Support Art Workers: Τι προσδοκούν για το μέλλον και τι απαντούν στη Λίνα Μενδώνη;

Μόλις το προηγούμενο Σάββατο μπαίνοντας στο facebook διαπίστωσα ότι όλο και περισσότερος κόσμος εμπλούτιζε τη φωτογραφία προφίλ του με το πλαίσιο “Support Art Workers”.

Ήδη τις αμέσως προηγούμενες ημέρες πλήθαιναν οι διαδικτυακές, και όχι μόνο, φωνές που εξέφραζαν την έντονη ανησυχία τους για το τι θα συμβεί με τους εργαζόμενους στον τομέα του πολιτισμού καθώς η κυβέρνηση έδειχνε να τους αγνοεί επιδεικτικά και χωρίς να λαμβάνει υπόψη της τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στον συγκεκριμένο τομέα δεν είχε φροντίσει να εκπονήσει κάποιο πλαίσιο στήριξης αλλά ούτε να εξαγγείλει κάποιο πλάνο για το πώς και πότε θα λειτουργήσουν οι χώροι πολιτισμού όταν θα κριθεί ασφαλής η επαναλειτουργία τους.

Κι αυτό ενώ όσο κρατούσαν οι ημέρες του lockdown οι άνθρωποι του πολιτισμού μας προσέφεραν απλόχερα και δωρεάν μέσω του διαδικτύου παραστάσεις θεάτρου, χορού, όπερας, συναυλίες, ταινίες, απαγγελίες λογοτεχνικών έργων, αποσπάσματα λογοτεχνικών έργων, σκίτσα, πίνακες. 

Τρεις ηθοποιοί η , μέλη της ομάδας οργάνωσης-συντονισμού-πρωτοβουλίας Support Art Workers, κλήθηκαν να απαντήσουν στις ερωτήσεις της Popaganda. Οι απαντήσεις δόθηκαν πριν τις εξαγγελίες της υπουργού πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, για το τι απαντούν στα μέτρα μπορείτε να το διαβάσετε εδώ. 

Ο λόγος στους ανθρώπους τους πολιτισμού.

Έχουμε αριθμό του συνόλου των πληττόμενων εργαζομένων στον χώρο των τεχνών; Πώς προκύπτει ο αριθμός;  Μιχάλης Πανάδης: Σύμφωνα με τη σχετικά πρόσφατη, επίσημη χαρτογράφηση του Πολιτιστικού και Δημιουργικού τομέα στην Ελλάδα που εκπονήθηκε το 2016 κατά παραγγελία του ίδιου του Υπουργείου Πολιτισμού από το Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου, ο πολιτιστικός και δημιουργικός τομέας στην Ελλάδα απασχολούσε (με έτος αναφοράς το 2014) 110.688 εργαζομένους σε 46.370 επιχειρήσεις, που περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα από εικαστικές και παραστατικές Τέχνες, σχεδιασμό, αρχιτεκτονική, οπτικοακουστικά μέσα κ.ά, – γενικότερα ό,τι είναι προϊόν πνευματικής ιδιοκτησίας, συνεισφέροντας 1,4% στο ΑΕΠ της χώρας. Μετά την αναστολή λειτουργίας όλων των πολιτιστικών χώρων στα μέσα Μαρτίου, μπορούμε να υποθέσουμε πως το σύνολο σχεδόν του Πολιτισμού έχει πληγεί βαθιά. Θα βοηθούσε πολύ να υπήρχαν ενημερωμένα Μητρώα Εποπτευόμενων Φορέων, αλλά, δυστυχώς, με ευθύνη του Υπουργείου, οποιαδήποτε καταγραφή μέχρι στιγμής είναι ελλιπής

