Ποια είναι η πρώτη σκέψη ενός εκπαιδευτικού, όταν ενημερώνεται ότι θα εργαστεί σε απομονωμένο νησί με πολύ μικρό αριθμό μαθητών; Πώς καταφέρνει να προσαρμοστεί σε μια καθημερινότητα εντελώς διαφορετική από εκείνη των αστικών κέντρων; Ποιες είναι οι βασικές δεξιότητες, αλλά και οι δυσκολίες, των παιδιών εκεί; Και πώς ο ίδιος επιλέγει να τις διαχειριστεί;
H Μαρία Τσιαλέρα που διδάσκει στους Αρκιούς και ο Κυριαζής Χατζηγιαννάκης που έχει εργαστεί για δυο σχολικές χρονιές στο Αγαθονήσι μας λύνουν τις απορίες, προσφέροντάς μας, παράλληλα, ένα σημαντικό μάθημα ευσυνειδησίας και αισιοδοξίας.
H εξωτερική όψη του δημοτικού σχολείου
«Τον περασμένο Ιούλιο που έκανα αίτηση για απόσπαση, είχα τη δυνατότητα να δηλώσω έως και είκοσι σχολεία ανά την Ελλάδα στα οποία επιθυμούσα να διδάξω. Ωστόσο, δήλωσα μόνο το δημοτικό των Αρκιών. Ήμουν η πρώτη εκπαιδευτικός που είχε κάνει κάτι τέτοιο και δεν το μετάνιωσα καθόλου. Θεωρώ ότι οι δάσκαλοι πρέπει να σκεφτόμαστε κυρίως, όχι τις προσωπικές μας ανέσεις, αλλά τις ανάγκες κάθε τόπου και τη βοήθεια που μπορούμε να προσφέρουμε σε αυτόν.
Οι Αρκιοί είναι ένα νησάκι του Αιγαίου, το οποίο ανήκει διοικητικά στον δήμο Πάτμου και έχει μόλις 40 κατοίκους. Δεν διαθέτει ιατρείο, αστυνομικό τμήμα ή φούρνο και αρκετά τρόφιμα μεταφέρονται με καράβι από τα πιο κοντινά νησιά. Πρόκειται για ένα παρθένο μέρος όπου επικρατεί απόλυτη ησυχία. Η καθημερινότητα είναι αρκετά μοναχική, αλλά, σε περίπτωση που επιθυμεί κανείς να αλλάξει παραστάσεις, υπάρχουν συχνά δρομολόγια πλοίων προς τη Λέρο, τους Λειψούς, την Πάτμο και τη Σάμο. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία και είναι δεμένοι με τον τόπο τους. Ωστόσο, δείχνουν ένα “βουβό παράπονο” ότι έχουν ξεχαστεί από την Πολιτεία, καθώς δεν έχει τοποθετηθεί ούτε ένας γιατρός ή ένας αστυνομικός στο νησί, τουλάχιστον για τα έκτακτα περιστατικά, ώστε να αισθάνονται πιο ασφαλείς.
O Χρήστος, ο μοναδικός μαθητής του δημοτικού σχολείου των Αρκιών για φέτος, στην αυλή.
Εκπαιδευτικό παιχνίδι μέσα στην τάξη
Ο μοναδικός μαθητής του σχολείου φέτος – και, κατά συνέπεια, ο μοναδικός μαθητής μου – είναι ο Χρήστος, ο οποίος πηγαίνει στην τρίτη δημοτικού. Πρόκειται για ένα παιδί αξιαγάπητο και πολύ δεκτικό στη μάθηση. Το μόνο ζήτημα είναι ότι έχει ελάχιστα ερεθίσματα, τα οποία, μάλιστα, προέρχονται αποκλειστικά από τη ζωή του στο νησί. Οι κάτοικοι των Αρκιών δεν ταξιδεύουν ιδιαίτερα, η τηλεόραση στα σπίτια παραμένει συνήθως κλειστή και η επαφή με την τεχνολογία είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Έτσι, το λεξιλόγιο του Χρήστου είναι περιορισμένο. Για παράδειγμα, όταν στα σχολικά βιβλία συναντούμε λέξεις όπως “διάβαση” ή “αεροπλάνο”, δεν τις γνωρίζει και χρειάζεται να του τις εξηγήσω. Βέβαια, σιγά-σιγά, τις μαθαίνει.
