Το φθινόπωρο του 1942, οι κυβερνήσεις των συμμαχικών δυνάμεων ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να φέρουν ενώπιον της δικαιοσύνης τους Ναζί εγκληματίες πολέμου. Οι κυβερνήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών, της Μεγάλης Βρετανίας και της Σοβιετικής Ένωσης υπέγραψαν την πρώτη κοινή διακήρυξη που αναγνώριζε δημόσια τη συστηματική εξόντωση των Εβραίων στην Ευρώπη και δεσμευόταν για τη δίωξη όσων ευθύνονταν για φρικαλεότητες κατά αμάχων.
Μόλις εξίμισι μήνες μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας το καλοκαίρι του 1945, στις 20 Νοεμβρίου 1945 ξεκίνησαν επισήμως οι δίκες της Νυρεμβέργης. Η πιο διάσημη από αυτές, ήταν η πρώτη που διεξήχθη. Ήταν η κύρια δίκη των ηγετικών στελεχών του ναζιστικού κόμματος, των μεγάλων εγκληματιών πολέμου, ενώπιον ενός ειδικά συσταθέντος συμμαχικού στρατιωτικού δικαστηρίου (ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία, Σοβιετική Ένωση, Γαλλία), η οποία διήρκησε μέχρι την 1η Οκτωβρίου 1946. Η δίκη αυτή συχνά αποκαλείται «η μεγαλύτερη δίκη της ιστορίας».
Η αίθουσα 600 του Δικαστικού Μεγάρου της Νυρεμβέργης, όπου διεξήχθησαν οι δίκες. Στις 20 Νοεμβρίου 1945 ξεκίνησε η δίκη των κύριων εγκληματιών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η έδρα των εικοσιτεσσάρων κατηγορουμένων της πρώτης Δίκης της Νυρεμβέργης.
Ήταν η πρώτη διεθνής δίκη που έθεσε υπό λογοδοσία ανώτερους κυβερνητικούς αξιωματούχους για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, όπως χαρακτηριστικά ήταν το σχέδιο της Τελικής Λύσης και το Ολοκαύτωμα. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο όρισε τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ως «δολοφονία, εξόντωση, υποδούλωση, απέλαση και άλλες απάνθρωπες πράξεις που διαπράχθηκαν κατά οποιονδήποτε άμαχο πληθυσμό».
Μοντέλο-μικρογραφία της Δικαστικής Αίθουσας 600 που εκτίθεται στο Μνημείο των Δικών της Νυρεμβέργης, τον εκθεσιακό χώρο που στεγάζεται στο Δικαστικό Μέγαρο της Νυρεμβέργης και επικεντρώνεται στην ιστορία των δικών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το μνημείο περιλαμβάνει μια έκθεση που εξηγεί τα γεγονότα που οδήγησαν στις δίκες και την ιστορική Αίθουσα 600.
Η μονάδα αναμετάδοσης των Δικών της Νυρεμβέργης από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση εκτίθεται στο Memorium Nuremberg Trials.
Οι δίκες ήταν αμφιλεγόμενες την εποχή εκείνη, λόγω της αναδρομικής ποινικοποίησης της επιθετικότητας ενός ατόμου, δηλαδή για πράξεις που δεν θεωρούνταν τότε ποινικά αδικήματα κατά τον χρόνο της διάπραξής τους. Αυτό ήταν και το μεγαλύτερο επίτευγμά της: να εισαχθεί η έννοια της ευθύνης των ατόμων -και όχι μόνο των κρατών- για παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου. Σήμερα πλέον, οι δίκες της Νυρεμβέργης θεωρούνται «η πραγματική απαρχή του διεθνούς ποινικού δικαίου». Καθιερώθηκε δηλαδή η ατομική ευθύνη για τη διάπραξη εγκλημάτων πολέμου, με την απόρριψη της υπερασπιστικής γραμμής της εκτέλεσης άνωθεν διαταγών.
Μια σκαλιστή φιγούρα της Μέδουσας διακοσμεί την Αίθουσα 600.
Επισκέπτες κάθονται στα έδρανα των θεατών της αίθουσας 600 του Δικαστικού Μεγάρου της Νυρεμβέργης.
Το αρχικό κατηγορητήριο της πρώτης δίκης περιλάμβανε τρία στελέχη του ναζιστικού κόμματος τα οποία δεν έμελλε να δικαστούν ποτέ: ο Αδόλφος Χίτλερ, ο Χάινριχ Χίμλερ και ο Γιόζεφ Γκαίμπελς είχαν αυτοκτονήσει πριν το τέλος του πολέμου.
