Ο τερματισμός μιας εγκυμοσύνης είναι μια συνηθισμένη απόφαση που παίρνουν εκατομμύρια άνθρωποι – αν λάβουμε υπόψη πως κάθε χρόνο το ένα τέταρτο των κυήσεων τερματίζεται με τη μέθοδο της άμβλωσης. Η άμβλωση ισοδυναμεί και πρέπει να ισοδυναμεί με την ιατρική περίθαλψη, και κάθε άτομο πρέπει να έχει το δικαίωμα πρόσβασης σε υπηρεσίες άμβλωσης. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Guttmacher, το ποσοστό άμβλωσης είναι 37 ανά 1.000 άτομα σε χώρες που απαγορεύουν την άμβλωση συνολικά, ή την επιτρέπουν μόνο σε περιπτώσεις που πρέπει να σωθεί η ζωή μιας γυναίκας, και 34 ανά 1.000 άτομα σε χώρες που επιτρέπουν γενικά την άμβλωση, μια διαφορά που δεν είναι στατιστικά σημαντική.
Όταν εκτελούνται από εκπαιδευμένους επαγγελματίες υγειονομικής περίθαλψης σε συνθήκες υγιεινής, οι αμβλώσεις είναι μία από τις ασφαλέστερες διαθέσιμες ιατρικές διαδικασίες, πιο ασφαλής ακόμη κι από τη διαδικασία της γέννησης του παιδιού. Όταν όμως οι κυβερνήσεις περιορίζουν την πρόσβαση στις αμβλώσεις, οι άνθρωποι αναγκάζονται να καταφύγουν σε παράνομες, μη ασφαλείς αμβλώσεις. Η ποινικοποίηση της άμβλωσης δεν σταματάει τις αμβλώσεις, αλλά τις κάνει λιγότερο ασφαλείς και αποτελεί μια μορφή διάκρισης, η οποία ενισχύει περαιτέρω τον στιγματισμό.
Η πρόσβαση σε ασφαλείς αμβλώσεις είναι ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως διατείνεται και η Διεθνής Αμνηστία. Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ., 25 εκατομμύρια μη ασφαλείς αμβλώσεις λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο, η συντριπτική τους πλειοψηφία στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ακόμα, τα στοιχεία δείχνουν ότι τα ποσοστά αμβλώσεων είναι υψηλότερα σε χώρες όπου υπάρχει περιορισμένη πρόσβαση στην αντισύλληψη, αλλά και όταν υπάρχει ελλιπής πληροφόρηση σχετικά με σύγχρονες αντισυλληπτικές μεθόδους.
Φυσικά, δεν είναι μόνο οι cisgender γυναίκες και κορίτσια (γυναίκες και κορίτσια που τους δόθηκε γυναικείο φύλο στη γέννηση και ζουν και αυτοπροσδιορίζονται ως γυναίκες) που μπορεί να χρειαστούν πρόσβαση σε υπηρεσίες αμβλώσεων, αλλά και διεμφυλικοί άνδρες και αγόρια και άτομα με άλλες ταυτότητες φύλου που έχουν αναπαραγωγική ικανότητα. Ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια στην πρόσβαση στην άμβλωση για αυτά τα άτομα, είναι η έλλειψη πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη. Ακόμα και όσα έχουν πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν στιγματισμό, προκατάληψη, ακόμη και παρενοχλήσεις σε ιατρικά περιβάλλοντα, ενώ οι περιπτώσεις που γιατροί τους έχουν αρνηθεί την ιατρική περίθαλψη λόγω της διεμφυλικότητάς τους αγγίζουν το 19% ανά τον κόσμο.
Παρά το γεγονός ότι στην ΕΕ, οι αμβλώσεις επιτρέπονται στην πλειονότητα των κρατών-μελών, ορισμένες χώρες επιβάλλουν περιορισμούς στις γυναίκες που επιδιώκουν να τερματίσουν μια εγκυμοσύνη, οι οποίοι τροφοδοτούνται από βαθιές πολιτικές διαιρέσεις. Εξαιτίας αυτών των περιορισμών, περισσότερες από 20 εκατομμύρια γυναίκες σε ολόκληρη την ΕΕ δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλή περίθαλψη άμβλωσης. Αυτό όχι μόνο θέτει τις γυναίκες σε κίνδυνο σωματικής βλάβης, αλλά ασκεί επίσης αδικαιολόγητη οικονομική και ψυχική πίεση στις ίδιες και τις οικογένειές τους, που τοποθετούνται συχνά στο περιθώριο της κοινωνίας.
