Έχετε ποτέ αναρωτηθεί αν καταναλώνουμε όλα τα προϊόντα τροφίμων που παράγουμε; Αν η απάντηση είναι καταφατική τότε αυτό το άρθρο σας ενδιαφέρει. Αν η απάντηση είναι αρνητική τότε σίγουρα πρέπει να το διαβάσετε. 80 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων καταλήγουν στις χωματερές κάθε χρόνο στην Ευρώπη και 1,6 δις τονοι τροφίμων σε παγκόσμιο επίπεδο. Μια τεράστια σπατάλη τροφής με πολλά αίτια τα οποία συζητήσαμε με την Εμμανουέλα Κυριακοπούλου, project manager του re<>direct. Tί είναι το re<>direct; Είναι μια πρωτοβουλία που λαμβάνει χώρα στην Αθήνα και δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του START – Create Cultural Change, ενός προγράμματος του ιδρύματος Robert Bosch, σε συνεργασία με το Goethe – Institut Θεσσαλονίκης και την Γερμανική Ένωση Κοινωνικοπολιτισμικών Κέντρων και υποστηρίζεται από το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και το Ίδρυμα Μποδοσάκη.
Τι αφορά το project; Την σπατάλη φρέσκων προϊόντων κατάλληλων για τρόφιμα ή αλλιώς food waste. Τι περιλαμβάνει το re<>direct; Τη δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ με θέμα το food waste στην Αθήνα, σε συνεργασία με μια ομάδα κινηματογραφιστών. Την καντίνα του re<>direct (Μάρτιος – Μάιος): 6 δράσεις με μία κινητή καντίνα, η οποία θα χρησιμοποιεί σωσμένα τρόφιμα και, με την βοήθεια σεφ, θα μαγειρεύει γεύματα που θα δίνονται δωρεάν στους περαστικούς. Η ιδέα είναι να συνδυαστούν οι βιώσιμες τεχνικές διάσωσης προϊόντων με μια σειρά από ανοιχτές εκδηλώσεις που θα φέρουν κοντά τις τοπικές κοινότητες. Το Waste Fest που θα πραγματοποιηθεί αυτή την Κυριακή 6 Μαΐου με ένα ευρύ φάσμα συνεργατών μέσα σε ένα πλαίσιο στο οποίο η φιλοσοφία της επανάχρησης συναντά τον ομόλογό της στον τομέα του food waste, μέσω πρακτικών διάσωσης τροφίμων. Το φεστιβάλ θα περιλαμβάνει πάνελ ομιλητών, food labs και workshops με βάση την περιβαλλοντική βιωσιμότητα παράλληλα με dj sets, έκθεση φωτογραφίας και την προβολή του food waste documentary της ομάδας. Με λίγα λόγια ένα φεστιβάλ για την κυκλική οικονομία.
Τα φρέσκα προϊόντα που διαφορετικά θα κατέληγαν στα σκουπίδια μαγειρεύονται σε ανοιχτή καντίνα.
Πες μου κάποια πράγματα για το START – Create Cultural Change χάρη στο οποίο εσύ και τα υπόλοιπα παιδιά της ομάδας πραγματοποιήσατε το project σας. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα δίνει την ευκαιρία σε 30 πολιτιστικούς διαχειριστές να ταξιδέψουν στη Γερμανία για ένα δίμηνο με μια ιδέα σχετικά με μια πρωτοβουλία που θέλουν να πραγματοποιήσουν και να δουλέψουν εκεί την ιδέα τους σε συνεργασία με ένα κοινωνικοπολιτιστικό κέντρο στη Γερμανία. Σε μια δεύτερη φάση επιλέγονται οι 15 από τους 30 και χρηματοδοτούνται για να πραγματοποιήσουν το project τους. Βρέθηκα στο Βερολίνο όπου συνεργάστηκα με μια πλατφόρμα που δραστηριοποιείται σε διεθνές επίπεδο με το e-food sharing. Υπάρχει ένα δίκτυο εθελοντών που ανά γειτονιά μαζεύει κυρίως από φούρνους και σούπερ μάρκετ τα προϊόντα που με το κλείσιμο της ημέρας τους θα τα πετούσαν. Οι εθελοντές κατόπιν πηγαίνουν τα τρόφιμα σε περίπτερα, που μπορούν να βρουν το ακριβές στίγμα τους μέσω της πλατφόρμας, τα οποία διαθέτουν ψυγείο και ραφιέρα και αφήνουν εκεί τα τρόφιμα. Πάλι μέσω της πλατφόρμας ανεβάζουν φωτογραφίες όπου μπορεί να δει κανείς πού μπαίνει τι οπότε γίνεται έτσι μια πάρα πολύ γρήγορη αναδιανομή των προϊόντων που διαφορετικά θα κατέληγαν στα σκουπίδια.
