Η σημερινή μέρα για την Ουκρανία σηματοδοτεί επίσημα έναν χρόνο από τότε που τα ρωσικά στρατεύματα πέρασαν τα σύνορα της χώρας και ξεκίνησαν αυτό, που ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν υποστηρίζει ότι είναι μια «ειδική στρατιωτική επιχείρηση». Αλλά που όλοι γνωρίζουν ότι είναι ένας πόλεμος ανελέητος.
Έναν χρόνο μετά, υπό συνεχείς αεροπορικές και πυραυλικές επιθέσεις, δεκάδες χιλιάδες άμαχοι έχουν πεθάνει και εξακολουθούν να πεθαίνουν και εκατομμύρια άνθρωποι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους κι έγιναν πρόσφυγες. Χιλιάδες στρατιώτες, και από τις δύο πλευρές, έχουν σκοτωθεί, τραυματιστεί ή έχουν μείνει ανάπηροι. Η Ουκρανία μετατράπηκε σε μία χώρα άδειο κέλυφος του εαυτού της. Μία χώρα σπαρμένη με κουφάρια.
«Όταν μας επιτεθείς, θα δεις τα πρόσωπά μας. Όχι τις πλάτες μας, αλλά τα πρόσωπά μας».
«Όταν μας επιτεθείς, θα δεις τα πρόσωπά μας. Όχι τις πλάτες μας, αλλά τα πρόσωπά μας». Τα λόγια του Ουκρανού Προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι, λίγες ώρες αφότου ο Βλαντιμίρ Πούτιν εξαπέλυσε την εισβολή πλήρους κλίμακας στις 24 Φεβρουαρίου 2022, αποδείχτηκαν προφητικά.
Οι περισσότεροι αναλυτές περίμεναν ότι η ουκρανική αντίσταση απέναντι στην ρωσική πολεμική μηχανή θα κατέρρεε σε μερικές μέρες, παρά το ακμαίο ηθικό που έδειχνε να έχει ο λαός. Μετά, όμως, την αρχική, ευρεία προέλαση της Ρωσίας στην χώρα, οι ουκρανικές δυνάμεις αντιστάθηκαν σθεναρά, αναγκάζοντας τα ρωσικά στρατεύματα να αποσυρθούν στην ανατολική και νότια Ουκρανία. Έτσι, οι Ουκρανοί στρατιώτες κατάφεραν, εμπνέοντας έναν ηρωικό δυναμισμό, όχι μόνον να αντιμετωπίσουν μια πολύ μεγαλύτερη και ισχυρότερη δύναμη για δώδεκα ολόκληρους μήνες ανατρέποντας τα αρχικά σχέδια των Ρώσων, αλλά και να ανατρέψουν τον ίδιο τον συσχετισμό δυνάμεων στα πεδία της μάχης υπέρ τους, διεκδικώντας, έτσι, επί ίσοις όροις τα αμφισβητούμενα από τους Ρώσους εδάφη της.
Όχι αναίμακτα, όχι χωρίς βαρύ τίμημα. Μέχρι το τέλος του 2022, οι γραμμές του μετώπου είχαν εξελιχθεί σε έναν ανηλεή πόλεμο χαρακωμάτων, επιθέσεων με drones και μαχών πυροβολικού σε παγωμένες πεδιάδες και χωριά. Η Ρωσία συνεχίζει να εκτοξεύει πυραύλους σε όλα τα μέρη της Ουκρανίας, επιτίθεται σε υποδομές, εργοστάσια, πολυόρωφα κτήρια κατοικιών προσπαθώντας να προχωρήσει στα κατακτητικά σχέδιά της, εξασθενώντας ταυτόχρονα το ηθικό του άμαχου πληθυσμού. Εν τω μεταξύ, οι δυτικές χώρες, Ευρωπαϊκή Ενωση, ΗΠΑ και ΝΑΤΟ, συνεχίζουν ακάθεκτες να προμηθεύουν την Ουκρανία με άρματα, πυρομαχικά, εξοπλισμό, τεχνολογία και εκπαίδευση.