Μόλις τον περασμένο Μάρτιο, η Γαλλία έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που κατέστησε ως συνταγματικό δικαίωμα την ελεύθερη επιλογή των γυναικών να ζητήσουν άμβλωση. Το δικαίωμα στην άμβλωση είναι πιο αποδεκτό στη Γαλλία απ’ ό,τι στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε πολλές άλλες χώρες, με δημοσκοπήσεις να δείχνουν ότι περίπου το 80% των Γάλλων υποστηρίζει πολιτικές υπέρ του δικαιώματος αυτού. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η άμβλωση επιτρέπεται μέχρι τις 24 εβδομάδες κύησης, ενώ δεν υπάρχει όριο σε περιπτώσεις που η ζωή μιας γυναίκας βρίσκεται σε κίνδυνο ή υπάρχει σοβαρή εμβρυϊκή ανωμαλία. Παράλληλα, ένα νέο πρόγραμμα που εισήχθη κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, επιτρέπει στις γυναίκες να τερματίσουν μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη στο σπίτι τους εντός 10 εβδομάδων από τη σύλληψη, πάντα με την παρουσία γιατρού. Πέρα από αυτό το σημείο, οι αμβλώσεις πρέπει να πραγματοποιούνται σε κλινικές.
Στη χώρα μας, σύμφωνα με την παρ. 4 του άρθρου 304 (όπως προβλέφθηκαν με τον Ν. 1609/1986) η διακοπή της κύησης επιτρέπεται όταν η εγκυμοσύνη δεν έχει υπερβεί τις 12 εβδομάδες κύησης, όταν μια γυναίκα έχει υποστεί βιασμό, αποπλάνηση ούσα ανήλικη, καθώς και στην περίπτωση αιμομιξίας, υπό τον όρο να μην έχει υπερβεί την 19η εβδομάδα. Ακόμα, μια γυναίκα μπορεί να προχωρήσει σε άμβλωση σε περίπτωση που υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις παθολογικού νεογνού και η εγκυμοσύνη δεν έχει υπερβεί την 24η εβδομάδα, αλλά και οποιαδήποτε στιγμή πριν από τη γέννηση σε περίπτωση αναπότρεπτου κινδύνου για τη ζωή της ή κινδύνου σοβαρής και διαρκούς βλάβης της σωματικής και ψυχικής της υγείας. Αν η έγκυος είναι ανήλικη, απαιτείται η συναίνεση ενός από τους γονείς ή του προσώπου που έχει την επιμέλειά της.
Η Πολωνία, από την άλλη πλευρά, εισήγαγε ντε φάκτο απαγόρευση των αμβλώσεων στις αρχές του 2021, με τον τερματισμό της εγκυμοσύνης να επιτρέπεται μόνο σε περιπτώσεις βιασμού, αιμομιξίας ή εάν υπάρχει απειλή για την υγεία ή τη ζωή της μητέρας. Στον απόηχο των μαζικών διαμαρτυριών που προκάλεσε η εξοργιστική αυτή απόφαση τον περασμένο Απρίλιο, το κοινοβούλιο έστειλε προς εξέταση τέσσερα νομοσχέδια για την απελευθέρωση των νόμων περί αμβλώσεων σε μια διακομματική επιτροπή, γεγονός που αποτέλεσε σημάδι συνεργασίας μεταξύ των κομμάτων του κυβερνώντος φιλοευρωπαϊκού συνασπισμού του Donald Tusk – παρά τις βαθιές πολιτικές διαιρέσεις για το θέμα. Τα νομοσχέδια κυμαίνονται από την επαναφορά του δικαιώματος στην άμβλωση σε περιπτώσεις εμβρυϊκών ανωμαλιών έως τη δυνατότητα τερματισμού χωρίς περιορισμούς μέχρι τις 12 εβδομάδες. Δεν είναι σαφές πόσο καιρό μπορεί να διαρκέσει η διαδικασία, αλλά ορισμένοι νομοθέτες έχουν προτείνει ότι θα μπορούσε να συνεχιστεί μέχρι να εκλεγεί νέος πρόεδρος το επόμενο έτος. Ωστόσο, αναμένεται ευρέως ότι ο σημερινός πρόεδρος Andrzej Duda θα ασκήσει βέτο σε οποιεσδήποτε αλλαγές αφορούν στη νομοθεσία για τις αμβλώσεις.
