Αν τα τελευταία χρόνια έχει εφευρεθεί κάτι πραγματικά επαναστατικό, αυτό είναι σίγουρα το Ίντερνετ και οι μέχρι πρότινος κυριολεκτικά ασύλληπτοι τρόποι επικοινωνίας που έθεσε στην υπηρεσία του ανθρώπου. Το διαδίκτυο αποτελεί ένα είδος σύγχρονου Προμηθέα, που έδωσε στους ανθρώπους, αν όχι τη φωτιά, ένα μέσο σχεδόν «θεϊκό» για να αλλάξει τη ζωή του ριζικά. Φωνάζοντας λοιπόν «Η ζωή χωρίς το διαδίκτυο πέθανε, ζήτω η εποχή του διαδικτύου», ερχόμαστε να αντιμετωπίσουμε τους νέους όρους που μας θέτει η σύγχρονη εποχή της πληροφορίας. Αλήθεια, υπήρξε το Ίντερνετ τόσο καταλυτικό που να εξαλείψει από τη σύγχρονη ιστορία την κλασική έννοια του ηγέτη, όπως αυτή ενσαρκώθηκε στον πολιτικό, κοινωνικό και καλλιτεχνικό ρόλο; Οφείλεται στο διαδίκτυο το γεγονός ότι σήμερα δεν υπάρχει ένας Charles de Gaulle, ένας Willy Brandt ή ένας Fidel Castro;
Τα social media βοήθησαν στην καλύτερη επικοινωνία και έκφραση των απλών ανθρώπων. Από την άλλη ανέδειξαν το άτομο ως σημαίνοντα σχολιαστή της επικαιρότητας. Πιστεύουμε ότι αυτή είναι και μια από τις αιτίες που δεν μπορούν εύκολα πια να εμφανιστούν ηγετικές προσωπικότητες στο χώρο της πολιτικής όπως είχαμε συνηθίσει μέχρι τώρα.
Ποια είναι λοιπόν τα στοιχεία εκείνα που χαρακτηρίζουν μία σύγχρονη, αν αυτή υπάρχει, ηγετική προσωπικότητα;
Tο παραπάνω ερώτημα θέσαμε σε ανθρώπους από χώρους ετερόκλητους, ακριβώς για να προσεγγίσουμε διαφορετικές πλευρές αυτού που σήμερα μπορεί να χαρακτηριστεί ως «ηγετική προσωπικότητα». Αφορμή μας δόθηκε από την σειρά ηγέτες της Καθημερινής την Κυριακής. Μιλήσαμε με το Γιώργο Σεφερτζή, πολιτικό αναλυτή, με το δημοσιογράφο Δημήτρη Πολιτάκη, με την Κατερίνα Ευαγγελάκου, σκηνοθέτη (άρα και ηγέτιδα/δυνάστη πλήθους ηθοποιών και τεχνικών) ,την blogger και συγγραφέα Niemands Rose και την περσόνα των social media, εικαστικό Καλυψώ Λάρα.
Ηγέτες και δράκοι
Γιώργος Σεφερτζής, πολιτικός αναλυτής
Η έλλειψη ηγετικών προσωπικοτήτων είναι, πράγματι, χαρακτηριστική της εποχής της μετριοκρατίας που κυριαρχεί στη σύγχρονη πολιτική ζωή.
Οι τελευταίοι μεγάλοι ηγέτες γεννήθηκαν και αναδείχθηκαν σε μία προηγούμενη εποχή. Όχι μακρινή, αλλά πολύ διαφορετική.
Έγινε γνωστή ως η εποχή των ακραίων μεγάλων συγκρούσεων, των μαζικών κινημάτων και των ιδεολογικών οραμάτων που συντάραξαν τον κόσμο του 20ου αιώνα.
Όμως, οι μεγάλοι «οδηγοί» και «τιμονιέρηδές» του εξαφανίσθηκαν στη συνέχεια μαζί με τους μύθους των οποίων υπήρξαν ήρωες.
Τη θέση τους κατέλαβαν οι «δράκοι» των παραμυθιών που κατασκευάστηκαν με επικοινωνιακές τεχνικές για να παράξουν τις κοινωνικές συναινέσεις που ήταν πια απαραίτητες για τη διακυβέρνηση υπό συνθήκες αμφισβήτησης του νοήματος των πολιτικών διαφορών, των συλλογικών δράσεων και των ταξικών αντιθέσεων.