Παρ’ όλα αυτά και επί του παρόντος, μετά από έναν χρόνο πολέμου, η Ρωσία ελέγχει περίπου το 18 τοις εκατό του ουκρανικού εδάφους, σε μεγάλο βαθμό συγκεντρωμένο στα νότια και ανατολικά.
Εγινε από την αρχή ξεκάθαρο ότι αυτός ο πόλεμος θα ήταν ένα ασυνήθιστο και απροσδόκητο γεγονός, που θα άλλαζε τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Η πεποίθηση των Ευρωπαίων για μια ειρήνη των ισχυρών για πάντα και οι μεταψυχροπολεμικές σχέσεις με τη Μόσχα, μέσω της σχεδόν απόλυτης ενεργειακής εξάρτησης των ευρωπαϊκών οικονομιών από το φθηνό αέριο και το πετρέλαιο της Ρωσίας, που πραγματικά είχαν βολευτεί σε αυτή σχεδόν μακιαβελικά χωρίς ενδοιασμούς και αντίμετρα, γκρεμίστηκαν όλα σε ένα βράδυ. Μια οδυνηρή αποκάλυψη. Οι Ρώσοι δεν είναι φίλοι μας.
Ο πόλεμος έφερε επανάσταση και στην αμυντική πολιτική της Γερμανίας, πού αποφάσισε να δημιουργήσει, πρώτη φορά μετά την ήττα της στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έναν ισχυρό και εξοπλιστικά πανέτοιμο στρατό, αλλά και φίμωσε τη γαλλική συζήτηση για «στρατηγική αυτονομία» της Ευρώπης έναντι των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Εξασθένισε την ισχύ των αποφάσεων και ψηφισμάτων από παγκόσμιους θεσμούς όπως τα Ηνωμένα Έθνη. Τέλος, έκανε ακόμα πιο φανερό το παγκόσμιο χάσμα Βορρά-Νότου, που είχε ήδη διευρυνθεί δραματικά, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού.
Οι συνέπειες, όμως, από την παράνομη και απρόκλητη επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, πάνε ακόμα πολύ πέρα από την διεθνή τάξη πραγμάτων που έχει ανατραπεί πλέον, με άγνωστη κατάληξη. Εχει προκληθεί τεράστια οικονομική και κοινωνική αναστάτωση παντού. Οι ζωτικής σημασίας εξαγωγές σιτηρών από την Ουκρανία, που τάιζαν σχεδόν όλον τον Δεύτερο και Τρίτο κόσμο, χώρες των Βαλκανίων, της Μέσης Ανατολής, της Ασίας και της Αφρικής, μειώθηκαν στο ελάχιστο εξαιτίας του ναυτικού αποκλεισμού της Μαύρης Θάλασσας από τους Ρώσους, τροφοδοτώντας μια σημαντική κρίση κόστους ζωής, που χτύπησε με σφοδρότητα τα φτωχότερα κράτη και βρήκε απροετοίμαστο το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Καθώς οι δυτικές κυρώσεις άρχισαν να παίρνουν σάρκα και οστά, ο Πούτιν αντέδρασε με τον μόνο τρόπο που ήξερε. Σκοπίμως αύξησε τις τιμές της ενέργειας, δημιουργώντας ακόμα μεγαλύτερη πίεση στην Ευρώπη και στις πιο αδύναμες χώρες, ενώ επιχείρησε πυρηνικό εκβιασμό και τελικά, πριν δύο ημέρες, ενημέρωσε ότι αποσύρει την χώρα του από την διεθνή συμφωνία ελέγχου των πυρηνικών όπλων. Μια κίνηση περισσότερο συμβολική, αλλά που επαναφέρει στο προσκήνιο το σκοτεινό σενάριο ενός πυρηνικού ολέθρου.
