Σχεδόν δύο χρόνια μετά την έναρξη των έργων για την κατασκευή του σταθμού μετρό στην πλατεία Εξαρχείων, οι διαδικασίες προχωρούν αδιάκοπα, παρά τις συνεχείς παρεμβάσεις των ανθρώπων της γειτονιάς και τις καταγγελίες περί μη τήρησης βασικών κανόνων ασφάλειας, και αλλοίωσης της ταυτότητας που πρεσβεύει η μοναδική πλατεία της γειτονιάς. Χάρη στις παρεμβάσεις της Συνέλευσης «Όχι μετρό στην Πλατεία Εξαρχείων», τον περασμένο Μάρτιο, η Επιτροπή Αναφορών του Ευρωκοινοβουλίου αποφάσισε να κρατήσει ανοιχτή την αναφορά για την κατασκευή σταθμού του μετρό στην πλατεία και να την παραπέμψει στην αρμόδια για ζητήματα αστυνομικής βίας επιτροπή LΙΒΕ.
Ωστόσο, την περασμένη Δευτέρα και χωρίς ακόμη η πυροσβεστική να έχει προχωρήσει στην απαραίτητη γνωμοδότηση, το εργοτάξιο επεκτάθηκε περιμετρικά της πλατείας, με τις λαμαρίνες να «ξηλώνουν» τα τραπεζοκαθίσματα στην οδό Θεμιστοκλέους και να φτάνουν δίπλα στις εισόδους πολυκατοικιών. Το πρωί της Τετάρτης, δύο μέρες μετά την επέκταση, κατηφόρισα στα Εξάρχεια για να μιλήσω με ανθρώπους της περιοχής και να έρθω σε επαφή με ένα σκηνικό που σε τίποτα δεν θύμιζε τον άλλοτε παλμό της πλατείας ως τόπο συναθροίσεων.
Εκεί συνάντησα τη Μάτα Καστρησίου, κάτοικο Εξαρχείων και μέλος της Συνέλευσης, και συζητήσαμε για τις τελευταίες εξελίξεις, για τον τρόπο με τον οποίο έχει ήδη επηρεαστεί η δραστηριότητα των μικρών επιχειρήσεων στην πλατεία, αλλά και για τις αυξήσεις στις τιμές των ενοικίων στην περιοχή που συνδέονται άμεσα με όσα η Γραμμή 4 του μετρό θα φέρει.
Η συζήτησή μας ξεκινάει από την επέκταση του εργοταξίου. Όπως επισημαίνει η Μάτα Καστρησίου για το ύψος της περίφραξης, καθώς παρακολουθούμε αποκαρδιωμένες να τοποθετούνται τα πρώτα συρματοπλέγματα στη μεριά της Σπύρου Τρικούπη, «Ακόμα κι αυτό είναι παράνομο, αφού δεν τηρείται το επιτρεπόμενο ύψος των περιφράξεων που ορίζεται βάσει ΦΕΚ στα 2,5 μέτρα για τα εργοτάξια. Το θέαμα μοιάζει με φυλακή, για τους περαστικούς, τους θαμώνες αλλά και για τους κατοίκους που από τα μπαλκόνια τους αντικρίζουν ένα φρούριο».
Στη Στουρνάρη, το πεζοδρόμιο που βρίσκεται στη μεριά της πλατείας έχει περιφραχθεί, ενώ στον πεζόδρομο της Θεμιστοκλέους δεν έχει τηρηθεί το ΦΕΚ που ορίζει 3,5 μέτρα ελεύθερου χώρου για τη διέλευση πυροσβεστικού οχήματος και ασθενοφόρου, ή για ασφαλή εκκένωση σε περίπτωση σεισμού. «Αυτό είναι κάτι εξαιρετικά επικίνδυνο διότι θέτει σε μεγάλη ανασφάλεια τη ζωή των κατοίκων – και ιδίως εκείνων στην ιστορική Μπλε Πολυκατοικία και τη διπλανή πολυκατοικία στη Θεμιστοκλέους, που το εργοτάξιο έχει φτάσει μια ανάσα από τις εισόδους τους».
