Στις 7 του περασμένου Οκτωβρίου, το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων με πρόεδρο τη Μαρία Λεπενιώτη ανακήρυξε με την απόφασή του εγκληματική οργάνωση την Χρυσή Αυγή, οδηγώντας στη φυλακή εκτός από τους φυσικούς αυτουργούς των εγκλημάτων και τους «διευθυντές» της, βάζοντας τέλος σε έναν κοινοβουλευτικό εφιάλτη που τραυμάτισε σοβαρά την ελληνική δημοκρατία.
Η απόφαση έγινε δεκτή με πολλές αποχρώσεις ανακούφισης, αλλά και με ακόμα περισσότερες επιφυλακτικότητας κι επαγρύπνησης. Κοινή επωδός; Αν τελειώσαμε με την Χρυσή Αυγή, σίγουρα δεν τελειώσαμε με τον χρυσαυγιτισμό. Ακόμα κι αν δεν εκφράζεται από τους – φυλακισμένους πλέον – νεοναζί, αλλα από τη μετατόπιση της κοινωνικής και πολιτικής ατζέντας στο τερέν της ακροδεξιάς. Κάτι που συμβαίνει σταδιακά (κι όχι μόνο στην Ελλάδα) σε όλη την περίοδο της Κρίσης.
Στον απόηχο της απόφασης, έκανε την εμφάνισή του το Σημείο. Μια κίνηση ανεξάρτητων πολιτών που «ανησυχεί για το ακροδεξιό φαινόμενο» και σκοπεύει να το αντιμετωπίσει εκπαιδεύοντας, ενημερώνοντας και παρεμβαίνοντας. Η ιστοσελίδα τους έχει ήδη φιλοξενήσει ενδιαφέροντα άρθρα πάνω στη διασύνδεση της ακροδεξιάς με διάφορες πτυχές της επικαιρότητας και της ζωής μας εν γένει, ενώ την Πέμπτη 26.11 εγκαινιάζουν και τις εκδηλώσεις τους με την on line συζήτηση «Covid και Ακροδεξιά: Ο ιός εξαπλώνεται, οι μάσκες πέφτουν».
Το Σημείο διευθύνει ο εκπαιδευτικός Κωστής Παπαϊωάννου και το συντονίζει η μεταφράστρια Ιωάννα Μεϊτάνη. Συνεργάζεται η δικηγόρος Στεύη Κίτσου. Όλοι τους με σημαντική προοδευτική παρουσία στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μας απάντησαν σε ορισμένα ερωτήματα σχετικά με την «ιδρυτική διακηρύξη» τους…
Συλαλλητήριο για τη Μακεδονία, Ιανουάριος 2019, Αθήνα (φωτό: Γεράσιμος Δομένικος/ FOSPHOTOS)
Μια σύντομη περιγραφή του Σημείου: Τι είναι; Γιατί τώρα; Ποια θα είναι η δράση του; Ποιος είναι ο σκοπός του; Το «Σημείο για τη μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς» είναι μια πρωτοβουλία-καρπός χρόνιας ενασχόλησης με το ακροδεξιό φαινόμενο και τις εκφάνσεις του στον δημόσιο λόγο, στις εφαρμογές του στο πλαίσιο άσκησης βιοπολιτικής. Ασχολούμαστε χρόνια με το ακροδεξιό φαινόμενο, στο Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας, στο Παρατηρητήριο της Δίκης της Χρυσής Αυγής, σε οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ξέρουμε πως δεν ξεμπλέξαμε μαζί του επειδή καταδικάστηκε η Χρυσή Αυγή. Σημαντική, ιστορικής σημασίας η καταδίκη. Αλλά συνεχίζουμε. Και θέλουμε να δημιουργήσουμε έναν κόμβο έρευνας, ενημέρωσης και δράσεων αντιμετώπισης του ακροδεξιού εξτρεμισμού με έρευνες, εκδόσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και δημόσιες παρεμβάσεις. Η ιδέα αυτή υπήρχε ως ανάγκη ενεργοποίησης στις μέρες της Χρυσής Αυγής, συνέπεσε με την καταδίκη της ΧΑ ως εγκληματικής οργάνωσης κι εστιάζει στην επόμενη μέρα ενίσχυσης δημοκρατικών αντανακλαστικών και συμμαχιών σε εθνικό και διεθνές πεδίο.