Θεωρώ ότι οι δάσκαλοι πρέπει να σκεφτόμαστε κυρίως, όχι τις προσωπικές μας ανέσεις, αλλά τις ανάγκες κάθε τόπου και τη βοήθεια που μπορούμε να προσφέρουμε σε αυτόν.
Ένα περιστατικό που θυμάμαι χαρακτηριστικά είναι το εξής: Την ημέρα του αγιασμού που συνάντησα για πρώτη φορά τον Χρήστο, φορούσα ένα ζευγάρι σκουλαρίκια. Μόλις τα είδε, μου είπε απορημένος: “Τι είναι αυτά;”. Δεν είχε ξαναδεί, καθώς ούτε η μητέρα του, ούτε άλλες γυναίκες στο νησί φορούσαν. Με αυτή την αφορμή, έμαθε τη λέξη “κόσμημα”.
Πριν από τους Αρκιούς, δίδαξα για δεκατρία χρόνια στη Λέρο και τέσσερα στους Λειψούς. Κι εκεί χρειάστηκε να εξηγήσω σε παιδιά που έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει μακριά από τα αστικά κέντρα λέξεις που δεν γνώριζαν. Ακολούθησα, λοιπόν, μια αντίστοιχη μέθοδο διδασκαλίας, η οποία αποδείχθηκε αποτελεσματική. Σήμερα, είμαι πολύ χαρούμενη που αρκετοί από εκείνους τους μαθητές μου ολοκλήρωσαν την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και σπουδάζουν σε πανεπιστημιακές σχολές.
Η δασκάλα Μαρία Τσιαλέρα
Στο μεταξύ, τόσο οι εξωτερικοί όσο και οι εσωτερικοί χώροι της σχολικής μονάδας των Αρκιών χρειάζονται επιδιορθώσεις. Παράλληλα με τη διδασκαλία στον Χρήστο, ασχολούμαι και με αυτές. Από τη μία, λοιπόν, καλούμαι να αντιμετωπίσω με ευαισθησία τον μαθητή μου και, από την άλλη, με αυστηρότητα τους αρμόδιους για τα τεχνικά προβλήματα. Όμως, το γεγονός ότι κάποιο σχολείο έχει έναν μόνο μαθητή δεν σημαίνει ότι πρέπει να είναι παραμελημένο.
Το μεγαλύτερο παράπονο του Χρήστου, πάντως, είναι ότι δεν έχει συμμαθητές. Γι’ αυτό, προγραμματίζω να κάνουμε εκπαιδευτικές εκδρομές στα γύρω νησιά ώστε να έρθει σε επαφή με συνομηλίκους του, καθώς και διαδικτυακές συνδέσεις με άλλα σχολεία ανά την Ελλάδα στο βαθμό που η πρόσβαση στο ίντερνετ από τους Αρκιούς το επιτρέψει.
Θεωρώ ότι αυτή είναι η καλύτερη σχολική χρονιά της ζωής μου, διότι μου δίνεται η ευκαιρία να προσφέρω ουσιώδες έργο με μοναδικό αντάλλαγμα την αγάπη που λαμβάνω από τον μαθητή μου και τους κατοίκους του νησιού. Ωστόσο, η μεγαλύτερη ανησυχία μου είναι τα σχολεία σε τόσο απομακρυσμένες τοποθεσίες να εξακολουθήσουν να λειτουργούν και να στελεχώνονται με άξιους διδάσκοντες. Για παράδειγμα, ο Χρήστος θέλει να συνεχίσει την εκπαίδευσή του και, μεγαλώνοντας, να γίνει δάσκαλος. Πρέπει, λοιπόν, να δίνονται σε αυτά τα παιδιά οι ευκαιρίες να καταφέρουν όσα ονειρεύονται».
Φυσικό τοπίο στους Αρκιούς
Πέρα από τη διδακτική ύλη των βιβλίων και με πρωτοβουλία του κ. Χατζηγιαννάκη, τα παιδιά έμαθαν την αξία της ανακύκλωσης.