Στη Στουρνάρη, το ένα πεζοδρόμιο έχει περιφραχθεί
Την περασμένη Δευτέρα, κατά τη διαμαρτυρία των κατοίκων για την επέκταση του εργοταξίου, προσήχθησαν δύο πολίτες, μεταξύ αυτών ένας γονέας που διαμαρτυρήθηκε για την ασφάλεια των παιδιών που κινδυνεύουν από την ασφυκτική περίφραξη της περιοχής. Όπως με πληροφορεί η Μάτα, «Ακόμη δεν έχει οριστεί από τον Δήμο ασφαλές σημείο συγκέντρωσης σε περίπτωση σεισμού για τα παιδιά του Παιδικού Σταθμού στη Θεμιστοκλέους, αφού προηγουμένως ήταν η πλατεία. Εμείς ζητούσαμε από τους αστυνομικούς να παρέμβουν προκειμένου να ταυτοποιήσουν ότι παραβιάζεται η Υπουργική Απόφαση για τα 3,5 μ. ελεύθερου πλάτους στους πεζόδρομους, και εκείνοι προστάτευαν τις παράνομες εργασίες και τους εργάτες. Δεν υπήρχε επίσης υπεύθυνος οδηγός, ούτε μηχανικός, κατά την επέκταση».
Τα πρώτα συρματοπλέγματα από την επέκταση τοποθετούνται στη Σπύρου Τρικούπη
Στο Δημοτικό Συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε νωρίτερα τη Δευτέρα, ο αντιδήμαρχος Κλιματικής Διακυβέρνησης & Κοινωνικής Οικονομίας, κ. Χρυσόγελος, δήλωσε ότι περιμένει τη γνωμοδότηση της πυροσβεστικής υπηρεσίας – η οποία ζητήθηκε μέσω αιτήματος των κατοίκων – για το αν είναι ασφαλής η επέκταση. Εκφράζοντας τη γνώμη του, ανέφερε ότι «δύσκολα θα διασφαλιστεί η ασφάλεια» από την επέκταση του εργοταξίου. «Οι μελέτες του σταθμού θα έπρεπε να έχουν ελεγχθεί προτού εγκριθούν», τονίζει η κάτοικος Εξαρχείων και μέλος της Συνέλευσης, και προσθέτει πως δεν έχουν γίνει ούτε υδραυλικές μελέτες, ούτε στατικές μελέτες των πολυκατοικιών, τη στιγμή που η Μπλε Πολυκατοικία είναι μια ιστορική πολυκατοικία, ενταγμένη στα Μνημεία Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, όπως και περίπου δέκα κτίρια στον πεζόδρομο της οδού Θεμιστοκλέους.
Σε περιβαλλοντικό επίπεδο, ο θόρυβος και η σκόνη έχουν ήδη δημιουργήσει ένα ασφυκτικό κλίμα στην περιοχή, με τις αναγκαίες μελέτες ηχοπροστασίας και αιωρούμενων σωματιδίων να μην έχουν επίσης πραγματοποιηθεί. Παράλληλα, η προ μερικών μηνών κοπή των 72 δέντρων στην πλατεία, σε συνδυασμό με την επέκταση των λαμαρίνων, προμηνύουν ένα δύσκολο καλοκαίρι για κατοίκους, εργαζόμενους και θαμώνες.
Καθώς το βλέμμα μου στρέφεται στα λιγοστά δέντρα που μένουν -προς το παρόν- όρθια εντός του εργοταξίου, η Μάτα λέει πως δέκα χρόνια σκόνης και συμφόρησης θα κάνουν τους ανθρώπους να φύγουν. «Το ότι η Αθήνα δεν έχει μεγάλα κομμάτια πρασίνου, θα έπρεπε να καθιστά πιο κρίσιμη τη διατήρησή του στην πλατεία. Πρόκειται να κοπούν ακόμα 38 δέντρα όσο θα προχωρούν τα έργα. Η επαναφορά των δέντρων είναι ένα αφήγημα. Η Πλατεία με την ολοκλήρωση του Σταθμού θα έχει μόνο τσιμέντο στο οποίο δεν μπορεί να αναπτυχθεί κανένας φυτικός οργανισμός υψηλής βλάστησης».