Η κατάρρευση του σοβιετικού μοντέλου εξάλλου επιτάχυνε την επικράτηση των οικονομικών επί των πολιτικών αξιών.
Η απαξίωση των δημόσιων πραγμάτων, ο κατακερματισμός των ιδιωτικών συμφερόντων, η εξατομίκευση των επιδιώξεων των τρόπων ζωής και σκέψης έγιναν παράγοντες απορρύθμισης σχεδόν όλων των πολιτικών σχέσεων.
Το οικονομικό αποτέλεσμα, το ατομικό κέρδος και το ανταλλακτικό όφελος της ψήφου αναγορεύθηκαν σε κριτήρια αξιολόγησης των διεκδικητών της εξουσίας.
Η πλειοψηφία της κοινωνίας των πολιτών προτίμησε τους ικανούς διαχειριστές παρά τους χαρισματικούς οραματιστές. Πίστεψε ότι με αυτούς τουλάχιστον θα έβγαινε η «δουλειά» του εκσυγχρονισμού ενός συστήματος εξουσίας που είχε φθάσει στα όρια της αποτελεσματικότητας και της λειτουργικότητάς του.
Η κρίση που μεσολάβησε απέδειξε ότι η «δουλειά» δεν ήταν εύκολη.
Θα σημάνει, άραγε, αυτό αναζήτηση νέων ηγετικών προτύπων;
Τίποτα δεν είναι λιγότερο σίγουρο.
Είναι, όμως, περισσότερο σίγουρο ότι η «διαδικτυακή κοινωνική δικτύωση» αλλάζει ήδη τα πρωτόκολλα και τα μοντέλα της πολιτικής επικοινωνίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το μέλλον και τη σύνθεση του πολιτικού προσωπικού.
Συνιστά μια καθημερινή πολιτιστική επανάσταση που δίνει λόγο στον ανώνυμο, δημόσιο χώρο στον καθένα, κοινωνικό ρόλο στο άτομο που είχε στερηθεί τη γειτονιά του. Αρχίζει να την ξαναζεί έστω και με ηλεκτρονική μορφή.
Άλλωστε, η ίδια η κοινωνική δικτύωση είναι, σε τελική ανάλυση, μια αποκατάσταση της χαμένης συλλογικότητας. Είναι επιστροφή σε έναν αμφίδρομο διάλογο περισσότερο αυθεντικό από αυτόν που σκηνοθετείται εντός των τηλεοπτικών μέσων, των μιντιακών μονοπωλίων και των κλειστών κοινωνιών των επώνυμων σχολιαστών και των θεσμικών εκφραστών απόψεων και τάσεων.
Η σημασία αυτής της εξέλιξης έχει ήδη φανεί. Από τις αλλαγές των εκλογικών συμπεριφορών των νεότερων ηλικιών. Από γεγονότα σαν κι αυτά που προκάλεσε η «αραβική άνοιξη». Από τη γενικότερη δυναμική που αποκτά η έξυπνη χρήση των social media.
Είναι, βέβαια, νωρίς για αποτιμήσεις των επιπτώσεών της. Αλλά είναι μάλλον βέβαιο ότι τα νέα μοντέλα και πρωτόκολλα επικοινωνίας δεν θα αφήσουν ανεπηρέαστες τις πολιτικές προτιμήσεις.
Αν και σε ποιο βαθμό αυτό θα επιτρέψει την ανάδειξη νέου τύπου ηγετικών προσωπικοτήτων, μένει να αποδειχθεί. Η ύπαρξη, πάντως, των «μικρών ηγετών» της καθημερινότητας του Διαδικτύου δε συνιστά εμπόδιο. Οι «ακόλουθοί» τους, άλλωστε, δεν παύουν να αναζητούν εκτός αυτών τα ηγετικά πρότυπά τους.
Το φαινόμενο Ομπάμα επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές.
Αλλού είναι το πρόβλημα.
Δεν έγκειται στο μέγεθος της επιρροής που αποκτούν τα social media.