Μέσα από ποια διαδικασία γεννήθηκε η πρωτοβουλία Support Art Workers; Ποιες είναι οι προτεραιότητες του κινήματος; Νατάσα Εξηνταβελώνη: Η δημιουργία της πρωτοβουλίας Support Art Workers για εμένα είναι μια αντανακλαστική κίνηση ανθρώπων που αγαπούν την τέχνη και δεν μπορούν να επιτρέψουν την υπονόμευσή της. Κοινός παρονομαστής μας είναι η έγνοια για τον πολιτισμό, η πίστη στην αξία του ως βασικής ανάγκης και όχι ως πολυτέλειας και, φυσικά, η αντίδρασή μας στην κατάφωρη, εδώ και χρόνια, έλλειψη προσοχής από τις κυβερνήσεις. Το φλέγον ζήτημα της πανδημίας ανέδειξε μια σειρά από αιτήματα στον τομέα της Τέχνης, ενώ την ίδια στιγμή μας έφερε αντιμέτωπους με τη χρόνια αδιαφορία για τους εργαζόμενούς της. Έτσι, γρήγορα και μαζικά, από έναν ηθοποιό που έγραψε μια πρώτη τοποθέτηση- προβληματισμό σε μια σελίδα στο Facebook, βρεθήκαμε πάνω από 20.000 και ανοίξαμε έναν δημόσιο διάλογο. Προτεραιότητά μας είναι στον διάλογο αυτό να συμμετάσχει και η Κυβέρνηση λαμβάνοντας με τη σειρά της την πολιτική της ευθύνη, όπως και εμείς λάβαμε και λαμβάνουμε με τόσο ζήλο την ατομική μας ευθύνη. Να μας προστατεύσει δηλαδή το κράτος, όπως το προστατεύουμε, να μας φροντίσει, όπως το φροντίζουμε με την εργατικότητα και το κουράγιο μας.