Τι να πει κάποιος για τις δημοκρατικές αξίες που αυτός ο πόλεμος έθεσε εκ νέου σε αμφισβήτηση. Τι είναι σήμερα δημοκρατία, τι σημαίνει ατομική ελευθερία, ποιον αφορά η ελευθερία σκέψης, έκφρασης, αυτοπροσδιορισμού; Τι είδους κοινωνίες δημιουργούν η καταπίεση και ο αυταρχισμός σε σύμπνοια με ένα νεοκαπιταλιστικό-τεχνολογικό οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο; Τι σημαίνει ανεξαρτησία; Ποιες έννοιες του εθνικού κράτους και των εθνικών συνόρων είναι ακόμα παγκοσμίως αποδεκτές; Οδηγούμαστε, ίσως, σε μια ριζική αναθεώρηση των πλανητικών συμβάσεων για την ειρηνική συνύπαρξη των λαών και μια νέα παγκόσμια ιδεολογία του ισχυρού γεννιέται.
Είναι ξεκάθαρο ότι ο πόλεμος απέχει πολύ από το να τελειώσει και μπορεί να εισέρχεται σε μια ακόμη πιο επικίνδυνη φάση. Οι, αρχικά, ανεπαρκώς εξοπλισμένες και ασυντόνιστες δυνάμεις της Ρωσίας έχουν ανασυνταχθεί και ενισχυθεί. Η αναμενόμενη εαρινή τους επίθεση κατά μήκος του ανατολικού ή του νότιου μετώπου, ή πιθανώς μέσω της Λευκορωσίας, ίσως να επιταχυνθεί, ενώ και η Μολδαβία απειλείται με αποσταθεροποίηση, αφού το φιλορωσικό κόμμα έχει καταλάβει τους δρόμους της πρωτεύουσας με πολυπληθείς διαδηλώσεις. Είναι σαφές εδώ και αρκετό καιρό, ότι οι ουκρανικές δυνάμεις βρίσκονται πίσω από τους Ρώσους σε βασικές στρατηγικές θέσεις. Παρά τις μεγάλες υποσχέσεις, σύμφωνα με πληροφορίες, αγωνίζονται να συγκρατήσουν τους εισβολείς. Για πόσο ακόμα; Πόσο ακόμα αίμα θα χυθεί;
Η ευρύτερη συζήτηση αφορά το πώς τελειώνει αυτός ο πόλεμος. Δεν υπάρχει ακόμη συμφωνία. Τα μελλοντικά σενάρια περιλαμβάνουν νίκη της Ουκρανίας και/ή ρωσική κατάρρευση τύπου 1917, δηλαδή επανάσταση του Ρωσικού λαού ενάντια στον ηγέτη του, κάτι που κανείς δεν φάινεται να το πιστεύει, είτε ολική ήττα για την Ουκρανία, κάτι που οι ΗΠΑ δεν θα αφήσουν, ακόμα τουλάχιστον, να συμβεί, είτε κλιμάκωση που οδηγεί σε άμεση σύγκρουση ΝΑΤΟ-Ρωσίας στην Ευρώπη, κάτι που είναι ο κρυφός εφιάλτης της Ευρώπης, είτε τέλος, μια παγωμένη σύγκρουση που θα συνεχίζει για χρόνια – στην πραγματικότητα, ένα χρονίζον, ήσυχο αδιέξοδο. Μόνο το τελευταίο αποτέλεσμα θα μπορούσε να οδηγήσει, υποθετικά, στη διευθέτηση τους τέλους του πολέμου μέσω διαπραγματεύσεων, πολλοί δυτικοί πολιτικοί και αναλυτές πιστεύουν.
Οποιαδήποτε τέτοια μελλοντική συμφωνία «ειρήνης» θα συνεπαγόταν, αναγκαστικά, επώδυνες ουκρανικές παραχωρήσεις. Στο Κίεβο και στην Ευρώπη θα θεωρηθεί από πολλούς ως προδοσία, για τον Πούτιν θα είναι η δικαίωση. Αυτή είναι μια φρικτή σκέψη. Αλλά δεν είμαστε ακόμα εκεί και άγνωστο αν θα φτάσουμε ποτέ. Μαύρα σύννεφα κρέμονται πάνω από αυτόν τον αγώνα ζωής ή θανάτου, καθώς μπαίνει πια στον δεύτερο χρόνο. Τα δυτικά όπλα, αν και με καθυστερήσεις, συνεχίζουν να φτάνουν και να ταΐζουν το αχόρταγο τέρας της σφαγής. Ο πόλεμος λοιπόν συνεχίζεται.