Μιλάμε κυρίως για τι είδους τρόφιμα; Για ψωμιά και σάντουϊτς από τους φούρνους και συσκευασμένα λαχανικά και φρούτα από τα σούπερ μάρκετ. Με το μαγειρεμένο φαγητό από εστιατόρια είναι πιο δύσκολα τα πράγματα γιατί δε μπορούμε να γνωρίζουμε ακριβώς σε τι κατάσταση βρίσκονται ούτε την ημερομηνία λήξης τους.
Να ένα γευστικό πιάτο που δημιουργήθηκε από προϊόντα που θεωρήθηκαν (ατυχώς) περίσσευμα.
Τα λαχανικά και τα φρούτα θα τα δώσει το σούπερ μάρκετ παρότι δεν έχουν λήξει; Ναι, γιατί διαρκώς χρειάζεται νέο χώρο για τις νέες παρτίδες που έχει ήδη παραγγείλει, άρα πρέπει να αδειάσουν τα προηγούμενα για να έρθουν τα επόμενα. Γι’ αυτό άλλωστε πετιούνται σε μεγάλες ποσότητες προϊόντα μετά το κλείσιμο των σούπερ μάρκετ.
Υπάρχουν αριθμοί που δείχνουν ενδεικτικά το μέγεθος του προβλήματος; Ναι. Μπορώ αρχικά να σου μιλήσω με ποσοστό.
Για κάθε ένα πορτοκάλι που φτάνει στον καταναλωτή υπάρχει ένα άλλο που πετιέται. 80 εκ. τόνοι τροφίμων καταλήγουν στις χωματερές κάθε χρόνο στην Ευρώπη και 1,6 δις τόνοι τροφίμων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ανάλογα με τη χώρα το ποσοστό μπορεί να έχει μια αυξομείωση και ανάλογα με τη γεωγραφική ζώνη η αιτία της σπατάλης, δηλαδή ο κρίκος της αλυσίδας που ευθύνεται για το waste διαφέρει. Συγκεκριμένα, για τις δυτικές χώρες, το μεγαλύτερο πρόβλημα, για το οποίο συζητήσαμε εκτενώς και για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ με τη Νίκη Χαραλαμποπούλου συνιδρύτρια του διεθνούς οργανισμού feedback, είναι τα στάνταρτς των σούπερ μάρκετ. Τα στάνταρτς δεν αφορούν ποιοτικούς λόγους που οδηγούν τα προϊόντα στις χωματερές.
Τα στάνταρντς στην Ευρώπη μπαίνουν από την Ε.Ε. ή από τα σούπερ μάρκετ; Υπάρχουν φυσικά στάνταρντς της Ε.Ε. αλλά τα περισσότερα μπαίνουν από τα ίδια τα σούπερ μάρκετ. Βέβαια, και η Ε.Ε. έχει περάσει ρυθμίσεις φιάσκο όπως αυτή που αφορούσε τα στραβά αγγούρια.