Υπήρξε εκτεταμένη και σχεδόν αστραπιαία διάδοση του #supportartworkers στα social media. Πέρα από τη στήριξη στα Μέσα, έχει προκύψει έμπρακτη στήριξη από άλλους κλάδους προς τους εργαζόμενους στις τέχνες; Μιχάλης Πανάδης: Οι εκφράσεις στήριξης από τα κοινωνικά δίκτυα ήταν πράγματι εκτεταμένες και γεωμετρικά αυξανόμενες. Τη δυναμική και τα χαρακτηριστικά κάθε ένωσης, τα ορίζει η επιτακτικότητα της κατάστασης και η συσσώρευση πληγών από καταστάσεις του παρελθόντος. Θεωρώ πολύ σημαντικό ότι μέχρι στιγμής αυτή η ανεξάρτητη κίνηση δεν έχει λειτουργήσει διασπαστικά, αλλά ενωτικά, προσπερνώντας κομματικά σύνορα. Χωρίς να βρίσκεται απέναντι από σωματεία ή άλλους νομικούς εκπροσώπους αλλά δίπλα, και αντίστοιχα σωματεία και λοιποί φορείς δίπλα στην πρωτοβουλία, χωρίς προσπάθεια αμφίδρομης αφομοίωσης. Γι’ αυτό θα σταθώ λίγο στη στήριξη των κοινωνικών δικτύων πριν απαντήσω πέρα από αυτά. Ανεξαρτήτως προσωπικής αισθητικής και ιδεολογίας, στο πλαίσιο της τεχνολογικής εποχής που αναμφίβολα διανύουμε και εξελίσσουμε, και ειδικότερα στο πλαίσιο των έκτακτων κανόνων υγειονομικής ασφαλείας που περιορίζουν τη δυνατότητα της φυσικής παρουσίας, αυτή η διαδικτυακή ένωση είναι ήδη σημαντική και, κατά τη γνώμη μου, ήδη έμπρακτη σε έναν βαθμό, από τη στιγμή που ένα κοινωνικό δίκτυο είχε τη δύναμη να ενώσει και να κάνει τόσο ορατές 20.000 φωνές, συντονίζοντάς τες σε έναν κοινό αγώνα, για επαγγελματική και προσωπική αξιοπρέπεια. Κι αυτό όχι γιατί τα μέσα είναι δυνατότερα από τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος τα κάνει. Τον καθορίζουν αν το επιτρέψει και τα καθορίζει όταν θελήσει. Αυτό δε σημαίνει ότι η φυσική παρουσία σώματος και πνεύματος που υπερασπίζεται μια κατάσταση ή διαμαρτύρεται γι’ αυτήν, μπορεί να αντικατασταθεί από την τοποθέτηση ενός μότο σε μια φωτογραφία στο διαδίκτυο. Αισθάνομαι, όμως, πως οι επαγγελματίες των Τεχνών έχουν ήδη δώσει ένα ηχηρό μήνυμα, ότι η προστασία του πολιτισμού και των εργαζομένων της δεν είναι ένα θέμα που θα προσπεραστεί ή θα παρηγορηθεί. Σε σχέση τώρα με την έμπρακτη στήριξη από άλλους κλάδους, στη διαδικτυακή παρουσία της πρωτοβουλίας δε συμμετέχουν μόνο επαγγελματίες των Τεχνών αλλά και υποστηρικτές τους από αλλά επαγγέλματα. Δε μπορώ να φανταστώ πώς θα μπορούσαν να στηρίξουν έμπρακτα μέχρι ώρας, γιατί η έμπρακτη απόδειξη αλληλεγγύης στην παρούσα φάση είναι η παρουσία στις κινητοποιήσεις που ξεκινούν σε λίγες ώρες. Όπως, στο ίδιο πνεύμα αλληλεγγύης, κάθε art worker οφείλει να σταθεί δίπλα σε κάθε άλλον worker που απειλείται τόσο έντονα η επιβίωσή του. Αυτά μένει να τα πράξουμε όλοι στο πέρασμα των επόμενων ημερών, εβδομάδων, μηνών.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ποια είναι η μέχρι τώρα επικοινωνία σας με την κυβέρνηση; Έχει υπάρξει κάποια συνάντηση; Έχει δρομολογηθεί ίσως; Έχετε λάβει κάποια συγκεκριμένη επίσημη απάντηση; Ως μη θεσμικό όργανο δεν μπορούμε να αιτηθούμε συνάντησης. Έχουμε αποστείλει επίσημα τα αιτήματά μας με επιστολή κοινοποιημένη στον Πρωθυπουργό και την Υπουργό μόλις εχθές, στις 6/5, και για την ώρα δεν έχουμε λάβει κάποια απάντηση. Θεσμικά γνωρίζουμε πως το Υπουργείο ήταν εξαιρετικά σιωπηλό όλο αυτό το κρίσιμο διάστημα που διανύσαμε. Συγκεκριμένα, στις 12/3 Μαρτίου έκλεισαν επίσημα τα θέατρα και στις 2/4 δόθηκε η πρώτη συνέντευξη Τύπου από το Υπουργείο. Έχουμε ενημερωθεί πως έχει πραγματοποιηθεί μία τηλεδιάσκεψη της Υπουργού με τον κ. Λιγνάδη και την κ. Ευαγγελάτου, όπως και με την Λυρική, μια τηλεδιάσκεψη του ΓΓ Σύγχρονου πολιτισμού κ. Γιατρωμανωλάκη με καλλιτεχνικούς παραγωγούς στις 29/4, ενώ μόλις την Δευτέρα 4/5 πραγματοποιήθηκε η συνάντηση του κ. Γιατρωμανωλάκη με τα σωματεία, 54 μέρες μετά και ύστερα από πολλά αιτήματα.

Υπάρχουν αντιδράσεις εντός του κλάδου για την πρωτοβουλία; Νατάσα Εξηνταβελώνη: Η πρωτοβουλία έχει αγκαλιαστεί από τον κλάδο, δημιουργήθηκε από ανθρώπους του κλάδου και βασίζεται εξαρχής στη συμμετοχικότητα. Το πρόσημο είναι θετικό και ιδιαίτερα ελπιδοφόρο. Μέχρι πριν από λίγο καιρό δεν θα φανταζόμουν τέτοια αλληλέγγυα κίνηση. Φυσικά αυτό δε σημαίνει πως δεν έχει εκφραστεί διαφωνία ή καχυποψία. Στις διαφωνίες θα απαντούσα πως είναι πάντα αποδεκτές και χρήσιμες σε έναν ανοιχτό διάλογο, όπως είναι αυτός. Στην όποια καχυποψία νομίζω ότι απαντάμε το ίδιο κάθε φορά και είναι η μία και μόνη αλήθεια: Στην πρωτοβουλία αυτή υπάρχει μόνο αγάπη για την Τέχνη και τους ανθρώπους της, νοιάξιμο και κινητοποίηση ανεξάρτητη από οποιοδήποτε κομματικό συμφέρον. Καμία πρόθεση δεν υπάρχει να υποσκάψουμε κανένα σωματείο, κανέναν φορέα. Το Support Art Workers είναι μια ανεξάρτητη και μαζική πρωτοβουλία και εκεί ακριβώς, νομίζω, ότι έγκειται η δυναμική της.