Στον πεζόδρομο της Θεμιστοκλέους έχουν απομείνει ελάχιστα τραπεζοκαθίσματα
Η διαπίστωση των ανθρώπων που δουλεύουν στο φυτώριο του Δήμου Αθηναίων όπου μεταφέρθηκαν τα δέντρα, καθώς και της Διεύθυνσης Πρασίνου του Δήμου, είναι ότι δεν ακολουθήθηκαν οι ενδεδειγμένες διαδικασίες κοπής και εκρίζωσης, ούτε το Πρωτόκολλο που ο ίδιος ο Δήμος είχε ορίσει για τις διαδικασίες μεταφύτευσης, όπως με πληροφορεί η κάτοικος. «Οι άνθρωποι παραδέχτηκαν ότι το 90% των δέντρων που έφτασαν από τα άλλα εργοτάξια του μετρό, ξεράθηκαν. Υπάρχει πλέον η επίσημη δήλωση της Διεύθυνσης Πρασίνου, δεν είναι κάτι που μπορεί να αμφισβητηθεί. Αυτά τα δέντρα είναι 60 χρόνων και έχουν αναπτύξει ένα ριζικό σύστημα ανάλογο, δεν είναι εύκολο να φυτευτούν ξανά».
Ο σχεδιασμός της Γραμμής 4 έγινε χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο ανθρώπινος παράγοντας και η κοινωνική παράμετρος που ορίζει κατά πόσο ένα έργο είναι απαραίτητο για τη γειτονιά και κατά πόσο οι άνθρωποι που ζουν και εργάζονται σε αυτή εξυπηρετούνται ή δυσκολεύονται από την παρουσία του έργου, σύμφωνα με τους ανθρώπους της Συνέλευσης. «Είναι ένα έργο που αντιτίθεται στη θέληση των κατοίκων και των εργαζόμενων οι οποίοι είναι και οι άμεσα ενδιαφερόμενοι».
Όπως φανερώνουν οι εξελίξεις των τελευταίων δύο χρόνων στην πλατεία Εξαρχείων, οι μικρές επιχειρήσεις αδυνατούν να αντέξουν το κόστος μιας σχεδόν δεκάχρονης, στο σύνολό της, αναμονής και αρκετές θα αναγκαστούν να κλείσουν με αποτέλεσμα να αντικατασταθούν σταδιακά από μεγάλες αλυσίδες. Η Μάτα μου λέει ότι αυτά τα μαγαζιά αποτελούν κομμάτι της πολιτισμικής ταυτότητας της περιοχής, η οποία «χάνει τα μαγαζιά της και κατ’ επέκταση την έννοια της γειτονιάς. Οι κάτοικοι, οι εργαζόμενοι και οι άνθρωποι που έχουν επιλέξει τα Εξάρχεια ως τόπο διασκέδασης και ανάπτυξης της κοινωνικής του υπόστασης, δεν θέλουν το μετρό εδώ γιατί καταργείται ο μοναδικός τόπος συγκέντρωσης των ίδιων και των δραστηριοτήτων τους».
Οι λαμαρίνες φτάνουν μια ανάσα από την ιστορική Μπλε Πολυκατοικία
Η είσοδος της Μπλε Πολυκατοικίας
Η αύξηση των ενοικίων αποτελεί ένα ακόμα μεγάλο πλήγμα: «Η συνθήκη αυτή εκτινάσσει τα ενοίκια, πολυκατοικίες εκκενώνονται μαζικά και πωλούνται ώστε να γίνουν κατοικίες βραχυχρόνιας μίσθωσης και αυτό είναι κάτι που το μετρό το αβαντάρει». Η πλατεία μετατρέπεται σε ένα πέρασμα, σε ένα σημείο διέλευσης που καταργεί την ταυτότητα της γειτονιάς, όπως επισημαίνουν οι άνθρωποι της Συνέλευσης. «Όταν απευθύνεται ένα θεσμικό όργανο στους κατοίκους, στους άμεσα ενδιαφερόμενους, για τη δημιουργία σταθμού μετρό, οφείλει να κομίζει εκ των προτέρων μελέτες, δικλείδες ασφαλείας, σχεδιασμό για τη διάρκεια των 10 χρόνων αλλά και μετά τα 10 χρόνια κ.λπ.».
«Είναι μία πολιτική επιλογή και όχι ένα συγκοινωνιολογικό ζήτημα, η οποία έχει στηριχθεί από την προεκλογική εκστρατεία της πρώτης κιόλας θητείας της ΝΔ. Άλλωστε, η περιοχή περιτριγυρίζεται από αρκετούς σταθμούς (σ.σ. Ομόνοια, Πανεπιστήμιο, Βικτώρια), ενώ μέχρι κάποια χρόνια πριν διέθετε και περισσότερα ΜΜΜ τα οποία υποβαθμίστηκαν και καταργήθηκαν σταδιακά. Το να καταργήσουν τα Εξάρχεια ως τόπο κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και αγώνων βρισκόταν στην ατζέντα, ενώ ο εξευγενισμός είναι κάτι που εξυπηρετείται από πολλές πλευρές και το μετρό είναι μία από αυτές», σημειώνει η κάτοικος Εξαρχείων.