Τι είχε γίνει σε αυτή την περίπτωση; Το αγγούρι αναπτύσσεται πάνω στο φυτό και όταν βαραίνει ακουμπάει στο έδαφος και κάνει αυτή την κλίση. Όποιος δεν το ξέρει αυτό θεωρεί ότι είναι πολύ λογικό που τα σούπερ μάρκετ δε θέλουν τα «δύσμορφα» αγγούρια. Η αλήθεια όμως είναι ότι τα σούπερ μάρκετ θέλουν να τα συσκευάζουν πιο εύκολα και γι’ αυτό το λόγο προτιμούν τα ομοιόμορφα, ίσια αγγούρια που μπορούν να μπουν σε πλαστικές συσκευασίες χωρίς να πιάνουν χώρο.
Το πρόβλημα προκύπτει δηλαδή κυρίως από τα σούπερ μάρκετ; Ναι γιατί αν το σούπερ μάρκετ αλλάξει την παραγγελία του στον παραγωγό, για παράδειγμα του ζητήσει τελικά μικρότερη ποσότητα προϊόντος, τότε εκείνος, αφού τα έχει ήδη φυτέψει, είναι πολύ πιθανόν να τα αφήσει στο χωράφι του να σαπίσουν γιατί δεν έχει πού να τα διοχετεύσει. Επίσης, υπάρχει πολύ συγκεκριμένο χρωματολόγιο στα στάνταρτς. Αν επανειλημμένα παρουσιάσει ο παραγωγός στον διανομέα προϊόντα που δεν ταυτίζονται με τα χρωματικά στάνταρς που του έχουν δοθεί τότε κινδυνεύει η συνεργασία τους. Έτσι οι παραγωγοί επιλέγουν να αφήσουν τα προϊόντα να σαπίσουν στο χωράφι. Υπάρχουν επίσης προϊόντα που ενώ φτάνουν στο σούπερ μάρκετ δεν φτάνουν στον καταναλωτή για λόγους όπως: μια ετικέτα που κόλλησε στραβά ή μια συσκευασία που άνοιξε κατά τη διάρκεια της μεταφοράς που σημαίνει ότι πετιέται όλη η παλέτα γιατί οι παραπάνω εργατοώρες για να ελεγχθεί η παλέτα είναι κοστοβόρες.
Για την Ελλάδα υπάρχουν στοιχεία; Όχι, δεν υπάρχουν. Έχει γίνει μια πολύ σημαντική έρευνα από έναν από τους οργανισμούς με τους οποίους συνεργαζόμαστε, την Τράπεζα Τροφίμων την οποία εξέδωσαν μαζί με τον ΙΟΒΕ σε μορφή εντύπου. Ο γενικός γραμματέας της Τράπεζας Τροφίμων Δημήτρης Νέντας μας έλεγε ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχουν δεδομένα για το σε ποια φάση της αλυσίδας γίνεται η μεγαλύτερη σπατάλη κι απλώς κρίνουμε με βάση τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Τα σούπερ μάρκετ στην Ελλάδα δεν υπολογίζουν στο waste τα προϊόντα που δεν φτάνουν σε αυτά μολονότι είναι τα ίδια υπεύθυνα με τα στάνταρτς τους. Παρ’ όλα αυτά γνωρίζουμε ότι στην Ελλάδα η σπατάλη είναι σχεδόν υπερδιπλάσια από το παγκόσμιο επίπεδο, ακόμη και μέσα στην κρίση. Ο Κωνσταντίνος Πολυχρονόπουλος από την οργάνωση «Ο Άλλος Άνθρωπος» μας είπε ότι μόνο τα περισσεύματα των πρωινών των ξενοδοχείων της Αθήνας φτάνουν για να ταϊσουν όλους τους άστεγους της Αττικής.
Από δράση της ομάδας στην πλατεία Βικτωρίας.