Το Καθολικό νησιωτικό έθνος της Μάλτας πάλι, άλλαξε τους αυστηρούς νόμους κατά των αμβλώσεων το 2023, για να επιτρέψει τον τερματισμό μιας εγκυμοσύνης – αλλά μόνο όταν η ζωή μιας γυναίκας βρίσκεται σε κίνδυνο. Η Μάλτα ήταν προηγουμένως η μόνη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν επέτρεπε κανενός είδους άμβλωση, ενώ παραμένει παράνομη υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, συμπεριλαμβανομένου του βιασμού, της αιμομιξίας και των σοβαρών εμβρυϊκών ανωμαλιών. Ο νόμος τροποποιήθηκε μετά την πολύκροτη υπόθεση μιας τουρίστριας από τις ΗΠΑ, στην οποία αρνήθηκαν να κάνει άμβλωση στη Μάλτα παρά το γεγονός ότι οι γιατροί έκριναν πως η ζωή της βρισκόταν σε κίνδυνο, αναγκάζοντας έτσι τη γυναίκα να πάει στην Ισπανία για τη διαδικασία έκτακτης ανάγκης.
Η Ιταλία, μια παραδοσιακά Καθολική χώρα, έχει επιτρέψει τον τερματισμό μιας μη επιθυμητής εγκυμοσύνης εντός 90 ημερών από τη σύλληψη από το 1978, αλλά η πρόσβαση των γυναικών σε άμβλωση μπορεί να είναι σε αρκετές περιπτώσεις δύσκολη. Περίπου το 63% των γυναικολόγων αρνούνται να εκτελέσουν τη διαδικασία για ηθικούς ή θρησκευτικούς λόγους, σύμφωνα με στοιχεία του 2021 που διέθεσε το Υπουργείο Υγείας. Επίσης, αρκετές περιοχές έχουν περιορίσει τη χρήση του χαπιού άμβλωσης και έχουν χρηματοδοτήσει ομάδες κατά των αμβλώσεων, ενώ η ακροδεξιά πρωθυπουργός της χώρας, Τζόρτζια Μελόνι, αν και τάσσεται κατά των αμβλώσεων, έχει δεσμευτεί να μην προχωρήσει σε τροποποίηση του υφιστάμενου νόμου.
Το Κοινοβούλιο της Ισπανίας ενέκρινε πέρυσι νομοθεσία που επιτρέπει στα κορίτσια ηλικίας 16 και 17 ετών να κάνουν αμβλώσεις χωρίς γονική συναίνεση. Ο νόμος κατήργησε επίσης μια υποχρεωτική τριήμερη περίοδο «περίσκεψης» για τις γυναίκες που επιδιώκουν τον τερματισμό μιας εγκυμοσύνης. Η μεταρρύθμιση για την άμβλωση στην Ισπανία, το 2010, επέτρεψε στις γυναίκες να τερματίζουν τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες κατόπιν αιτήματος εντός 14 εβδομάδων ή έως και 22 εβδομάδων σε περιπτώσεις σοβαρών εμβρυϊκών ανωμαλιών. Ωστόσο, πολλές γυναίκες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προβλήματα πρόσβασης σε διαδικασίες άμβλωσης λόγω της άρνησης των γιατρών να τις εκτελέσουν, με αποτέλεσμα η πλειοψηφία των επεμβάσεων να εκτελείται σε ιδιωτικές κλινικές.
Φτάνοντας στη Γερμανία, οι γυναίκες μπορούν να κάνουν νόμιμη άμβλωση εντός 12 εβδομάδων από τη σύλληψη μόνο εφόσον υποβληθούν πρώτα σε συμβουλευτική και άλλες σχετικές υποχρεωτικές διαδικασίες. Η άμβλωση παραμένει στον ποινικό κώδικα στη Γερμανία και μπορεί τεχνικά να οδηγήσει σε ποινές φυλάκισης έως και τριών ετών, αν και στην πράξη οι διώξεις είναι σπάνιες. Μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων συνέστησε τον περασμένο μήνα την πλήρη αποποινικοποίηση της άμβλωσης εντός των πρώτων 12 εβδομάδων της εγκυμοσύνης, ωστόσο εναπόκειται στην κυβέρνηση αν θα νομοθετήσει σύμφωνα με τις συστάσεις της επιτροπής. Η αλλαγή του νόμου θα μπορούσε να είναι δύσκολη, καθώς το δικαίωμα στη ζωή κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα και είναι πιθανό να υπάρξει αντίδραση από την αντιπολίτευση.
