η Μαρίνα Γαλανού είναι η πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ) και είναι από τις πλέον αναγνωρίσιμες προσωπικότητες της εγχώριας ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Στην έκκλησή μου να συζητήσουμε για το ζήτημα αυτό, απάντησε με προθυμία, απαντώντας ακόμα και στις ενοχλητικές ερωτήσεις που έχει απαντήσει αμέτρητες φορές με κάθε φιλική διάθεση, και δηλώνοντας εξ αρχής ότι μπορώ να της απευθύνομαι στον ενικό: «Εγώ είμαι η Μαρίνα, εσύ είσαι η Μελίνα».
Οι διεκδικήσεις του ΣΥΔ σχετίζονται επί χρόνια με αυτό που τώρα τίθεται επιτέλους υπό συζήτηση στη Βουλή, και είναι αναμφίβολα μία μεγάλη στιγμή για όλες και όλους που αφιερώνουν το χρόνο και την ενέργειά τους σε αυτό το σκοπό. Η Μαρίνα Γαλανού αφηγείται τα συναισθήματα που προκαλούνται, σε μία τέτοια στιγμή. «Ήταν έκδηλη η συγκίνησή μου στην αρχή της ομιλίας μου στην Επιτροπή της Βουλής, καθώς η στιγμή ήταν ιστορική: χρόνια επί χρόνων, δεκαετίες ολόκληρες που τα δικαιώματα των τρανς ανθρώπων παραγνωρίζονταν ή περιφρονούνταν. Που μια μειονότητα ανθρώπων ζούσε στο σκοτάδι, χωρίς να απολαμβάνει θεμελιώδη δικαιώματα, για να μιλήσουμε πιο απτά χωρίς να έχει τα αυτονόητα που κάθε συνάνθρωπός μας απολαμβάνει στην καθημερινότητα.»
Δηλαδή; «Πρώτα και κύρια του σεβασμού στη προσωπικότητά μας, στην αναγνώριση της πραγματικής ταυτότητάς μας ως προς το φύλο ως θεμελιώδη παράμετρο της προσωπικότητας. Κατ’ ακολουθία στις χρόνιες προκαταλήψεις, στερεότυπα, παρενοχλήσεις, διακρίσεις, αλλά και βία. Και όταν λέω για τα αυτονόητα το εννοώ: για το δικαίωμα να νοικιάσεις ένα σπίτι χωρίς να σε κοιτάζει στραβά ο ιδιοκτήτης γιατί τα στοιχεία ταυτότητας δεν ταιριάζουν με αυτό που είσαι στην καλύτερη περίπτωση ή να μη στο νοικιάζει καθόλου γιατί έχει στο κεφάλι του το στερεότυπο ότι η μόνη δουλειά που μπορεί να ταιριάζει σε μία τρανς γυναίκα είναι η εργασία που σχετίζεται με το σεξ, για το δικαίωμα να μπορείς να έχεις μία δουλειά στο φως της ημέρας, να πηγαίνεις σε μία δημόσια υπηρεσία και να μη σε περιγελούν για τα στοιχεία ταυτότητάς σου, για όλα αυτά».
Η εκπροσώπηση του ΣΥΔ στη Βουλή. Αριστερά η Άννα Απέργη, στη μέση η Μαρίνα Γαλανού, και δεξιά η Άννα Κουρουπού.