«Έχω εργαστεί στο Αγαθονήσι για δύο σχολικά έτη, πριν από τρία χρόνια και πέρυσι. Ως αναπληρωτής δάσκαλος, μου ανατέθηκε από το Υπουργείο Παιδείας να διδάξω εκεί, αλλά ήταν και προσωπική μου επιθυμία. Την πρώτη χρονιά, το θεώρησα εμπειρία ζωής, καθώς και μια ευκαιρία να στηρίξω τις μικρές σχολικές μονάδες που η μία μετά την άλλη παύουν να λειτουργούν και, τελικά, τείνουν να εκλείψουν. Τη δεύτερη χρονιά, γνώριζα ήδη ότι οι κάτοικοι είναι τόσο φιλόξενοι, που, οποιαδήποτε δυσκολία κι αν προέκυπτε, θα με βοηθούσαν.
Κυριαζής Χατζηγιαννάκης
Το Αγαθονήσι είναι ένας “επίγειος παράδεισος”, όπως το αποκαλούν όσοι μένουν εκεί και, πράγματι, έτσι μοιάζει. Πρόκειται για το ιδανικό μέρος για όποιον επιθυμεί να απολαύσει ηρεμία και φρέσκο ψάρι. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη απογραφή, οι μόνιμοι κάτοικοι είναι 185, αλλά, στην πραγματικότητα, δεν ξεπερνούν τους 100, οι περισσότεροι εκ των οποίων ασχολούνται με την αλιεία και την ιχθυοκαλλιέργεια. Στο νησί, λειτουργούν δύο μίνι μάρκετ με τα βασικά είδη, ένα εστιατόριο, μία καφετέρια, ενώ δεν υπάρχει φαρμακείο. Επιπλέον, το νερό που χρησιμοποιείται μεταφέρεται με δεξαμενόπλοιο, συνήθως από τη Ρόδο. Βέβαια, το χειμώνα υπάρχουν αρκετές δυσκολίες, εφόσον, όταν η θάλασσα πιάνει φουρτούνα, κανένα καράβι δεν μπορεί να δέσει στο λιμάνι με αποτέλεσμα να περιορίζονται ακόμη και οι ποσότητες των διαθέσιμων τροφίμων. Πάντως, οι κάτοικοι αγαπούν τον τόπο τους και δεν είναι πρόθυμοι να τον εγκαταλείψουν. Αντίθετα, προσπαθούν να τον προστατέψουν με κάθε τρόπο.
Την πρώτη χρονιά, κλήθηκα στο Αγαθονήσι για εκπαιδευτική στήριξη σε ένα παιδί με ειδικές μαθησιακές ανάγκες. Με βάση την ηλικία του, ήταν μαθητής της πέμπτης δημοτικού, όμως κάναμε τα μαθήματα της δευτέρας. Ουσιαστικά, το βοήθησα να αποκτήσει γνώσεις και δεξιότητες, αλλά και να συναναστραφεί με τα υπόλοιπα παιδιά του σχολείου, ξεπερνώντας τον φόβο που αισθανόταν απέναντί τους. Τη δεύτερη χρονιά, μου ανατέθηκε να διδάξω σε όλες τις τάξεις του δημοτικού – με εξαίρεση την τρίτη και την τετάρτη όπου δεν υπήρχαν μαθητές – κι έτσι, δίδαξα συνολικά σε οκτώ παιδιά.
Ενας μαθητής με ρώτησε “κύριε, τι ώρα κλείνει το ποτάμι;”. Στην αρχή, νόμιζα ότι εννοούσε τη φύλαξη της γύρω περιοχής ή τις καφετέριες που λειτουργούσαν παραδίπλα, αλλά, τελικά, διαπίστωσα ότι εννοούσε τι ώρα …διακόπτεται η ροή του νερού για βράδυ.