Η άμβλωση τις πρώτες 12 εβδομάδες κύησης, είναι νόμιμη στην Ουγγαρία από το 1953, όμως η χώρα αυστηροποίησε τους κανόνες της το 2022. Έτσι, σύμφωνα με τους νέους περιορισμούς, οι γυναίκες που επιθυμούν να κάνουν άμβλωση θα πρέπει πρώτα να ακούσουν τον καρδιακό παλμό του εμβρύου. Η Ουγγαρία υιοθέτησε ένα νέο σύνταγμα το 2011 που εγγυάται ότι η ζωή ενός εμβρύου θα προστατεύεται από τη στιγμή της σύλληψης, αλλά δεν απαγόρευσε την άμβλωση. Η χώρα βρίσκεται επίσης μεταξύ δώδεκα ευρωπαϊκών χωρών που απαιτούν από τις γυναίκες να υποβάλλονται σε υποχρεωτική συμβουλευτική πριν τερματίσουν μια εγκυμοσύνη, ένα μέτρο που επικρίθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Τέλος, η Ιρλανδία ήρε τη σχεδόν πλήρη απαγόρευση των αμβλώσεων το 2019 μετά από ένα σαρωτικό δημοψήφισμα του 2018. Μέχρι τότε, περίπου 3.000 γυναίκες τον χρόνο ταξίδευαν στη Βρετανία για να προχωρήσουν στον τερματισμό μιας εγκυμοσύνης. Το θέμα ήρθε στο προσκήνιο το 2012, όταν μια γυναίκα που απέβαλε πέθανε από σήψη αφού οι γιατροί αρνήθηκαν να τερματίσουν την εγκυμοσύνη της. Η άμβλωση επιτρέπεται πλέον μέχρι τις 12 εβδομάδες της εγκυμοσύνης και αργότερα όταν το έμβρυο βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση ή η υγεία της γυναίκας που κυοφορεί βρίσκεται σε κίνδυνο.
Το δικαίωμα στην ισότητα και την απαγόρευση των διακρίσεων προστατεύεται από το άρθρο 21 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. «Σε χώρες όπου η τεχνητή διακοπή της κύησης περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τον νόμο ή δεν είναι διαθέσιμη λόγω άλλων περιορισμών, η ασφαλής άμβλωση έχει συχνά καταστεί προνόμιο των πλουσίων, ενώ οι φτωχές γυναίκες δεν έχουν άλλη επιλογή από το να καταφύγουν στις υπηρεσίες ανειδίκευτων παρόχων σε μη ασφαλή περιβάλλοντα ή να προκαλούν οι ίδιες τεχνητή διακοπή της κύησης με τη χρήση μη ασφαλών μεθόδων, οι οποίες προκαλούν θνησιμότητα και νοσηρότητα», αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.
Τα περιοριστικά δεδομένα που έρχονται από αρκετές χώρες της Ευρώπης, επισφραγίζουν την ανάγκη να συνεχιστούν οι αγώνες για το καθολικό δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, η ευρωπαϊκή εκστρατεία “My Voice, My Choice” καλεί τους πολίτες της Ευρώπης να συνδράμουν ώστε οι ζωές των ανθρώπων που χρειάζονται πρόσβαση σε αμβλώσεις να είναι πιο ελεύθερη, ποιοτική και ασφαλής σε κάθε χώρα της Ευρώπης. Υπογράφοντας και κοινοποιώντας την έκκληση, αυτή θα μπορέσει να φτάσει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και να ασκηθούν οι απαραίτητες πιέσεις. Η πρωτοβουλία “My Voice, My Choice” ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλει πρόταση χρηματοδοτικής στήριξης στα κράτη μέλη που θα είναι σε θέση να προβούν σε ασφαλή ιατρική διαδικασία για τις γυναίκες στην Ευρώπη που εξακολουθούν να μην έχουν πρόσβαση σε ασφαλείς και νόμιμες αμβλώσεις.
Η ενέργεια αυτή θα μπορούσε να λάβει τη μορφή μηχανισμού προαιρετικής συμμετοχής, ο οποίος θα είναι ανοιχτός στα κράτη μέλη σε εθελοντική βάση. Όσες χώρες επιλέξουν να συμμετάσχουν θα λάβουν χρηματοδοτική στήριξη από την ΕΕ για να αντισταθμίσουν το βάρος αυτής της προσπάθειας αλληλεγγύης. Παράλληλα, βάσει του άρθρου 168, η ΕΕ ενέκρινε πρόσφατα το πρόγραμμα «Η ΕΕ για την υγεία» (EU4Health), το οποίο προβλέπει επένδυση ύψους 5,3 δισ. ευρώ για την επίτευξη των στόχων για καλύτερη υγεία στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της «υποστήριξης των δράσεων των κρατών μελών για την προώθηση της πρόσβασης στη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγειονομική περίθαλψη». Οι διεκδικήσεις οφείλουν να συνεχιστούν, ωσότου κάθε άνθρωπος μπορεί να έχει ελεύθερη και ασφαλή πρόσβαση στην ιατρική διαδικασία της άμβλωσης.