Η εως τώρα διαδικασία για να αναγνωριστεί νομικά η αληθινή ταυτότητα φύλου του εκάστοτε ατόμου είναι προβληματική σε πολλά επίπεδα, και οι αλλαγές που θα επέλθουν με το υπό συζήτηση σχέδιο νόμου επιδιώκουν να τα λύσουν. Οι σημαντικότερες από αυτές επεξηγούνται από τη Μαρίνα ως εξής: «Σύμφωνα με την ισχύουσα έως τώρα νομοθεσία, τον Ν. 344/1976, ακολουθούνταν δικαστική διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, όπου ο/η δικαστής θα έπρεπε να διαπιστώσει εάν είχε επέλθει «αλλαγή φύλου», όπως αναφερόταν. Η πρακτική που ακολουθούσαν τα Ειρηνοδικεία, τουλάχιστον έως το Απρίλιο του 2016, ήταν να ερμηνεύουν ως «αλλαγή φύλου» (κακή ορολογία, αλλά αυτή ήταν) , τις μη αναστρέψιμες χειρουργικές επεμβάσεις επαναπροσδιορισμού στα γεννητικά όργανα, δηλαδή στείρωση. Αυτή η ερμηνεία ανετράπη από μία ιστορική απόφαση του Ειρηνοδικείου Αθηνών σε υπόθεση τρανς άντρα που είχε αναλάβει ο δικηγόρος Βασίλης Σωτηρόπουλος, όπου η έδρα αποφάσισε ότι η προαπαίτηση της στείρωσης ήταν όχι μόνον υπερβολική, αλλά παραβίαζε το δικαίωμα του σεβασμού στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ανθρώπου.»
Δεν ήταν όμως η πρώτη φορά. «Ειρήσθω εν παρόδω είχαν προηγηθεί σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο πολλές αποφάσεις οργανισμών που κατέτασσαν τις προαπαιτήσεις στείρωσης αλλά και γενικότερα των ιατρικών παρεμβάσεων στην κατηγορία των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης, ενώ όλοι συνέκλιναν ότι τα κράτη θα πρέπει να ακολουθήσουν απλές, γρήγορες, διάφανες διαδικασίες αλλαγής των εγγράφων των τρανς ανθρώπων με βάση τον αυτοπροσδιορισμό, καταργώντας κάθε προϋπόθεση στείρωσης, ιατρικών παρεμβάσεων ή γνωματεύσεων, συμπεριλαμβανομένων και των ψυχιατρικών γνωματεύσεων, χωρίς περιορισμούς ως προς οποιαδήποτε κατάσταση του προσώπου όπως της ηλικίας, ενώ ανάμεσα στα υπόλοιπα πρότειναν οι διαδικασίες αυτές να μην διαλύουν τον οικογενειακό βίο του προσώπου, ούτε να μεταβάλλουν την οικογενειακή του κατάσταση».
Όταν στο σύμπαν των μίντια ο καθένας μιλάει για το σχέδιο νόμου χωρίς να ενδιαφέρεται πραγματικά για την ακρίβεια των λεγόμενών του, η παραπληροφόρηση είναι εγγυημένη. Γι’ αυτό, η Μαρίνα εξηγεί πρόθυμα όλες τις παραμέτρους που αυτό περιλαμβάνει. «Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να πούμε ότι διατηρεί τη δικαστική διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας. Η διαδικασία δεν γίνεται σε ακροατήριο, αλλά στο γραφείο του δικαστή για λόγους σεβασμού προσωπικών δεδομένων, παρ’ όλα αυτά παραμένει δικαστική με αυτοπρόσωπη παρουσία του προσώπου.»
«Έμφαση πρέπει να δώσουμε ακόμη στις προϋποθέσεις που θέτει ο νόμος: ο δικαστής πρέπει να εξετάσει ποια είναι η βούληση του προσώπου σε σχέση με το φύλο του, αλλά, προσέξτε, αναφέρει ο νόμος και σε σχέση με την εξωτερική εμφάνιση. Ακόμη, αναφέρει ότι το πρόσωπο δεν πρέπει να είναι έγγαμο, ενώ οι διαδικασίες είναι διαθέσιμες μόνο για τα πρόσωπα με πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα (δηλαδή οπωσδήποτε ενήλικα –αν και η έννοια της δικαιοπραξίας είναι ευρύτερη, αλλά ας μείνουμε στο ηλικιακό), ενώ μπορεί ένα πρόσωπο που είναι μεταξύ 17 και 18 ετών να αιτηθεί διόρθωση των εγγράφων του με την συνδρομή των νόμιμων συμπαραστατών του, δηλαδή των γονέων ή του/της έχοντα την επιμέλεια. Ακόμη, ενώ υπάρχει άρθρο που αναφέρεται στη μυστικότητα της διαδικασίας, σε άλλο άρθρο αναφέρεται ότι εάν το τρανς πρόσωπο έχει τέκνα, τότε δεν θα αλλάζει το πιστοποιητικό γέννησης των τέκνων ως προς το φύλο και το όνομα του/της γονέα. Αυτά λοιπόν είναι τα δεδομένα του νόμου, κοντολογίς. Ούτε όπως αναφέρουν δημοσιεύματα «αλλαγή φύλου με ένα απλό αίτημα», ούτε όπως αναφέρουν άλλα «θα παίρνουν τα παιδιά μας και θα τους αλλάζουν φύλο».
