«Δεν μπορεί να υπάρξει ευγενέστερη αποκάλυψη της ψυχής μιας κοινωνίας από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τα παιδιά της». Είναι η ρήση του Νέλσον Μαντέλα που διαπέρασε τις σκέψεις μου την ημέρα που διάβασα πως ανοίγει τις πόρτες του στην Αθήνα το πρώτο Υπνωτήριο για ασυνόδευτους, άστεγους ανήλικους στην Ελλάδα, με τη ζωτική πρωτοβουλία της ΜΕΤΑδρασης. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΕΚΚΑ τα ασυνόδευτα παιδιά που βιώνουν την αστεγία και ζουν υπό επισφαλείς συνθήκες, είναι 889, ενώ η πλειοψηφία αυτών είναι αγόρια, μεταξύ 14-18 ετών. Εκτιμάται ακόμη ότι άνω του 60% των παιδιών, βρίσκονται στην Αθήνα.
Οι δρόμοι της πόλης, θα έπρεπε να «ανήκουν» στα παιδιά για να ξεδιπλώνουν σε αυτούς τα όνειρά τους καθώς εξερευνούν τη ζωή, την ξεγνοιασιά, τις φιλίες και το παιχνίδι τους. Όχι να γίνονται το μέρος όπου θα αναγκάζονται να διαμένουν, εκτεθειμένα στον κίνδυνο, το φόβο, την αβεβαιότητα, την έλλειψη ζεστασιάς κι ασφάλειας που παρέχει – όχι μονάχα ως στέγη αλλά ως έννοια – το σπίτι. Για τα παιδιά που ζουν ασυνόδευτα στο δρόμο, αλλά και για εκείνα που, εξαιτίας έκτακτων συνθηκών μένουν μόνα τους, χωρίς οικογένεια ή φροντιστή, η ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη συχνά διαταράσσεται, καθώς αδυνατεί να ακολουθήσει τα ζωτικά για την εξέλιξη ενός παιδιού στάδια. Ο όρος «ασυνόδευτος», δεν συνδέεται με την εγκατάλειψη ή τη γονεϊκή αδιαφορία. Οι ίδιοι οι γονείς, πολλές φορές είναι εκείνοι που παροτρύνουν τα παιδιά τους σε φυγή, προκειμένου να τα προφυλάξουν από τον πόλεμο, τη φτώχεια και τη βία.
Σε συνεργασία με σημαντικά ιδρύματα, αλλά και με τη συμβολή του Δήμου Αθηναίων και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, η ΜΕΤΑδραση προσφέρει αυτή τη στιγμή φιλοξενία έως και σε εξήντα παιδιά, ενώ σταδιακά θα έχει τη δυνατότητα να φιλοξενήσει στο υπνωτήριο μέχρι εκατό παιδιά. Όραμα της ΜΚΟ, που μέσα από την παράλληλη λειτουργία του Κέντρου Ημέρας και της Κινητής Μονάδας αγωνίζεται για την ολιστική αντιμετώπιση του ζητήματος της αστεγίας των παιδιών, όπως μοιράζεται στην Popaganda, είναι ο φροντιστικός χώρος του Υπνωτηρίου να αποτελέσει ένα «πέρασμα» για τα παιδιά, ένα προσωρινό μεταβατικό στάδιο μέχρι να βρεθεί μια μακροχρόνια βέλτιστη λύση για τη ζωή τους.
