Στην αδιάκοπη τσιμεντοποίηση των αστικών κέντρων της Ελλάδας, οι χώροι αστικού πρασίνου και η βιοποικιλότητα που φιλοξενούν αποτελούν ζωτικά στοιχεία φύσης μέσα στην πόλη. Ιδιαίτερα τα μεγάλα δέντρα, προσφέρουν πλήθος αναντικατάστατων οικοσυστημικών υπηρεσιών, αφού ρυθμίζουν το μικροκλίμα, απορροφούν τους αέριους ρύπους, προσφέρουν αισθητική απόλαυση και αναψυχή, προστατεύουν από τις πλημμύρες και παρέχουν θερινή σκίαση. Ταυτόχρονα, αποτελούν θέσεις φωλιάσματος για πολλά είδη πουλιών που ζουν στις πόλεις μας, όπως Κοτσύφια, Καλόγεροι, Δεκαοχτούρες, Γκιώνηδες, Κίσσες και Ωχροστριτσίδες, και συγκεκριμένα από τον Μάρτιο έως και τον Ιούνιο που τα πουλιά φωλεοποιούν και οι νεοσσοί αναπτύσσονται.
Δυστυχώς όμως, ολοένα και συχνότερα τα τελευταία χρόνια, τα τμήματα Πρασίνου και οι υπεύθυνοι για τη φροντίδα των δέντρων σε πολλούς Δήμους φαίνεται να αγνοούν όλα τα παραπάνω. Σε πολλές περιπτώσεις, τα δέντρα κλαδεύονται με τρόπο τόσο δραστικό που καταλήγουν σχεδόν καρατομημένα, αφού αφαιρείται όλη η κόμη τους και αυτό που μένει είναι μια εικόνα δέντρων που έχουν απωλέσει εντελώς το φυσικό σχήμα τους. Ακόμα χειρότερα, όλα αυτά συμβαίνουν μέσα στην άνοιξη, δηλαδή την εποχή κατά την οποία τα πουλιά έχουν ήδη φτιάξει τις φωλιές τους, με αποτέλεσμα ένας μεγάλος αριθμός αυγών να πέφτουν στο έδαφος και να σπάνε, ενώ νεοσσοί τραυματίζονται και σκοτώνονται.
Ιδιαίτερα από το 2022 και μετά, κάτοικοι της Αθήνας και πολλών άλλων δήμων της Ελλάδας, από την Πάρο μέχρι τη Θεσσαλονίκη, εκπλήσσονται δυσάρεστα βλέποντας κυριολεκτικά ακρωτηριασμένα τα δέντρα στις πλατείες και τους δρόμους. Περιβαλλοντικές και φιλοζωικές οργανώσεις λαμβάνουν καταγγελίες από πολίτες και πολίτισσες που βρίσκουν στο έδαφος κατεστραμμένες φωλιές, σπασμένα αυγά και τραυματισμένους νεοσσούς. Αν και οι αρμόδιες οργανώσεις έχουν επανειλημμένα καλέσει τις Υπηρεσίες Πρασίνου των Δήμων να μην προχωρούν σε κλαδέματα την περίοδο φωλεοποίησης των πουλιών και της ανάπτυξης των νεοσσών, οι παρεμβάσεις τους δεν έχουν ληφθεί σοβαρά υπόψη, αφού και φέτος δραστικά κλαδέματα πραγματοποιούνται ανά τη χώρα.
«Οι Δήμοι δεν εντάσσουν στον τακτικό προϋπολογισμό τους εργασίες κλάδευσης»
Ανάμεσα στις οργανώσεις που αγωνίζονται για την προστασία των αστικών δέντρων και των πτηνών που φωλιάζουν σε αυτά, βρίσκεται και η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, η οποία έχει καλέσει την Πολιτεία να απαγορεύσει με νομοθετική ρύθμιση οποιοδήποτε κλάδεμα των δέντρων κατά την αναπαραγωγική περίοδο των πουλιών.