Το σύνολο των εκπροσώπων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας που παραβρέθηκε στο Κοινοβούλιο.
Το Μάιο του 2017, όταν δημοσιεύτηκε το Σχέδιο Νόμου , είχαν επέλθει αλλαγές στο κείμενο που είχε ετοιμάσει η Νομοπαρασκευαστική επιτροπή, στην οποία η Μαρίνα Γαλανού συμμετείχε, και μου αφηγήθηκε την εμπειρία της σε αυτήν. «Ο ρόλος μου, παρ’ ότι ήταν συμβουλευτικός καθώς δεν είχα δικαίωμα ψήφου και όχι για όλες της συνεδριάσεις της Επιτροπής –στις πρώτες έξι μόνο συμμετείχα, ήταν μία μοναδική εμπειρία. Μπόρεσα μέσα από τις συζητήσεις με εξέχουσες και εξέχοντες επιστήμονες της Νομικής, να μπω σε μεγαλύτερο βάθος, βλέποντας, λέξη προς λέξη, αράδα την αράδα, με βάση τη νομική επιστήμη, να συνεχίζεται η περιπέτεια που είχε αρχίσει χρόνια πριν, όταν θέταμε τα ζητήματα ταυτότητας φύλου στη δημόσια σφαίρα με πολύ κόπο και με αφιέρωση άπειρου χρόνου και ενέργειας καθημερινά, να γράφονται σε ένα κείμενο νόμου. Υπήρξαν διαφωνίες, υπήρξαν διαφορετικές τοποθετήσεις, υπήρξαν συμφωνίες, όμως πέρα απ’ όλα αυτά, έμαθα πολλά και οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ από καρδιάς σε όλες και όλους που συνέβαλαν σ’ αυτό… Ο γυρισμός μου από την τελευταία συνεδρίαση που συμμετείχα ήταν με έναν αέρα αισιοδοξίας ότι εκτυλίσσονταν τα πράγματα σε ένα καλό πλαίσιο. Αυτό το αίσθημα δεν επιβεβαιώθηκε τον Μάιο του 2017, όταν δόθηκε στη δημοσιότητα το Σχέδιο Νόμου, όπου όπως διαπιστώσαμε είχαν προστεθεί, προφανώς από το Υπουργείο, επιπλέον προϋποθέσεις…»
Τα κενά και τα σημεία προς βελτίωση που παραμένουν με το νομοσχέδιο που αυτή τη στιγμή τίθεται προς ψήφιση είναι αρκετά, και η Μαρίνα Γαλανού φρόντισε να εξηγήσει ακριβώς ποια είναι αυτά: «Πρώτο ζήτημα είναι οι δύο περιοριστικές προϋποθέσεις: στα ανήλικα πρόσωπα κάτω των 17 ετών, καθώς και στα έγγαμα πρόσωπα. Ιδιαίτερα για τα ανήλικα πρόσωπα τόσο το ΣΥΔ, όσο και όλες οι οργανώσεις που συμμετείχαν στην αρμόδια Επιτροπή της Βουλής, εξηγήσαμε ότι δεν μπορούμε να αποκλείουμε από τη διαδικασία τα άτομα κάτω των 17 ετών, καθώς ιδιαίτερα σε αυτές τις ηλικίες τα παιδιά και έφηβοι αντιμετωπίζουν κυρίως στα σχολεία τρομακτικές προκαταλήψεις, μισαλλοδοξία, παρενοχλήσεις αλλά και ενδοσχολική βία, ακριβώς λόγω της μη αναγνώρισης του φύλου τους.»