Ποιοι ήταν οι πυροδότες και το όραμα της δημιουργίας του πρώτου Υπνωτηρίου για άστεγους ανήλικους στην Αθήνα, αλλά και για παιδιά οικογενειών που, εξαιτίας έκτακτων συνθηκών, μένουν μόνα τους; Οι πυροδότες ήταν οι συνθήκες στις οποίες βρίσκονταν τα ίδια τα άστεγα παιδιά. Ειδικότερα από τα τέλη του 2016 όταν έκλεισαν τα σύνορα και εγκλωβίστηκαν χιλιάδες παιδιά και όταν υπήρχαν ελάχιστες θέσεις σε δομές φιλοξενίας, άρχισαν να έρχονται άστεγα παιδιά στα γραφεία της ΜΕΤΑδρασης και μας ζητούσαν να τα πάμε στα αστυνομικά τμήματα για να περάσουν τη νύχτα. Στα χρόνια που μεσολάβησαν όλο και περισσότερα παιδιά έρχονταν στα γραφεία μας για τον ίδιο λόγο. Αναδείξαμε αρκετές φορές το θέμα, αλλά δεν υπήρξε ανταπόκριση. Έπρεπε οπωσδήποτε να βρεθεί μια λύση για τα άστεγα παιδιά και η λύση αυτή ήταν η δημιουργία ενός Υπνωτηρίου. Έτσι, όταν το 2019 απονεμήθηκε στη ΜΕΤΑδραση το ανθρωπιστικό βραβείο του Ιδρύματος Conrad Ν. Hilton, που συνοδευόταν από ένα σημαντικό χρηματικό ποσό, αμέσως αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε συγκεκριμένες δράσεις για τα άστεγα παιδιά. Μέσα από τη συνεργασία μας με την Εισαγγελία, ενημερωθήκαμε ότι εκτός από τα ασυνόδευτα παιδιά τρίτων χωρών, υπάρχουν και δεκάδες περιπτώσεις παιδιών που χρειάζονται άμεσα προσωρινή ασφαλή στέγαση. Το υπνωτήριο είναι μια λύση και για αυτά τα παιδιά και βεβαίως η ΜΕΤΑδραση αποφάσισε ότι το Υπνωτήριο θα φιλοξενεί όλα τα παιδιά της Αθήνας.
Το Υπνωτήριο έχει ήδη ξεκινήσει τη λειτουργία του φιλοξενώντας αρχικά μέχρι εξήντα παιδιά, αλλά θα έχει τη δυνατότητα φιλοξενίας έως εκατό παιδιά συνολικά. Στόχος του Υπνωτηρίου είναι να λειτουργήσει ως ένα «πέρασμα» για τα άστεγα παιδιά, ένα προσωρινό μεταβατικό στάδιο μέχρι να βρεθεί μια μακροχρόνια βέλτιστη λύση. Παράλληλα, κατά τη διάρκεια της ημέρας, τα παιδιά επισκέπτονται το Κέντρο Ημέρας της ΜΕΤΑδρασης όπου προγραμματίζονται οι διάφορες δραστηριότητες για κάθε ένα από αυτά. Όραμά μας είναι το Υπνωτήριο να συμβάλλει στην εξάλειψη του φαινομένου αστεγίας παιδιών και κάποια μέρα να κλείσει γιατί δεν θα έχει λόγο ύπαρξης και τα παιδιά αυτά να ενταχθούν και να έχουν τα ίδια δικαιώματα και ευκαιρίες με όλα τα άλλα παιδιά.
Ποια είναι η καινοτομία του εγχειρήματος, σε εθνικό αλλά και ευρωπαϊκό επίπεδο; Υπνωτήρια για αστέγους ενήλικες και οικογένειες υπάρχουν και στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Ωστόσο υπνωτήριο που να απευθύνεται αποκλειστικά σε άστεγους ανήλικους είναι η πρώτη φορά που δημιουργείται. Καινοτομία αποτελεί επίσης η μεθοδολογία που ακολουθείται για τη λειτουργία του Υπνωτηρίου. Μέρος αυτής αποτελεί η απασχόληση και πρώην ασυνόδευτων παιδιών που έχει στηρίξει η ΜΕΤΑδραση στο παρελθόν, που έχουν πλέον ενηλικιωθεί και βοηθάνε ως φροντιστές ή όπως το αποκαλούμε διευκολυντές. Αποτελούν πρότυπο για τα φιλοξενούμενα παιδιά στο Υπνωτήριο, είναι πλέον ώριμοι νέοι και κάποιοι από αυτούς βρίσκονταν κάποτε στην ίδια θέση με τα άστεγα παιδιά και γι’ αυτό το λόγο κατανοούν πλήρως την ψυχολογία και την κατάσταση των ανηλίκων.
Ποιοι φορείς έχουν συμπράξει στην υλοποίηση; Σε αυτή την προσπάθεια, αποφασιστική είναι η συμβολή του Δήμου Αθηναίων με τον οποίο η ΜΕΤΑδραση υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας. Ήδη στο πρώτο lockdown απευθυνθήκαμε στον Δήμαρχο ο οποίος ανταποκρίθηκε άμεσα στην πρόσκληση. Δυστυχώς η παραχώρηση κτιρίου ή η οικονομική ενίσχυση δεν ήταν δυνατή, αλλά όταν καταφέραμε να βρούμε τον χώρο και το σύνολο των πόρων που χρειάζονταν και πάλι απευθυνθήκαμε στον Δήμαρχο ο οποίος δήλωσε την υποστήριξή του μέσω των υπηρεσιών του Δήμου. Επίσης θετικά διακείμενη είναι και η Εισαγγελία της Αθήνας και ευελπιστούμε στη στενή συνεργασία με την Ειδική Γραμματεία Προστασίας του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου.