Όπως μου είπες τα σούπερ μάρκετ ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για το food waste . Στο ντοκιμαντέρ μεταξύ άλλων έχει μιλήσει και μια εκπρόσωπος του ΑΒ Βασιλόπουλου. Νιώθεις ότι και ο Βασιλόπουλος, ή το όποιο σούπερ μάρκετ, είναι σε θέση να δώσει όλα τα δεδομένα για το θέμα χωρίς να πλήξει το κύρος του αλλά και την οικονομική του ισχύ; Όταν μιλάμε για εταιρείες ξέρουμε τι ρόλο παίζει το εταιρικό προφίλ. Ο λόγος που προσεγγίσαμε τον ΑΒ Βασιλόπουλο ήταν επειδή πρώτον θέλαμε να έχουμε και την πλευρά του σούπερ μάρκετ και δεύτερον έχει βρει ως σούπερ μάρκετ κάποιους τρόπους για να διαχειριστεί το πλεόνασμα όπως η συνεργασία του με την Τράπεζα Τροφίμων. Σε γενικότερο επίπεδο καταλαβαίνω ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο να υπάρξει διαφάνεια. Στη συζήτηση που κάνει με αυτή την πλευρά παραγωγής τροφής δεν ελπίζεις τόσο στο να πάρεις νούμερα και στοιχεία. Βλέπεις περισσότερο τη στάση των ανθρώπων που βρίσκονται σε αυτόν τον τομέα, πώς σκέφτεται και σε ποιες δράσεις έχει αποφασίσει ως εταιρεία να προβεί ώστε να διαχειριστεί το πλεόνασμα. Οι προσδοκίες μας φτάνουν μέχρι εκεί γιατί δεν υπάρχει περαιτέρω διαφάνεια.
Γιατί; Η Νίκη Χαραλαμπoπούλου του feedback μας είπε ότι κανένα από τα σούπερ μάρκετ στη Δύση δεν δίνει τους ακριβείς αριθμούς του. Γι’ αυτό τον λόγο δυστυχώς δεν μπορεί να γίνει καλύτερη πρόβλεψη. Αυτό που κι εμείς προσπαθούμε να κάνουμε είναι αντιμετώπιση συμπτωμάτων, δεν χτυπάμε τις αιτίες του προβλήματος.
Μας ξεπερνάει δηλαδή το πρόβλημα; Δε θα ήθελα να το θέσουμε με αυτό τον τρόπο γιατί έτσι φαίνεται να υποτιμούμε τους εαυτούς μας και ως καταναλωτές. Υπάρχουν κινήματα όπως για παράδειγμα ο βιγκανισμός που ξεκίνησε ως μια παραξενιά κάποιων καταναλωτών και πλέον έχουμε πολλά προϊόντα που απευθύνεται σε αυτή ακριβώς την μερίδα καταναλωτών μόνο και μόνο επειδή αυτοί αποφάσισαν σε προσωπικό επίπεδο να απαιτούν άλλα πράγματα από τα συνηθισμένα. Σαφώς όταν μιλάμε για το πρόβλημα της παγκόσμιας σπατάλης, και επειδή οι ίδιοι οι αριθμοί είναι τρομακτικά υψηλοί, θεωρώ ότι υποτιμούμε το πρόβλημα όταν μένουμε σε λύσεις του τύπου «πώς να φυλάξεις τη μία φέτα ψωμιού που σου έμεινε». Δεν λέω να μην κάνεις κι αυτό αλλά βασικά πρέπει να αλλάξει η καταναλωτική νοοτροπία. Πρέπει να καταλάβουμε ότι τα προϊόντα που πλεονάζουν δεν είναι σκουπίδια, αντιθέτως μπορεί να είναι εξαιρετικής ποιότητας∙ το γεγονός ότι μένουν εκτός της τροφικής αλυσίδας οφείλεται στο ότι μας έχουν κακομάθει ως καταναλωτικό κοινό.