Χαραγμένη παραμένει στη μνήμη μου η φράση πατέρα τρανς παιδιού που είπε απευθυνόμενος στον Υπουργό: «”Κύριε Υπουργέ δεν μπορώ να περιμένω με αγωνία εάν το παιδί μου θα φτάσει στα 17 του χρόνια, γιατί κάθε φορά που γυρνάω σπίτι φοβάμαι ότι θα το βρω κρεμασμένο από το κουρτινόξυλο”, όπως και η μαρτυρία μητέρας ίντερσεξ παιδιού που με αγωνία μετέφερε στα μέλη της εθνικής αντιπροσωπίας τον γολγοθά που αντιμετωπίζουν τα ίντερσεξ παιδιά. Θέλω να πιστεύω ότι ο κύριος Υπουργός θα δει το θέμα με την ευαισθησία που αρμόζει. Ερχόμαστε επίσης στην απαγόρευση προς τα έγγαμα πρόσωπα, όπου εκεί θα αποκλείονται οι έγγαμοι τρανς άνθρωποι και θα τίθενται προ του διλλήματος ή να διαλύσουν την οικογενειακή τους ζωή ή να παραιτηθούν από το δικαίωμα στην αναγνώριση της ταυτότητας φύλου τους, πράγμα μη συμβατό προς τον νομικό μας πολιτισμό».
«Πριν από 4 χρόνια χρειάστηκε το ΣΥΔ να ενοικιάσει γραφείο. Όταν έμαθαν ότι είμαστε τρανς συλλογικότητα άρχισαν να μαζεύουν υπογραφές για να φύγουμε. Και τι δεν έλεγαν: ότι είμαστε υπόκοσμος, τέρατα πραγματικά. Ε, το ίδιο αντιμετωπίζουν πολλοί τρανς άνθρωποι: άρνηση ενοικίασης.»
H ανάγκη η αληθινή ταυτότητα φύλου να αναγνωρίζεται νομικά δεν έχει μόνο κάποια αφηρημένη σημασία που τείνουμε να σχετίζουμε με την έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι ένα ζήτημα που μπαίνει εμπόδιο κάθε φορά που ένα τρανς άτομο πρέπει να κάνει την παραμικρή γραφειοκρατική διαδικασία σε δημόσιες υπηρεσίες, πόσο μάλλον να ταξιδέψει ή να εργαστεί. Τέτοια ακριβώς έχει αντιμετωπίσει και η ίδια η Μαρίνα Γαλανού: «Πριν χρόνια, είχα επενδύσει στη δουλειά μου πολλά χρήματα για επέκταση δραστηριότητας και ήδη είχε εγκριθεί από Τράπεζα που συνεργαζόμουν η συνεργασία αυτή και με κάλεσαν γιατί ήθελαν να με γνωρίσουν από κοντά για να με ευχαριστήσουν για την θαυμάσια συνεργασία. Όταν πήγα περίμεναν να δουν κάποιον κύριο με κοστούμι και γραβάτα. Προφανώς, δεν μπορούσα να κρύψω την πραγματική μου ταυτότητα, δεν το έχω κάνει ποτέ. Το αποτέλεσμα ήταν η συνεργασία να λυθεί, να χάσω πάρα πολλά χρήματα που ήδη είχα διαθέσει, να βρεθώ κυριολεκτικά στο κενό. Αυτό ακριβώς αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι τρανς άνθρωποι: φαντάσου να καταθέτεις ένα βιογραφικό για να πιάσεις μία δουλειά και να σε αναφέρει με αντρικά στοιχεία. Ποιος εργοδότης θα σου δώσει θέση εργασίας; Ε, αυτό αντιμετωπίζει η πλειονότητα της κοινότητάς μας. Πριν από 4 χρόνια χρειάστηκε το ΣΥΔ να ενοικιάσει γραφείο. Όταν έμαθαν ότι είμαστε τρανς συλλογικότητα άρχισαν να μαζεύουν υπογραφές για να φύγουμε. Και τι δεν έλεγαν: ότι είμαστε υπόκοσμος, τέρατα πραγματικά. Ε, το ίδιο αντιμετωπίζουν πολλοί τρανς άνθρωποι: άρνηση ενοικίασης. Πολλές φορές έχει χρειαστεί, για να μην αντιμετωπίσω κάτι παρόμοιο, να ενοικιάσει το διαμέρισμα η μητέρα μου. Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, όχι κάτι παράξενο, μεταφυσικό ή εξωτικό, αλλά τα έγγραφα που σε ταυτοποιούν, η ταυτότητά σου, πρέπει να απεικονίζουν την πραγματική σου ταυτότητα σε σχέση με το φύλο σου, καθώς σε άλλη περίπτωση βρίσκεσαι έρμαιο διακρίσεων και εξευτελισμών».