Οι τέσσερις κατηγορίες που απαγγέλθηκαν στους 24 εν ζωή αξιωματούχους ήταν οι εξής:
1. Συνωμοσία για τον σχεδιασμό και έναρξη πολέμου
2. Εγκλήματα κατά της ειρήνης
3. Εγκλήματα πολέμου
4. Εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας
Ετυμηγορία και εκτελέσεις (όπως τα αναφέρει η Britannica σε άρθρο για τις δίκες της Νυρεμβέργης): «Μετά από 216 δικαστικές συνεδριάσεις, την 1η Οκτωβρίου 1946 εκδόθηκε η ετυμηγορία για 22 από τους 24 αρχικούς κατηγορούμενους. (Ο Ρόμπερτ Λέι αυτοκτόνησε ενώ βρισκόταν στη φυλακή και η ψυχική και σωματική κατάσταση του ναζιστή εργοστασιάρχη Γκούσταβ Κρουπ δεν επέτρεψε τη δίκη του). Τρεις από τους κατηγορούμενους αθωώθηκαν: ο Χιάλμαρ Σαχτ, ο Φραντς φον Πάπεν και ο Χανς Φρίτσε. Τέσσερις καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης από 10 έως 20 έτη: ο Καρλ Ντένιτς, ο Μπάλντουρ φον Σίραχ, ο Άλμπερτ Σπέερ και ο Κονσταντίν φον Νέουραθ. Τρεις καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη: ο Ρούντολφ Χες, ο Βάλτερ Φουνκ και ο Έριχ Ρέντερ. Δώδεκα από τους κατηγορούμενους καταδικάστηκαν σε θάνατο δια απαγχονισμού. Δέκα από αυτούς — ο Χανς Φρανκ, ο Βίλχελμ Φρικ, ο Γιούλιους Στράιχερ, ο Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ, ο Ερνστ Κάλτενμπρουνερ, ο Γιοάχιμ φον Ρίμπεντροπ, ο Φριτς Σάουκελ, ο Άλφρεντ Γιόντλ, ο Βίλχελμ Κέιτελ και ο Άρθουρ Σέις-Ίνκουαρτ — απαγχονίστηκαν στις 16 Οκτωβρίου 1946. Ο Μάρτιν Μπόρμαν δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο ερήμην (είχε καταφέρει να διαφύγει λίγο μετά την αυτοκτονία του Χίτλερ). Ο νούμερο δύο σε βαθμό Ναζί αξιωματούχος μετά τον Χίτλερ, πρώην αρχηγός της Λουφτβάφε (Γερμανική Πολεμική Αεροπορία), Χέρμαν Γκέρινγκ, ένας από τους κύριους αρχιτέκτονες του ναζιστικού αστυνομικού κράτους στη Γερμανία, αυτοκτόνησε καταπίνοντας μια κάψουλα κυανίου πριν προλάβει να εκτελεστεί».
Οι σημαίες των ΗΠΑ, της Μεγάλης Βρετανίας και της Σοβιετικής Ένωσης (οι τρεις νικήτριες χώρες του Β’ Π.Π.) μπροστά από το Μνημείο Δικών της Νυρεμβέργης.
Οι Σύμμαχοι επέλεξαν τη Νυρεμβέργη ως τόπο διεξαγωγής των δικών για πολιτικούς και πρακτικούς λόγους, καθώς η Νυρεμβέργη ήταν ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα ανάπτυξης του κινήματος των Ναζί και δεύτερον, αλλά και επειδή το Μέγαρο της Δικαιοσύνης της πόλης ήταν ένα από τα λίγα κατάλληλα κτίρια που δεν καταστράφηκαν από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς.
Οι δίκες διεξήχθησαν στην Αίθουσα 600 του Δικαστικού Μεγάρου της Νυρεμβέργης, η οποία από τότε απέκτησε παγκόσμια φήμη. Την πρώτη μεγάλη δίκη ακολούθησαν ακόμα δώδεκα, από τον Δεκέμβριο του 1946 έως τον Απρίλιο του 1949, οι οποίες αναφέρονται συνήθως ως οι Μεταγενέστερες Δίκες της Νυρεμβέργης. Οι μεταγενέστερες δίκες διεξήχθησαν αποκλειστικά ενώπιον αμερικανικών στρατιωτικών δικαστηρίων, μια πρακτική που από πολλούς ειδικούς θεωρήθηκε επικίνδυνη για μεροληψία, αφού οι νικητές δίκαζαν τους ηττημένους.
Το 1945 η Νυρεμβέργη αντανακλούσε την καταστροφή του πολέμου. Αυτό το τοπίο καταστροφής ερχόταν σε έντονη αντίθεση με τις μεγαλοπρεπείς ναζιστικές συγκεντρώσεις που είχαν πραγματοποιηθεί στην πόλη μόλις λίγα χρόνια νωρίτερα © US Holocaust Memorial Museum, courtesy of Robert Kempner
Οι επόμενες δίκες για τα εγκλήματα πολέμου των Ναζί, αν και δεν είχαν την ίδια προβολή σε σχέση με την πρώτη μεγάλη δίκη, συνεχίστηκαν για δεκαετίες. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι μια δίκη του 2022, όταν η 97χρονη Ιρμγκάρντ Φούρχνερ, πρώην γραμματέας στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Στούτχοφ, κρίθηκε ένοχη για συνενοχή στη δολοφονία περισσότερων από 10.500 ανθρώπων. Της επιβλήθηκε ποινή δύο ετών με αναστολή.
Στις 20 Νοεμβρίου συμπληρώνονται ογδόντα χρόνια από την έναρξη των Δικών της Νυρεμβέργης. Η έννοια της γενοκτονίας, έτσι όπως οι δίκες αυτές όρισαν μέσα από την ετυμηγορία τους, έχει αλλάξει για πάντα και ριζικά το διεθνές δίκαιο, την ιστορία και τη γεωπολιτική παγκοσμίως, μετασχηματίζοντας τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη μαζική βία στον σύγχρονο κόσμο.