Είχατε υποστήριξη για την προμήθεια του απαραίτητου εξοπλισμού; Εκτός από Ιδρύματα που μας βοήθησαν και το ανθρωπιστικό βραβείο από το Ίδρυμα Conrad Ν. Hilton, μέσω του προγράμματος «Υιοθέτησε την πόλη σου» οι εταιρείες Bed & Bath, IKEA του Ομίλου Φουρλής, PMM Public Media Markt, Unilever και η SANITAS, brand του Ομίλου Σαράντη ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Δήμου Αθηναίων για την προμήθεια απαραίτητου εξοπλισμού. Σημαντική υπήρξε και η στήριξη της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, που μέσα στο 2020 κάλυψε μέρος του εξοπλισμού και μέρος των δαπανών διαμόρφωσης του χώρου.
Υπήρξαν ενδεχομένως δυσκολίες ή καθυστερήσεις κατά την υλοποίηση του έργου; Εκτός από την εξεύρεση πόρων, δυσκολίες υπήρξαν και στον εντοπισμό του κατάλληλου κτιρίου αλλά και στην εφαρμογή ενός οράματος πρωτοπόρας λειτουργίας η οποία συχνά δεν προβλέπεται από τις διάφορες εγκυκλίους. Πρόκειται για δυσκολίες που προκύπτουν σε κάθε καινοτόμο προσπάθεια. Μόνο για την έκδοση της άδειας λειτουργίας χρειάστηκαν περισσότερο από τρεισήμισι μήνες. Η πανδημία επίσης προκάλεσε κάποιες καθυστερήσεις, αλλά ευτυχώς με επιμονή και ευρηματικότητα ξεπεράστηκαν όλες οι δυσκολίες και οι προκλήσεις και πλέον το Υπνωτήριο έχει ανοίξει τις πόρτες του και ήδη φιλοξενεί 13 παιδιά και άλλα δύο για τα οποία έγινε εφικτή η τοποθέτησή τους σε δομή μακρόχρονη φιλοξενίας.
Βάσει επίσημων στοιχείων, πόσα άστεγα παιδιά υπάρχουν αυτή τη στιγμή στην Αθήνα; Σημειώθηκε αύξηση κατά το διάστημα της πανδημίας; Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΕΚΚΑ τα ασυνόδευτα παιδιά που ζουν σε αστεγία και επισφαλείς συνθήκες είναι 889. Εκτιμάται ότι άνω του 60% βρίσκονται στην πόλη της Αθήνας. Αναφορικά με την πανδημία και κυρίως με το πρώτο lockdown, έχουμε σοβαρές ενδείξεις ότι αυξήθηκαν τα περιστατικά εκμετάλλευσης άστεγων ασυνόδευτων ανηλίκων κυρίως λόγω ελλιπούς ενημέρωσης. Στο πρώτο κύμα της πανδημίας, τα παιδιά είχαν τρομοκρατηθεί και πίστευαν ότι αν παρέμεναν στον δρόμο κινδύνευαν να κολλήσουν τον ιό και να πεθάνουν. Διάφορα κυκλώματα εκμεταλλευόμενα αυτόν τον φόβο κατάφεραν να παρασύρουν πολλά παιδιά και δυστυχώς δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία παρά μόνο εκτιμήσεις.
Ποιο είναι το ηλικιακό εύρος των παιδιών που βιώνουν την αστεγία; Η πλειοψηφία των παιδιών είναι μεταξύ 14-18 και είναι αγόρια. Για αυτό το Υπνωτήριο θα φιλοξενεί παιδιά αυτών των ηλικιών. Ωστόσο, αν προκύψουν επείγοντα περιστατικά μικρότερης ηλικίας για τα οποία δεν υπάρχει κάποια εναλλακτική λύση άμεσης προσωρινής στέγασης, κατ’ εξαίρεση θα γίνονται δεκτά στο Υπνωτήριο.