Έγκειται στην ποιότητα και το περιεχόμενό τους. Στο είδος και τα ήθη τους. Στη διαβρωτική ή δημιουργική συνεισφορά τους στη διακίνηση ιδεών, αξιών και πληροφοριών. Στη συνοπτικότητα του λόγου τους και των διαδικασιών με τις οποίες διαμορφώνουν γνώμες, κρίσεις και στάσεις.
Εδώ οι κίνδυνοι είναι πολλοί και μάλλον μεγαλύτεροι από τις ευκαιρίες που προσφέρουν στους ανθρώπους να εκφρασθούν δημόσια και να ξαναδράσουν συλλογικά.
Παράδειγμα: η μετατροπή μίας κακόβουλης φήμης σε αντικειμενική είδηση έχει καταντήσει μια συνήθης πρακτική του Διαδικτύου. Έτσι, όμως, γνώμες, κρίσεις και στάσεις γίνονται βορά στην κοινή συκοφαντία, τη συνειδητή σπερμολογία, την ασύνειδη ασυναρτησία, την ψευδολογία, την μπουρδολογία και, εν τέλει, την αυθαιρεσία. Ιδιαίτερα από την πλευρά εκείνων των παιδιών του Διαδικτύου που αγαπούν τα παραμύθια με τους «δράκους» του περιρρέοντος λαϊκισμού.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παράγουν ένα θίασο ηγετίσκων
Δημήτρης Πολιτάκης, δημοσιογράφος
Η εξάπλωση των social media και ο κατακερματισμός των πάσης φύσεως και ιδεολογίας ειδησεογραφικών ‘πλατφόρμων’ στο διαδίκτυο, έχουν δημιουργήσει μια νέα τάξη χρηστών με έντονες απόψεις, βαριά ατζέντα και ψευδαισθήσεις άμεσης παρέμβασης στη διαρκώς κατεπείγουσα επικαιρότητα. Δε νομίζω πάντως ότι από αυτά τα συστήματα επικοινωνίας έχουν προκύψει νέοι ηγέτες (όσο κι αν ξεχειλωθεί ο όρος) με σημαντικό εκτόπισμα σε ευρύτερες κοινωνικές ομάδες, παρά μόνο πολλοί νέου τύπου παράγοντες και παραγοντίσκοι. Συχνά δε, πρόκειται για μεθοδικούς προβοκάτορες (πράκτορες του χάους, της δυσαρέσκειας και του μπάχαλου) που εκμεταλλεύονται τον πλήρη ‘εκδημοκρατισμό’ των απόψεων στο διαδίκτυο, είτε ως ποστ είτε ως σχόλιο, τη διεγερτική φύση των ηλεκτρονικών μέσων και τη μονίμως βαριά περιρρέουσα ατμόσφαιρα στην εποχή της κρίσης. Κι ενώ αναζητούνται απελπισμένα νέοι υπεύθυνοι πολιτικοί ηγέτες, έχουν αναδυθεί στην επιφάνεια διάφορα νοσηρά εξωμήτρια της κρίσης με φιλοδοξίες σωτήρα, που εμφανίζονται σαν αντικαταστάτες του παλιού θιάσου των τηλεοπτικών πάνελ, εκεί που ακόμα σέρνεται, αλλά δε λέει να σβήσει το παλιό καθεστώς χειραγώγησης του κοινού. Αυτό το πλεόνασμα νέου τύπου ‘ειδικών’ που δε στεγάζονται στα παραδοσιακά μέσα, έχει και τα καλά του φυσικά: έχουν βρει βήμα και φωνή πολλοί παρατηρητές / σχολιαστές που καταγράφουν ψύχραιμες, συγκροτημένες και διαυγείς απόψεις και προσεγγίσεις στα επείγοντα ζητήματα που μας απασχολούν, υπερβαίνοντας τους περιορισμούς του βραχύβιου (48 ώρες μάξιμουμ) κύκλου που διανύει στα Μέσα ακόμα και η πιο σημαντική είδηση. Ακόμα κι αυτοί όμως μοιάζουν, λόγω της δίνης των έντονων περιστάσεων, να ζουν τη μέρα της μαρμότας, γράφοντας πάνω – κάτω το ίδιο κείμενο που καταλήγει συνήθως σε μια απελπισμένη επωδό ( είτε με κατάρες είτε με ευχολόγια).