Φωτογραφία: Γιώργος Αλεξανδρής / Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία
Ο Βασίλης Παπαδόπουλος, νομικός σύμβουλος της Ορνιθολογικής, εξηγεί στην Popaganda πως ο τρόπος με τον οποίο διακινούνται τα νέα για το παράτυπο κόψιμο των αστικών δέντρων έχει συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση του κόσμου και κατ’ επέκταση στον αυξανόμενο αριθμό καταγγελιών. Όπως λέει γι’ αυτή την αποκαρδιωτική τακτική, «Βασική αιτία για το δραστικό κλάδεμα των δέντρων, αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο οργανώνονται οι κλαδεύσεις από τους Δήμους, οι οποίες δεν είναι ετήσιες, αλλά πραγματοποιούνται ανά κάποια χρόνια (συνήθως 4-7). Μπορεί δηλαδή στην επικράτεια ενός Δήμου να δει κανείς φέτος μια πολύ έντονη δραστηριότητα επειδή τα προηγούμενα χρόνια δεν είχαν γίνει κλαδεύσεις. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι διότι οι Δήμοι δεν εντάσσουν στον τακτικό προϋπολογισμό τους εργασίες κλάδευσης. Παράλληλα, πολλές υπαίθριες δουλειές αυτού του είδους γίνονται συνήθως όταν ανοίγει ο καιρός, πράγμα το οποίο έχει την πολύ δυσάρεστη σύμπτωση να επηρεάζονται τα δέντρα που φιλοξενούν είδη πτηνών. Ένα κλάδεμα με τέτοια ένταση μπορεί να προξενήσει και μία βλάβη που δεν είναι τόσο ορατή. Μπορεί να πέσουν δηλαδή πολλά κλαδιά από τα δέντρα και, έτσι όπως πέφτουν, μια φωλιά να θαφτεί κάτω από αυτά και να μην εντοπιστεί».
Η καταστροφή ή βλάβη των φωλιών και των αυγών των πουλιών απαγορεύεται επίσης ρητά από το άρθρο 5 της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2009/147 για τη διατήρηση των άγριων πουλιών (η οποία έχει εναρμονιστεί μέσω ΚΥΑ με το ελληνικό δίκαιο). Ως εκ τούτου, η ζημιογόνος πρακτική του κλαδέματος κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου των πουλιών, δεν είναι απλώς μία απαράδεκτη πράξη αλλά επιπλέον είναι και παράνομη. Επίσης, η νέα «Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για πρώτη φορά αναγνωρίζει ξεκάθαρα τη σημασία του αστικού περιβάλλοντος στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, κάνοντας λόγο για την ανάγκη οικολογικού προσανατολισμού των αστικών περιοχών και θέτοντας ως στόχο να επιστρέψει η φύση στις πόλεις.
Το εν λόγω ζήτημα αναδείχθηκε ιδιαίτερα στην Ετήσια Έκθεση 2021 του Συνηγόρου του Πολίτη, ενώ τον Απρίλιο του 2022 η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία είχε συνυπογράψει μαζί με 29 ακόμα οργανώσεις και συλλογικότητες ένα κείμενο διαμαρτυρίας ενάντια στα άκαιρα και δραστικά αυτά κλαδέματα, που συνέβαλε καταλυτικά στην παρέμβαση του Συνηγόρου του Πολίτη. Με τη σειρά του, απευθύνθηκε στα Υπουργεία Εσωτερικών και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων ζητώντας να δρομολογηθούν οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, τόσο σε θεσμικό όσο και σε διοικητικό επίπεδο, ώστε να αποφευχθεί η επανάληψη αυτής της πρακτικής. Ωστόσο, για ακόμα μία άνοιξη, γινόμαστε μάρτυρες της ίδιας επέλασης των καταστροφικών κλαδεμάτων των δέντρων, καθώς οι αρμόδιες υπηρεσίες δεν έχουν λάβει υπόψη τους αυτές τις παραινέσεις.