Πού εντοπίζουμε συχνότερα τον ακροδεξιό λόγο στη χώρα μας; Ποιοι είναι οι βασικοί εκφραστές του; Υπάρχουν θεσμικοί «σωματοφύλακές» του; Η ακροδεξιά ρητορική δεν συνυφαίνεται αποκλειστικά με τα ακροδεξιά κόμματα του πολιτικού περιθωρίου. «Ευδοκιμεί» σε κάθε μορφή μη-ανοχής της διαφορετικότητας, στον εμπρηστικό λόγο ιεράρχη, στον «νοικοκυραίο» που θα βρει να την υποστασιοποιήσει στον εξοβελισμό των μεταναστών από τις δομές αλληλεγγύης και τις «ελληνικές αξίες» ή θα επικροτήσει ένα έγκλημα μίσους στο κέντρο της Αθήνας μέρα μεσημέρι. Αυτή η ρητορική δε συνάντησε τα κατάλληλα θεσμικά αναχώματα και κορυφώθηκε με την είσοδο της ΧΑ στο κοινοβούλιο με βασικούς εκφραστές της τους κατάδικους πλέον διευθυντές εγκληματικής οργάνωσης-τότε βουλευτές. Η ακροδεξιά ρητορική είναι ρητορική μίσους, είναι λόγος κακοποιητικός, ρατσιστικός, σεξιστικός, ομοφοβικός και στις μορφές αυτές έχει «σπουδαία» θεσμική εκπροσώπηση. Να θυμίσουμε τους μετανάστες ως υγειονομικές βόμβες, και «λαθροεισβολείς», τα πρόσφατα «τρωκτικά» του Δήμου Αθηναίων αλλά και το 2012 τη διαπόμπευση οροθετικών σωμάτων που δεν είχαν αξία.
Πώς θα σχολίαζε το Σημείο την ύπαρξη ενός αντίστοιχου «για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροαριστεράς»; Μπορούμε να περιορίσουμε όσα αντιμάχεται το Σημείο εντός συγκεκριμένων γεωγραφικών πολιτικών συντεταγμένων; Προφανώς αν κάποιος θεωρεί ότι οι ανοιχτές κοινωνίες των Δημοκρατιών της Δύσης κινδυνεύουν από την Ακροαριστερά σήμερα, μπορεί να το ερευνήσει και να παρουσιάσει τα συμπεράσματά του. Τοξικές πρακτικές, από τη ρητορική του μίσους μέχρι τον αντισημιτισμό, δεν περιορίζονται σε συγκεκριμένες γεωγραφικές πολιτικές συντεταγμένες. Αλλά καταστατικά η ακροδεξιά ρητορική και πολιτική απομειώνει και απανθρωποιεί συγκεκριμένες μειονοτικές κοινωνικές ομάδες. Πάντα το έκανε, πάντα θα το κάνει. Η διάχυση των ιδεών αυτών δηλητηριάζει τις ανοιχτές κοινωνίες, απειλεί τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς. Αν κάποιος θεωρεί ότι δεν είναι κίνδυνοι για τη δημοκρατία ο Τραμπ, ο Μπολσονάρου κι ο Όρμπαν αλλά η «Ακροαριστερά», φυσικά μπορεί να το τεκμηριώσει και να το παρουσιάσει στην κοινή γνώμη.