Δύο απαντήσεις σε μία ερώτηση
Κατερίνα Ευαγγελάκου, σκηνοθέτης
Επειδή είμαι σε καλή διάθεση, παραθέτω μόνο δύο από τις πολλές απαντήσεις που έχω στο ερώτημά σας.
Απάντηση Πρώτη:
Τα στοιχεία που ανέκαθεν χαρακτήριζαν μια ηγετική προσωπικότητα πιστεύω ότι βρίσκουν ευδόκιμο περιβάλλον στον ψηφιακό κόσμο. Διότι τα new media είναι ιδιαιτέρως ευεπίφορα σε:
1. ΕΥΚΟΛΗ ΔΙΑΧΥΣΗ ΤΟΥ ΨΕΥΔΟΥΣ Διότι εάν πρόκειται να οδηγήσεις ανθρώπους στην καταστροφή, τουλάχιστον πες τους πως τους οδηγείς προς τη δόξα (Ταλεϋράνδος).
2. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΧΑΜΟΓΕΛΟΥ-PHOTOSHOP γιατί ένας άνθρωπος για να είναι άξιος να γίνει ηγέτης θα πρέπει να είναι πρώτα ικανός ν’ ακούει προσβολές και να χαμογελάει (Ν. Μπράτσλαφ).
3. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΝΕΥ ΟΡΙΩΝ γιατί ο ηγέτης είναι ένας άνθρωπος που έχει ανάγκη τους άλλους (Π. Βαλερύ).
4. ΦΑΣΜΑΤΙΚΟΙ ΚΟΣΜΟΙ γιατί οι ηγέτες δεν γεννιούνται ηγέτες. Οι περισσότεροι είναι κατασκευάσματα της κοινής γνώμης (Μπ. Σω).
5. ΟΜΑΔΙΚΗ ΠΑΡΑΚΡΟΥΣΗ Ι Βασικά θέλουμε κάποιον που να μας εμπνεύσει να γίνουμε αυτό που ξέρουμε ότι μπορούμε να είμαστε (Ρ. Έμερσον).
6. ΟΜΑΔΙΚΗ ΠΑΡΑΚΡΟΥΣΗ ΙΙ Για να είναι κάποιος από στόφα ηγέτη, είναι απαραίτητο να έχει κάποια μορφή νοητικής διαταραχής (Ε. Σιοράν).
7. ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΕΙΣ ΣΕ ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Ο Μωυσής μας έσερνε 40 χρόνια μέσα στην έρημο για να μας φέρει στο μοναδικό σημείο της Μ. Ανατολής που δεν έχει πετρέλαιο (Γκ. Μέιρ).
Απάντηση Δεύτερη:
Οι εταιρείες παλιότερα αναζητούσαν στελέχη. Σήμερα αναζητούν Ηγέτες. Δείτε μερικές οδηγίες προς επίδοξους “ηγέτες”(Πηγή: Πρόγραμμα MBA-Nottingham University).
ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΗΓΕΤΗΣ
Προκειμένου να γίνετε ηγέτες στην Κοινωνία, κατ΄αρχάς πρέπει να θέσετε ξεκάθαρους και φιλόδοξους στόχους. Παραμείνετε εστιασμένοι στην Κοινωνία, προσδιορίζοντάς τη με αναφορά στις ανάγκες του Πολίτη και στην τεχνολογία. Να είστε σταθερά προσανατολισμένοι στην παγκόσμια Κοινωνία. Μείνετε κοντά στον Πολίτη, προσφέροντάς του περισσότερες καινοτόμες ιδέες, που να καθοδηγούνται από την τεχνολογία και την Κοινωνία. Δώστε την ίδια προσοχή τόσο στους εσωτερικούς πόρους και ικανότητες όσο και στις εξωτερικές ευκαιρίες. Υποστηρίξτε την ανταγωνιστική θέση της Ομάδας σας μέσω των ιδεών σας, που πρέπει να τις χαρακτηρίζουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα για να ξεχωρίζουν. Βασιστείτε εξ ολοκλήρου στις δικές σας δυνάμεις. Όσο για τους συνοδοιπόρους σας, επιλέξτε τους προσεκτικά και παρακινήστε τους να είναι δημιουργικοί.