«Οι κλαδεύσεις πραγματοποιούνται από τεχνικό προσωπικό που δεν διαθέτει τις απαιτούμενες γνώσεις και εμπειρία»
Όπως εξηγεί ο κ. Παπαδόπουλος, για το ορθολογικό κλάδεμα έχει εκδοθεί η Ελληνική Τεχνική Προδιαγραφή 10-06-04-01 του ΕΛΟΤ. «Εντούτοις, προκύπτει ότι οι συγκεκριμένες τεχνικές προδιαγραφές έχουν υποχρεωτική εφαρμογή μόνο στα Δημόσια Έργα και όχι στην παροχή υπηρεσιών διαχείρισης πρασίνου, με αποτέλεσμα τη μη τήρησή τους από τις αρμόδιες Δημοτικές Αρχές. Το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος σε έγγραφό του προς τον Συνήγορο του Πολίτη ανέφερε ότι δεν υπάρχει ορθή διαχείριση του αστικού πρασίνου, καθώς οι κλαδεύσεις πραγματοποιούνται από τεχνικό προσωπικό που δε διαθέτει τις απαιτούμενες γνώσεις και εμπειρία. Περαιτέρω, κατέληξε ότι απαιτείται η δημιουργία του κατάλληλου νομικού πλαισίου, με την επέκταση της εφαρμογής των Τεχνικών Προδιαγραφών σε εργασίες αυτεπιστασίας και σε παροχές υπηρεσιών διαχείρισης πρασίνου, ενώ αναγκαία είναι και η στελέχωση των υπηρεσιών με το κατάλληλο προσωπικό, καθώς και η εξασφάλιση των αναγκαίων πόρων. Η κατάσταση αυτή είναι θύμα μιας γραφειοκρατίας που δεν ευνοεί τέτοιου είδους οργάνωση και αυτό πρέπει να αλλάξει».
Φωτογραφία: Chara Koutsikou
Ο νομικός σύμβουλος της Ορνιθολογικής, τονίζει επιπλέον πως είναι σημαντικό να κατακτηθεί μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ Πολιτείας, οργανώσεων και πολιτών, ώστε να ληφθούν δραστικά μέτρα προκειμένου να προστατευτούν τα δέντρα της πόλης και η ζωή που φιλοξενείται σε αυτά: «Χαρακτηριστικά, πριν από κάποια χρόνια είχε υπάρξει μια έντονη προσπάθεια ευαισθητοποίησης σχετικά με τις φωλιές των πελαργών στους στύλους της Δ.Ε.Η. Σταδιακά κατακτήθηκε εμπιστοσύνη και χτίστηκε μια συνεργασία με τον διαχειριστή του δικτύου της ΔΕΔΔΗΕ, με αποτέλεσμα πλέον να παρεμβαίνουν έγκαιρα και να μην καταστρέφονται οι φωλιές. Αυτό βέβαια γίνεται και για λόγους που αφορούν την ασφάλεια του δικτύου, υπάρχει δηλαδή ένα καλώς εννοούμενο συμφέρον. Το ζήτημα τώρα είναι να πείσουμε τους Δήμους πως η διαδικασία των κλαδεμάτων δεν πρέπει να λαμβάνει χώρα σε αυτή την κρίσιμη περίοδο της άνοιξης. Προσπαθούμε να χτίσουμε και εδώ μια σχέση».
Προσθέτει παράλληλα πως υπάρχουν προτάσεις από γεωπόνους με οδηγίες για το κλάδεμα των δέντρων με τον πλέον ορθό τρόπο για να μην σακατεύονται. «Θα πρέπει να φτάσουμε όμως σε ένα σημείο που αυτό κάπως θα οριστεί, ώστε να υπάρχουν τεχνικές προδιαγραφές αποδεκτές. Θεωρητικά θα μπορούσε να γίνεται ένας έλεγχος πρώτα στο δέντρο και αν υπάρχει φωλιά να μην την πειράζουν ή να την αφαιρούν και να την επανατοποθετούν. Όλο αυτό βέβαια απαιτεί προσωπικό με γνώση και χρόνο. Εμείς ζητάμε από όλους τους Δήμους να καταρτήσουν έναν αναλυτικό οδηγό για τις κλαδεύσεις, ο οποίος θα πρέπει να εφαρμόζεται υποχρεωτικά από όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες και όλους τους επαγγελματίες που προβαίνουν σε κλαδέματα». Ο οδηγός αυτός πρέπει οπωσδήποτε να ορίζει ποια είδη δέντρων πρέπει να κλαδεύονται στο αστικό περιβάλλον και πότε, σύμφωνα με τις αρχές δενδροκομίας και της προστασίας της βιοποικιλότητας, καθώς και τους ενδεδειγμένους τρόπους κλαδέματος ώστε τα δέντρα να διατηρούν την υγεία τους και ταυτόχρονα να συνεχίζουν να παρέχουν τις οικοσυστημικές υπηρεσίες που προσφέρουν.