Οι Έλληνες είμαστε πιο κακομαθημένοι από τον μέσο όρο των Ευρωπαίων; Για μένα, ναι. Προσωπικά μου κάνει εντύπωση ότι ενώ πριν κάποια χρόνια κάποιοι μπορεί να έφευγαν από το σπίτι για ταξίδι και να έδιναν τα περισσευούμενα λεμόνια ή πατάτες για παράδειγμα στον γείτονα τους πια το κάνουν ελάχιστοι αυτό. Είναι δυστυχώς ταμπού. Βλέπω ότι όταν κάποιος πει «αυτό εμένα μου περισσεύει, δεν πρόκειται να το καταναλώσω, ας το δώσω σε κάποιον άλλον» θεωρείται κακού τύπου ελεημοσύνη. Δεν είναι όμως έτσι. Αν αγοράσω ένα σφυρί που μου ήταν απαραίτητο για μια κατασκευή αλλά έχω συναίσθηση ότι δεν μου χρειαστεί ποτέ ξανά τότε θα πάω να χτυπήσω την πόρτα κάποιου που ξέρω ότι θα το χρησιμοποιήσει. Γιατί να μην κάνω το ίδιο με τα τρόφιμα;
Το κράτος μπορεί να εμπλακεί σε όλο αυτό; Μπορεί αλλά δεν το κάνει. Θα μπορούσε να οργανώσει δομές που κάνουν τέτοιου τύπου διανομές αλλά μέσα από την έρευνα που κάναμε για το ντοκιμαντέρ δεν το είδαμε να συμβαίνει. Θα μπορούσαν να υπάρχουν ελαφρύνσεις για οργανισμούς που αποφασίσουν να δωρίσουν κοντόληκτα προϊόντα. Θα ήταν απλό ώστε να θέσει ένα επιπλέον κίνητρο για μια εταιρεία ώστε να διαχειριστεί το πλεόνασμα της. Δεν μιλάμε για τα ψωμάκια που περισσεύουν στο σπίτι μας. Για να παραχθούν όσα προϊόντα πετάγονται θα έπρεπε να καλλιεργηθεί μια έκταση όση ολόκληρη η Ευρώπη. Σκέψου ότι ενώ έχει δοθεί τόσο νερό, τόση ενέργεια, ανθρώπινος μόχθος, βενζίνη για μεταφορά, χρόνος για συλλογή, συσκευασία, τελικά αυτά τα προϊόντα, τα ολόφρεσκα προϊόντα πετάγονται στα σκουπίδια.
Η αφίσα του ντοκιμαντέρ.
Στο project περιλαμβάνεται και μια καντίνα όπου μαγειρεύετε φαγητό με προϊόντα που διαφορετικά θα κατέληγαν στα σκουπίδια. Ακριβώς. Από τον Μάρτιο «τρέχουμε» την καντίνα και πηγαίνει πολύ καλά και αυτή η δράση. Είναι πολύ σημαντικό ως ομάδα να έχουμε οπτική ταυτότητα. Εννοώ πως οτιδήποτε συμβαίνει θέλουμε να είναι ορατό, θέλουμε οι άνθρωποι να βλέπουν για τι προϊόντα μιλάμε. Η καντίνα έχει τον εξοπλισμό για μαγείρεμα και βγαίνει σε κάποια ανοιχτά σημεία στην πόλη. Έχουμε μπροστά τα ανοιχτά κιβώτια με τα προϊόντα για να τα βλέπει ο κόσμος και να παρακολουθεί την όλη διαδικασία. Είναι πολύ σημαντικό για εμάς να καταλάβουν όλοι ότι η σπατάλη τροφής δεν είναι κάτι που συμβαίνει κάπου, απροσδιόριστα μακριά και ότι δεν αφορά μόνο ανθρώπους που πηγαίνουν σε συσσίτια.
Στο project σας περιλαμβάνεται κι ένα ντοκιμαντέρ που ολοκληρώσατε και θα προβάλλεται αυτή την Κυριακή στο φεστιβάλ. Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσατε; Δεν μπορέσαμε καθόλου να βρούμε τρόπους ώστε να έχουμε πλάνα που δείχνουν την καταστροφή των προϊόντων. Κανένας δεν δεχόταν ότι αυτό το κομμάτι υπάρχει. Είναι τεράστιο ταμπού να δείξεις τέτοιες ποσότητες φρέσκων προϊόντων να καταλήγουν σε χωματερές. Χτυπήσαμε αρκετές πόρτες για να μιλήσουμε για τα περισσεύματα, τι γίνεται με αυτά, πού καταλήγουν, αν μπορούμε να τραβήξουμε πλάνα. Δεν άνοιξε καμία. Η απάντηση ήταν «Δεν υπάρχει περίσσευμα».