Ποιες ανάγκες καλύπτουν τα παιδιά που φιλοξενούνται στο υπνωτήριο; Οι υποδομές του Υπνωτηρίου προσφέρουν σε όλα τα παιδιά έναν ασφαλή χώρο όπου έχουν τη δυνατότητα να πλυθούν, να καθαρίσουν τα ρούχα τους, να φάνε ένα ζεστό γεύμα και φυσικά να έχουν ένα καθαρό, ζεστό κρεβάτι για να κοιμηθούν, έως ότου καταστεί εφικτή η εξεύρεση μακροχρόνιας βέλτιστης λύσης.
Οι άστεγοι ανήλικοι, έχουν τη δυνατότητα να λάβουν και ψυχοκοινωνική υποστήριξη; Στο Κέντρο Ημέρας οι ανήλικοι λαμβάνουν εξατομικευμένη νομική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη, παραπομπή για μόνιμη στέγαση στις αρμόδιες αρχές, συνοδεία σε Νοσοκομεία και κέντρα υγείας και κάλυψη διαφόρων αναγκών τους μέσα από χορηγίες και δωρεές.
Πώς γίνεται η προσέγγιση και η ενημέρωση των άστεγων παιδιών σχετικά με το Υπνωτήριο; Τα παιδιά γνωρίζουν πλέον για το Κέντρο Ημέρας της ΜΕΤΑδρασης και σε καθημερινή βάση το επισκέπτονται. Από τον Δεκέμβριο του 2019 που το Κέντρο Ημέρας ξεκίνησε τη λειτουργία του μέχρι σήμερα, έχουν υποστηριχθεί 350 άστεγα παιδιά στην πόλη της Αθήνας. Παράλληλα, τα παιδιά εντοπίζονται και μέσω της κινητής μονάδας της ΜΕΤΑδρασης που δημιουργήθηκε τον Μάρτιο του 2020 λόγω της πανδημίας. Στενή συνεργασία για τον εντοπισμό και παραπομπή στο Υπνωτήριο υπάρχει με την Εισαγγελία της Αθήνας. Επίσης οι δύο αυτές δράσεις (Κέντρο Ημέρας και Κινητή Μονάδα) μαζί και με την παροχή 24ωρης τηλεφωνικής διερμηνείας από την ΜΕΤΑδραση, συνεργάζονται στενά και αποτελούν μέρος της πρόσφατης πρωτοβουλίας της Ειδικής Γραμματείας ασυνόδευτων ανηλίκων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου: ενός Μηχανισμού εντοπισμού άστεγων παιδιών όπου υπάρχει ειδική τηλεφωνική γραμμή στην οποία απευθύνονται οι φορείς αλλά και τα ίδια τα άστεγα παιδιά.
Το Υπνωτήριο έρχεται να δώσει μία ζωτική λύση στην προσωρινή στέγαση των παιδιών. Με ποιους ακόμη τρόπους μεριμνά η ΜΕΤΑδραση μέσω του Κέντρου Ημέρας και της Κινητής Μονάδας, ώστε να αντιμετωπιστεί ολιστικά το ζήτημα της αστεγίας των ανηλίκων; Με τη δημιουργία του Υπνωτηρίου ολοκληρώθηκε ένα τρίπτυχο δράσεων για μια ολιστική αντιμετώπιση της αστεγίας των παιδιών με κύριο στόχο να υποστηρίζονται όλο το 24ωρο και να υπάρξει μια ομαλή μετάβαση σε μόνιμες δομές φιλοξενίας. Ωστόσο, είναι σημαντικό να δημιουργηθούν και άλλα Υπνωτήρια σε πόλεις όπου το φαινόμενο της αστεγίας είναι φλέγον. Παράλληλα είναι σκόπιμο να επιταχυνθεί η διαδικασία εισαγωγής παιδιών σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας και να δημιουργηθούν νέες θέσεις έτσι ώστε τα παιδιά να παραμένουν το ελάχιστο στο Υπνωτήριο. Εκτός από το τρίπτυχο των δράσεων για τα παιδιά σε αστεγία, η ΜΕΤΑδραση έχει μια σειρά δράσεων όπως δομές φιλοξενίας, διαμερίσματα αυτόνομης διαβίωσης για τους έφηβους ασυνόδευτους ανήλικους, εκπαιδευτικά προγράμματα και τέλος την λεγόμενη δράση της Επιτροπείας, όπου σε στενή συνεργασία με τους Εισαγγελείς και το ΕΚΚΑ έχει αναλάβει την εκπροσώπηση περισσότερων των 1.100 ασυνόδευτων παιδιών σε όλη την Ελλάδα.