Μιλώντας το 2022 στην Popaganda, ο Δημήτριος Κυριακάκης από τη Διεύθυνση Πρασίνου και Αστικής Πανίδας, είχε ισχυριστεί πως «Δεν γίνεται λάθος εποχή το κλάδεμα», λέγοντας ότι, «Μέσα στη χειμερινή περίοδο γίνεται το κλάδεμα και φέτος παρατάθηκε λίγο, εξαιτίας των χαμηλών θερμοκρασιών… Οι εργολάβοι επιβλέπονται από τους γεωπόνους του δήμου. Υπάρχει μια πυραμίδα, δηλαδή, και υπάρχουν και οι γενικές οδηγίες που έχουν σταλεί. Τα κλαδέματα που γίνονται στην πόλη, γίνονται μέσα από μια αντίφαση: από τη μία για τις ανάγκες των δέντρων, από την άλλη για τις ανάγκες της πόλης. Για να μην εμποδίζουν τα υπόγεια και τα ισόγεια των δημοτών που παραπονιούνται ότι δεν έχουν φως. Ή γιατί κάποια δέντρα είναι σε στάδιο γήρανσης και χρειάζονται πιο αυστηρό κλάδεμα».
Ωστόσο, το 2019, ο ίδιος είχε δηλώσει στην Καθημερινή: «Θέλω να δηλώσω ότι αυτός ο τρόπος κλαδέματος δεν είναι ο επιστημονικά σωστός. Αναγκαζόμαστε να κλαδέψουμε με αυτόν τον τρόπο για μια σειρά από λόγους. Το ότι καταλήγουμε τελικά το αναγκαίο κλάδεμα να το κάνουμε με αυτόν τον αυστηρό τρόπο οφείλεται αποκλειστικά στην έλλειψη πόρων», ενώ σχετικά με τις φωλιές των πουλιών στα αστικά δέντρα είχε αναφέρει πως, «Είναι πολύ σπάνιο να γεννήσει το πουλί. Πού θα γεννήσει μέσα στην Πανεπιστημίου; Θα φωλιάσει το πουλί στους δρόμους της Αθήνας; Όχι ότι αποκλείεται, αλλά είναι πολύ μικρό το ποσοστό», τονίζοντας παράλληλα πως τα δέντρα σε πάρκα που φιλοξενούν είδη πουλιών (όπως το Πεδίον του Άρεως ή ο Εθνικός Κήπος), δεν κλαδεύονται.
Πριν από μερικές μέρες, εν μέσω αναπαραγωγικής περιόδου των πουλιών, ο Δήμος Καισαριανής προχώρησε σε κοπές δέντρων μεγάλης ηλικίας και συγκεκριμένα κυπαρισσιών, στο Άλσος Σκοπευτηρίου Καισαριανής. Εκτός από τα ήδη κομμένα, κάτοικοι της περιοχής έχουν εντοπίσει 40 ακόμα κυπαρίσσια που έχουν σημαδευτεί και προορίζονται για κοπή, για την οποία έχει δοθεί άδεια από το Δασαρχείο και τις δασικές υπηρεσίες της περιοχής.