*Στο πρωτότυπο: όπου «Κοινωνία» = «αγορά», «Ομάδα» = «επιχείρηση», «Πολίτης» = «πελάτης», «ιδέες» = «προϊόντα», «συνοδοιπόρος» = «προσωπικό.»
Δεν είναι τα σόσιαλ μίντια που σε κανουν γαμάτο.
Niemands Rose, Blogger, συγγραφέας
Τέτοια διατύπωση ερωτήματος είχα να δω από τις πανελλαδικές! Εμένα τώρα γιατί με ρωτάτε; Επειδή είμαι σοσιαλμηντιακή μούρη; Γεννήθηκα μούρη, τσικ- τσικ, δε με έκαναν τα σόσιαλ μήδια. Χαμογέλασα πριν την ώρα μου, μίλησα εννιά μηνών, τραγουδούσα και χόρευα πάνω στα τραπέζια τριών χρονών, «Τέρμα τα παράπονα, τέρμα οι καημοί», Λίτσα Διαμάντη θεότητα του πενταγράμμου και έκανα μιμήσεις την Εύη Δεμίρη που έλεγε τις ειδήσεις στην ΕΡΤ. Μετά στο σχολείο, ήμουν συνέχεια πρόεδρος, με ήθελαν όλα τα αγόρια, ήμουν άριστη μαθήτρια, ήμουν χαβαλετζού, πετίτ αγωνίστρια και βέβαια έγραφα και σούπερ τέλειες εκθέσεις ιδεών. Αργότερα, ολοκλήρωσα και τέσσερις κύκλους σπουδών και έχω ταξιδέψει πολύ. Σιγά να μην περίμενα το ιντερνέτ να με κάνει περσόνα. Αποστρέφομαι τις κολακείες, έχω λίστα μπλοκαρισμένων που παραβγαίνει ανακόντα, δε χαρίζομαι, δεν πολυεμφανίζομαι γιατί είμαι και μωρομάνα, και είμαι μεγάλο outsider στην Αθήνα, αφού μετοίκησα πρόσφατα στην πόλη σας. Άρα είμαι και γαμώ τα άτομα, γι’ αυτό με λατρεύουν τα πλήθη και με μισούν οι φαρμακόγλωσσες. Δεν πιστεύω στους ηγέτες γιατί σιχαίνομαι την εξουσία. Αγαπώ τα ψώνια, τους τρελαμέντος, τα σούργελα, τα τρολάκια. Αυτοί κάνουν μπαμ στο σοσιαλμηντιακό χωριό. Την πλάκα μας κάνουμε εδώ μέσα, παιδική χαρά είναι. Τώρα, άμα φας και κανένα γιούχα ή κανένα μπουγέλο πάνω στο παιχνίδι, μη το κάνεις και μείζον θέμα. Ζούμε και εκτός Διαδικτύου, είμαστε αμφίβια.
Ο νάρκισσος Ηγέτης της διπλανής τυρόπιτας
Καλυψώ Λάρα, εικαστικός
Το θέμα δεν είναι τα social media αλλά τα παραδοσιακά μέσα (τα εντελώς αντί-social) που προϋπήρχαν αυτών (τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες, περιοδικά) και ουσιαστικά είχαν αναδείξει ως σχολιαστές μονό όσους επεδίωκαν πρόσβαση σε αυτά.
Τα “νέα” μέσα πολλαπλασίασαν τις φωνές και η καθεμιά μέσα από αυτά έχει σχεδόν ισότιμο βήμα για να καταθέσει τις απόψεις της.
Με δεδομένο ότι η πίτα μοιράστηκε σε περισσότερα χέρια άλλα και ότι περιέχει σημαντικές ποσότητες ναρκισσιστικών ενισχυτικών γεύσης δεν νομίζω πλέον πως αφορά κανένα ο ηγέτης της διπλανής τυρόπιτας από τη στιγμή που η καθεμία μας χορταίνει από το κομμάτι της αγναντεύοντας από εκεί ψηλά τους υπηκόους-followers της.