Φυσικό τοπίο στο Αγαθονήσι
Τα παιδιά σε τόσο απομακρυσμένα μέρη διαθέτουν μια αθωότητα, την οποία σπάνια συναντά κανείς στα αστικά κέντρα. Ωστόσο, έχουν ελάχιστες προσλαμβάνουσες και αδυνατούν να καταλάβουν πώς είναι η ζωή πέρα από τον τόπο τους. Πέρυσι, κάναμε μια εκδρομή στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Νάουσας, όπου ήρθαν σε επαφή με είδη φυτών και ζώων τα οποία δεν είχαν ξαναδεί ποτέ. Το πιο αστείο περιστατικό ήταν όταν ένας μαθητής με ρώτησε “κύριε, τι ώρα κλείνει το ποτάμι;”. Στην αρχή, νόμιζα ότι εννοούσε τη φύλαξη της γύρω περιοχής ή τις καφετέριες που λειτουργούσαν παραδίπλα, αλλά, τελικά, διαπίστωσα ότι εννοούσε τι ώρα …διακόπτεται η ροή του νερού για βράδυ. Επιπλέον, στη διάρκεια της εκδρομής, τα παιδιά για πρώτη φορά μπήκαν σε αεροπλάνο και αντίκρυσαν πολυκατοικίες, δρόμους με μποτιλιάρισμα, κόσμο στριμωγμένο μέσα στα λεωφορεία. Φυσικά, εντυπωσιάζονταν με το παραμικρό. Όμως, στην επιστροφή, τους είχε λείψει το νησί τους.
Υπάρχουν τρόποι οι μαθητές τέτοιων τοποθεσιών να αγαπήσουν ακόμη περισσότερο το σχολείο, ώστε να το συνεχίσουν και να μην το διακόψουν όπως αρκετοί από τους γονείς τους: Πρώτον, πρέπει να τοποθετούνται πιο μόνιμοι εκπαιδευτικοί εκεί και να μην αλλάζουν κάθε χρόνο, κάτι που λειτουργεί εις βάρος της διδασκαλίας. Δεύτερον, να διοργανώνονται συχνότερα εκπαιδευτικές εκδρομές, στις οποίες τα παιδιά να έρχονται σε επαφή με πολιτιστικά δρώμενα, όπως θεατρικές παραστάσεις, μουσικές συναυλίες, ταινίες στο σινεμά, εκθέσεις ζωγραφικής. Τρίτον, να στέλνονται γυμναστές οι οποίοι θα βοηθούν τους μαθητές να γνωρίσουν διάφορα αθλήματα – τένις, τοξοβολία, τάε κβον ντο, μπαλέτο – και να συμμετέχουν σε αθλητικές ομάδες. Και τέταρτον, να αυξηθεί η αλληλεπίδραση με άλλα σχολεία, ώστε να διευκολυνθεί η κοινωνικοποίηση των παιδιών, καθώς τα περισσότερα είναι πολύ επιφυλακτικά, ακόμη και απέναντι σε συνομηλίκους τους.
Τα παιδιά έμαθαν, επίσης, να κυκλοφορούν με ασφάλεια στο δρόμο
Και για όποια επιπλέον πληροφορία χρειαστούν, τα παιδιά διδάχθηκαν πώς να την αναζητούν με ασφάλεια στο ίντερνετ.
Ως δάσκαλος, πάντως, μόνο κερδισμένος μπορεί να βγει κανείς από την εμπειρία της διδασκαλίας σε μέρη όπως το Αγαθονήσι. Αρκεί να διαθέτει μεράκι και επίγνωση του σημαντικού έργου που θα κληθεί να προσφέρει. Συνεπώς, θα απέτρεπα οποιονδήποτε σκέφτεται να κάνει μια τέτοια επιλογή απλώς για να συγκεντρώσει μόρια ή για λόγους μη εκπαιδευτικούς. Όταν τελειώνει μια σχολική χρονιά, βέβαια, ο αποχωρισμός είναι ιδιαίτερα δύσκολος. Τα παιδιά σού χαρίζουν την πιο ζεστή αγκαλιά και σε ρωτούν αν θα βρίσκεσαι στο σχολείο τους και την επόμενη. Ουσιαστικά, είναι μια από τις πιο δύσκολες ερωτήσεις που έχω δεχτεί στη ζωή μου, καθώς η απάντηση δεν εξαρτάται μόνο από εμένα, αλλά κυρίως από το Υπουργείο Παιδείας.
Φέτος, διδάσκω στη Λέρο, σε ένα τμήμα έκτης δημοτικού με δεκαοκτώ μαθητές. Η εμπειρία είναι πολύ διαφορετική και, αναμφίβολα, υπάρχουν περισσότερες διευκολύνσεις για τους εκπαιδευτικούς. Ωστόσο, ορισμένες στιγμές, μου λείπει το μικρό σχολείο του Αγαθονησίου και, έστω και για λίγο, θα ήθελα να επιστρέψω».