Στο Σκοπευτήριο Καισαριανής. Φωτογραφία: Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία
Όπως γνωστοποιεί μέσω της Popaganda η Γεωργία Αλεξοπούλου, υπεύθυνη Επικοινωνίας και Τύπου στην Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, «Σύμφωνα με τα όσα υποστήριξε ο Δήμος, τα δέντρα αυτά εμποδίζουν τις εργασίες ανάπλασης που γίνονται αυτή την περίοδο στο πάρκο. Πιο συγκεκριμένα, ο επικεφαλής αρχιτέκτονας της ομάδας που έχει αναλάβει την αρχιτεκτονική μελέτη του έργου, κ. Στέφανος Πάντος, κατά την παρουσίαση της μελέτης ανάπλασης του Σκοπευτηρίου σε ανοιχτή συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου στις 28/05, δήλωσε ότι η κοπή αφορά αποκλειστικά δέντρα που βρίσκονται έως και ένα μέτρο μακριά από τα θεμέλια του ιστορικού κτιρίου του Χαράματος και των πρώην γραφείων της Σκοπευτικής και άρα θέτουν σε κίνδυνο τη στατικότητα και την ασφάλεια των κτιρίων αυτών. Να σημειωθεί ότι πρόκειται για κυπαρίσσια πολλών ετών, με πολύ μεγάλους σε διάμετρο κορμούς, τα οποία, ως γνωστόν, διαθέτουν πασσαλώδες ριζικό σύστημα (σε μορφή “καρότου”), καθιστώντας εν αμφιβόλω τους ισχυρισμούς περί στατικότητας. Τα αστικά δέντρα, επίσης, με τη βιοποικιλότητα που φιλοξενούν, αποτελούν σημαντικότατα συστατικά στοιχεία της φύσης μέσα στις πόλεις».
Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ζήτησε μέσω επιστολής από τον Δήμο Καισαριανής, την άμεση παύση των εργασιών απομάκρυνσης-κοπής δέντρων από την περιοχή του Σκοπευτηρίου. «Οι αστικές αναπλάσεις σχεδόν πάντα καταλήγουν σε τσιμεντοποίηση των χώρων αστικού πρασίνου, με λιγότερα δέντρα και πιο “εξευγενισμένη” βλάστηση που δεν αντικαθιστά τα ψηλά και μεγάλα σε ηλικία δέντρα που κόβονται και αποτελούν για χρόνια καταφύγιο των άγριων πουλιών, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για ένα πάρκο που βρίσκεται κυριολεκτικά στους πρόποδες του Υμηττού. Η κοπή μεγάλων δέντρων αποτελεί ένα σοβαρό πλήγμα στους ελάχιστους πράσινους πνεύμονες, που έχουν απομείνει εντός του αστικού ιστού. Το πλήγμα στο Σκοπευτήριο θα είναι πιο έντονο με δεδομένο ότι εντός του ίδιου πάρκου σχεδιάζεται η κατασκευή ανοικτού θεάτρου 800+ θέσεων. Επιπλέον, υπάρχουν έντονες αντιδράσεις από τους κατοίκους της γύρω περιοχής που υπερασπίζονται τα δέντρα και την άγρια ζωή που φιλοξενούν», καταλήγει η Γεωργία Αλεξοπούλου.
Οι πολίτες που θα γίνουν μάρτυρες της καταστροφικής πρακτικής του ριζικού κλαδέματος αστικών δέντρων, καλούνται να επικοινωνούν με τις αρμόδιες υπηρεσίες των Δήμων, καθώς και με τον εκάστοτε Αντιδήμαρχο Πρασίνου και να τους εξηγούν ότι, βάσει της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2009/147 (άρθρο 5), απαγορεύεται να κλαδεύονται τα δέντρα διότι αυτό έχει ως αποτέλεσμα να καταστρέφονται φωλιές πουλιών. Μπορούν επίσης να επικοινωνούν και με τον Συνήγορο του Πολίτη που καταγράφει και προωθεί τα παράπονα αυτά. Εάν κάποιος δει κατεστραμμένες φωλιές λόγω της κλάδευσης, μπορεί να επικοινωνεί άμεσα με τα κατά τόπους Κέντρα Περίθαλψης, εφόσον υπάρχουν νεοσσοί που χρειάζονται περίθαλψη.