Υπάρχει επαφή με αντίστοιχα κινήματα των art workers εκτός Ελλάδας; Τι μας λέει η μέχρι τώρα εμπειρία του εξωτερικού για το πώς αντιμετωπίζονται οι εργαζόμενοι στις τέχνες; Μιχάλης Πανάδης: Θα απαντήσω καταρχάς προσπαθώντας να περάσω από όλους τους πιθανούς τρόπους επαφής τέτοιων κινήσεων. Σε σχέση με την άμεση επαφή, δηλαδή μια επαφή άμεσης συνεργασίας, όχι δεν υπάρχει προς το παρόν. Σε σχέση με την έμμεση επαφή, δηλαδή την επαφή σε επίπεδο κοινών αναγκών, δεν έχω προλάβει λόγω των ιλιγγιωδών ταχυτήτων των τελευταίων ημερών σε σχέση με την εδώ κίνηση να ψάξω για την ύπαρξη αντίστοιχων κινήσεων στο εξωτερικό. Ωστόσο, καθώς είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν, εφόσον τις ονομάζετε αντίστοιχες, σημαίνει ότι μοιράζονται αντίστοιχες διεκδικήσεις, στόχους και φόβους. Κι αυτό κάνει ακόμα ισχυρότερη και επιτακτικότερη την ανάγκη προστασίας του πολιτισμού στις σύγχρονες κοινωνίες. Θα ήθελα, επίσης, να διευκρινίσω ότι το Support Art Workers δεν είναι μια κίνηση που άρχισε από κάπου και ήρθε εδώ. Δεν είναι η γενική υπεράσπιση ενός μότο που ξεκίνησε κάπου μακριά μας. Είναι τα ειδικά αιτήματα που διαμορφώθηκαν από την κοινωνική πραγματικότητα που βιώνουμε εδώ. Κατά τα άλλα είδη επαφών, υπάρχουν μεμονονωμένες επαφές αλληλοστήριξης και αλληλεγγύης με καλλιτέχνες του εξωτερικού. Σε σχέση με το αν μας έχει διδάξει κάτι η γνώση για το πώς αντιμετωπίζονται οι καλλιτέχνες του σε κάποιες άλλες χώρες, χρειάζεται να κάνω μια εκτενή προσωπική πολιτική ανάλυση που λόγω των γεγονότων δεν έχω τον απαιτούμενο χρόνο και την απαιτούμενη συγκέντρωση για να την κάνω. Από την άλλη, σε κάθε χώρα, η εργασιακή πραγματικότητα και η αντιμετώπισή της, διαμορφώνεται από πολλούς παράγοντες που προκύπτουν άμεσα και έμμεσα από το κοινωνικό και το πολιτικό μικροκλίμα της. Μια αλληλουχία καταστάσεων και αποφάσεων οδηγεί την κάθε χώρα να αντιμετωπίζει έτσι ή αλλιώς τον πολιτισμό της, οπότε η ξέχωρη γνώση μιας, ας πούμε, αξιοπρεπέστερης αντιμετώπισης, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μεμονονωμένο παράδειγμα, δεν ξέρω όμως αν θα μπορούσε να εφαρμοστεί μεμονομένα. Αν θέταμε, πάντως, έναν εξωτερικό παρατηρητή της κατάστασης στη χώρα μας, μάλλον θα συμπέραινε ότι δεν είναι μια χώρα που νοιάζεται ιδιαίτερα για τον πολιτισμό της, άρα και για την προστασία του.

Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος των εργαζομένων στο χώρο των τεχνών; Χρήστος Κοντογεώργης:  Ο φόβος παραμένει ίδιος με αυτόν που ήταν πάντα και προέρχεται από τη γενική εντύπωση ότι οι εργαζόμενοι στις τέχνες δεν είναι ακριβώς εργαζόμενοι. Στα μάτια των υπολοίπων είναι κάτι χομπίστες, απαξιωμένοι τσαρλατάνοι που κάνουν πλάκες, γρατζουνάνε κιθαρομπούζουκα για να τρώνε μπριζόλα οι άλλοι, που κουβαλάνε καλώδια και ανάβουν μικρόφωνα, που κόβουν εισιτήρια και πάνε τον κόσμο στη θέση τους, κάτι χαραμοφάηδες που θέλουν να ζουν εις βάρος του κράτους και των κοντινών τους. Δεν αναλογίζονται τον κόπο αυτών των εργατών. Τον κόπο που έχει η πρόβα, η μελέτη, η εξάσκηση, δεν αναλογίζονται ότι ο ήχος και η εικόνα δεν είναι απλά τέχνες αλλά και επιστήμες. Το σώμα του χορευτή δεν είναι μέσο έκφρασης κι έχει θέση μόνο στα μπαλέτα μπουζουκιών και στο Δελφινάριο σαν συμπλήρωμα του προγράμματος. Δεν είναι ποίηση το «Θυμάμαι, ενώ χωρίζαμε στη μαρμαρένια σκάλα σταθήκαμε μια στάλα».  Αυτή η απαξιωτική αίσθηση προκύπτει από το ερέθισμα που δίνουν οι εκάστοτε κυβερνήσεις για τον πολιτισμό. Οι τέχνες στα σχολεία αντιμετωπίζονται σαν την ώρα του παιδιού. Στη ζωγραφική κάνουν σπιτάκια ή καραβάκια με ήλιους από το δημοτικό μέχρι το λύκειο, στη μουσική δεν συμβαίνει τίποτα παρά να μαθαίνουν μαθηματικά τις νότες, η θεατρολογία είναι βαρετό δίχως ουσία μάθημα κτλ. Πώς θα κερδίσει η κοινωνία μουσική και θεατρική παιδεία; πώς εικαστική κοκ; Ποιοι πολίτες θα γίνουν θεατές; Ποιοί θα μάθουν να αναζητούν, να σκέφτονται, να ερωτεύονται μέσω της τέχνης όταν από παιδιά έχουν την εντύπωση ότι όλα αυτά είναι αχρείαστα στη ζωή τους και βαρετά; Κι αυτό ξεκινάει από χρόνια πριν αφού και οι γονείς τους το ίδιο βίωμα έχουν; Όταν συνεχίζεις να μην στηρίζεις τον πολιτισμό,  είσαι ο ένοχος. Εμείς παλεύουμε με τα λίγα και με α πολλά μέσα μας και δεν έχουμε ούτε ένσημα, ούτε πρόβες πληρώνονται σε κανέναν. Οι μισθοί δεν αντιστοιχούν στον κόπο κανενός από μας. Κανένας έλεγχος για το αν τα δικά μας εργασιακά δικαιώματα καλύπτονται. Κι άλλα πολλά. Πάρα πολλά. Δεν υπάρχει φόβος πλέον. Ο φόβος μετά την καραντίνα και την παντελή απουσία μέριμνας και μέτρων από την κυβέρνηση έχει γίνει απελπισία. Αυτή η απελπισία μας έχει ενώσει. Δεν έχουμε τίποτα. Αυτός που δεν έχει τίποτα, δεν έχει τίποτα να φοβάται.

Πώς φαντάζεστε την ημέρα που το κοινό θα συναντήσει ξανά τους καλλιτέχνες;  Χρήστος Κοντογεώργης: Το φαντάζομαι σαν ένα ερωτικό ραντεβού ενός ζευγαριού που ‘χει να βρεθεί για καιρό. Που στέλνει γράμματα και μηνύματα. Που είναι σε αναμονή. Κι όσο η αναμονή μεγαλώνει, μεγαλώνει και η έλλειψη, κι όσο μεγαλώνει η έλλειψη, τόσο μεγαλώνει κι η επιθυμία για αντάμωμα. Κι όταν γίνει επιτέλους το αντάμωμα χρώματα.