Κωστής Παπαϊώαννου, Ιωάννα Μεϊτάνη, Στεύη Κίτσου
Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί ένα «ακτιβιστικό» μοτίβο («Μακεδονομάχοι» – «Αντιεμβολιαστές» – «Κατά των αμβλώσεων» – «Αρνητές της μάσκας και του κορωνοϊού») που εκφράζεται μέσω συγκεκριμένων οργανώσεων, προσώπων, μίντια ή/και πολιτικών (Υπάρχουν και ρεπορτάζ που αποδεικνύουν την κοινή ρίζα.) Έχει όντως συγκροτηθεί ένα στέρεο ελληνικό alt right στη χώρα μας με το ανάλογο ιδεολογικό υπόβαθρο ή πρόκειται για ένα δίκτυο καιροσκόπων που ψαρεύουν τους απογοητευμένους της Κρίσης; Υπάρχει σίγουρα μία alt right πολιτική προοπτική στη χώρα με συγκεκριμένο ιδεολογικό υπόβαθρο. Βρίσκεται στο δεξιό άκρο, βρίσκεται και σε πολιτικά στελέχη της συντηρητικής παράταξης. Διαφέρει ουσιωδώς από τα αντίστοιχα alt right κινήματα της Ευρώπης και της Αμερικής – από όπου έγινε και η οικειοποίηση του όρου. Στην Ελλάδα διοχετεύθηκε σε μεγάλο βαθμό στο μόρφωμα της Χρυσής Αυγής. Θα ήταν κανείς αφελής να θεωρήσει ότι με την καταδίκη της ΧΑ ως εγκληματικής οργάνωσης με σαφή ναζιστικό προσανατολισμό, μετατράπηκαν οι υποστηρικτές και ψηφοφόροι της σε όψιμους αντιφασίστες. Προφανώς διοχετεύθηκαν στα δεξιά του δημοκρατικού φάσματος και σε κατάλληλες συνθήκες θα αναζητήσουν ακόμα πιο φιλόξενη στέγη. Αν κάτι πρέπει να μείνει παρακαταθήκη από την άνοδο και την πτώση της ΧΑ, είναι η ανάγκη για άμεση ενεργοποίηση των μηχανισμών που θα απομονώνουν και θα καταστέλλουν τον κίνδυνο για τη δημοκρατία και την κοινωνική συνοχή που τέτοιοι σχηματισμοί εγκυμονούν.
«Ψεκασμένοι»: Απαγορευμένη λέξη ή διαχωριστική γραμμή; Λέξη κυρίως αποπροσανατολιστική θα λέγαμε -ειδικά όταν βγαίνει από θεσμικά χείλη- γιατί στην πραγματικότητα υποτιμά τον κίνδυνο που στρέφεται κατά της κοινωνικής συνοχής από ανθρώπους που εκφράζουν τέτοιου είδους ρητορική ή ιδεολογία και πετάει «την μπάλα στην εξέδρα». Απέναντι σε τεράστιες ομάδες που υιοθετούν θεωρίες συνωμοσίας και fake news, είναι εύκολο να κουνάμε το δάχτυλο. Το δύσκολο είναι να εξηγούμε πειστικά και να ακολουθούμε μια πολιτική συνεκτική, αποτελεσματική και χωρίς ανακολουθίες στις οποίες φύεται ο ιός της δυσπιστίας και της συνωμοσιολογίας.
Γιατί λέτε ότι αποτελεί προνομιακό πεδίο για την ακροδεξιά η συνθήκη της πανδημίας; Η συνθήκη της πανδημίας στηρίζεται σε ένα μεγάλο βαθμό στον φόβο και ο φόβος ανέκαθεν αποτελούσε εύφορη συνθήκη για τη δημιουργία πόλωσης κι ανάδυσης ακραίων κοινωνικών συμπεριφορών. Στηρίζεται σε άγνοια για το τι (μας) συμβαίνει, γεννά ανασφάλεια για τη βιωσιμότητα των παρουσών συνθηκών, για το πώς διαχειριζόμαστε το μέλλον, για την επάρκεια των πολιτικών επιλογών, επομένως είναι πιο εύκολο για την Ακροδεξιά να στρέψει σε βολικές, εύκολες «λύσεις» και σε αφηγήματα που προσφέρουν μια ψευδαίσθηση ελέγχου. Σε μια πρωτόγνωρη συνθήκη εκτεταμένης κοινωνικής απομόνωσης, οι θεωρίες συνωμοσίας και τα fake news βρίσκουν προνομιακό πεδίο παρείσφρησης χωρίς τις αναγκαίες κοινωνικές ζυμώσεις έξω από τα echo chambers μας.