Κατά τη διάρκεια των συνεδριάσεων στη Βουλή, στάθηκε ακόμα μία φορά αδύνατο να θωρακιστεί η τρανς κοινότητα από την έκφραση και την αποδοχή κακοποιητικού λόγου, που επικρατεί ούτως ή άλλως και εκτός Κοινοβουλίου. Από τον κανόνα αυτό δεν εξαιρέθηκαν πολιτικοί, όμως αποκορύφωμα ήταν η συμμετοχή στις συνεδριάσεις νομικού συμβούλου της Ιεράς Συνόδου. Κατά την ομιλία του, οι εκπρόσωποι της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας που συμμετειχαν στις συνεδριάσεις επέλεξαν την αποχώρηση, διεκδικώντας (ή απαιτώντας) το δικαίωμα να αντιμετωπίζονται με σεβασμό. Η Μαρίνα Γαλάνου είπε, αναφερόμενη στο γεγονός: «Ήταν μονόδρομος για εμάς η αποχώρηση για λόγους αξιοπρέπειας, καθώς όπως ανέφερα απευθυνόμενη στον Πρόεδρο της Επιτροπής αργότερα, καθημερινά λαμβάνουμε μηνύματα μισαλλοδοξίας από εκπροσώπους της Εκκλησίας. Ε, δεν θα καθόμασταν να ανεχτούμε, και μάλιστα σε νομοσχέδιο που έρχεται να «θεραπεύσει» τους πάγιους αποκλεισμούς και διακρίσεις που βιώνει η κοινότητά μας, και εντός Βουλής, τον ίδιο λόγο μίσους. Νισάφι. Όλα έχουν τα όριά τους».
Το νομοσχέδιο αυτό σε καμία περίπτωση δεν είναι τέλειο -σημαντικό κενό παραμένει το γεγονός πως δεν προβλέπεται επιλογή πέρα από το έμφυλο δίπολο άνδρας-γυναίκα, που αφηνει στο κενό άτομα που δεν ταυτίζονται με κάποιο από τα δύο κυρίαρχα φύλα – τα non-binary άτομα. Επίσης, η αποδοχή και ο σεβασμός προς τα τρανς άτομα δεν επιτυγχάνεται αποκλειστικά και μόνο με νομικές ρυθμίσεις, και έτσι οι διεκδικήσεις και οι αγώνες της τρανς και της ευρύτερης ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας δεν τελειώνουν με το παρόν νομοσχέδιο. Όμως, το νομοσχέδιο δεν παύει να είναι ένα σημαντικό, πρώτο, και πολύ μεγάλο βήμα. Και όταν αυτό ολοκληρωθεί, τόσο η Μαρίνα Γαλανού, όσο και τα υπόλοιπα μέλη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, θα συνεχίζουν να απαιτούν ό,τι αξίζουν, δηλαδή απόλυτο σεβασμό της ύπαρξής τους, και του δικαιώματος στον αυτοπροσδιορισμό.