«Όχι μετρό στην πλατεία Εξαρχείων»
«Αυτή τη στιγμή περιμένουμε την αυτοψία της πυροσβεστικής, στην οποία κάναμε αίτημα για να πιστοποιήσει αν είναι ασφαλής ή όχι η περιοχή με την επέκταση του εργοταξίου. Περιμένουμε ανάλογη επίσημη απάντηση από τον Δήμο Αθηναίων, ο οποίος είναι άμεσα ενδιαφερόμενος παρόλο που το ζήτημα του μετρό είναι πρωτίστως θέμα κεντρικής πολιτικής. Αν η αυτοψία της πυροσβεστικής επιβεβαιώσει πως η επέκταση του εργοταξίου δεν είναι ασφαλής, οφείλουν να το μαζέψουν (αν και με όσα έχουμε δει αμφιβάλλουμε). Τα προβλήματα θα φανούν από μέρα σε μέρα», καταλήγει η Μάτα Καστρησίου.
Με τον ήχο των πριονιών και των τρυπανιών να κοντεύει να γίνει συνήθεια, κάνω γι’ άλλη μια φορά τον γύρο της πλατείας για να συνομιλήσω με καταστηματάρχες της γειτονιάς. Τραβάω μερικές φωτογραφίες στη Σπύρου Τρικούπη, ενώ οι εργάτες συνεχίζουν να τοποθετούν τα συρματοπλέγματα στην επέκταση του εργοταξίου. Ένας κύριος από το ξακουστό «Μπυράδικο» κοιτάζει μαζί μου σαστισμένος. «Πολύ δύσκολα τα πράγματα», θα μου πει. «Εγώ δουλεύω λίγα χρόνια εδώ, αλλά έχουν αλλάξει όλα. Οι νέοι ερχόντουσαν όλο το βράδυ και αγόραζαν μπύρες για να κάτσουν στην πλατεία. Η δουλειά έχει μειωθεί δραματικά».
Η «θέα» από το Μπυράδικο
Καθώς κατευθύνομαι στη Θεμιστοκλέους – η οποία αντιμετωπίζει μέχρι στιγμής το μεγαλύτερο πρόβλημα από την επέκταση, αφού οι καφετέριες στον πεζόδρομο αναγκάστηκαν να μαζέψουν τα περισσότερα τραπεζοκαθίσματά τους – συναντώ πέντε μικρά παιδιά μαζί με δύο δασκάλες τους, κατοίκους της γειτονιάς, που τους μαθαίνουν την ιστορία των Εξαρχείων στο πλαίσιο ενός πολιτιστικού προγράμματος. Έχουν στρέψει το βλέμμα στον ουρανό, και κοιτάζουν το «φρούριο» που έχουν δημιουργήσει οι λαμαρίνες. «Πώς τα βλέπετε τα πράγματα;», ρωτώ τις δύο γυναίκες. «Ρωτήστε τα παιδιά αν θέλετε…», μου απαντούν απογοητευμένες, και ο διάλογος με τα παιδιά αποδεικνύει πως συναισθάνονται πολλά περισσότερα από τους ενήλικες. Σταματούν να ζωγραφίζουν έναν αυτοσχέδιο χάρτη της περιοχής, με τον οποίο είχαν καταπιαστεί, και μου λένε: «Δεν μας αρέσει το θέαμα, δεν χωράμε να περάσουμε. Δεν μπορούμε ούτε να κάτσουμε τώρα από τη φασαρία. Έκοψαν και τα δέντρα και θα έχει περισσότερη ζέστη… Πηγαίναμε στην πλατεία πριν αρχίσουν τα έργα και περνούσαμε πολύ ωραία! Τώρα με τις λαμαρίνες, δεν μας αρέσει αυτό που βλέπουμε».
Λίγο πιο κάτω, στο Blue Bear Cafe, επικρατεί η ίδια απογοήτευση. «Είμαστε ήδη 70% κάτω», θα μου πει ο ιδιοκτήτης. «Τι να σου πω που δεν ξέρεις; Αναγκαστήκαμε να ανεβάσουμε τις τιμές μας, να μειώσουμε τα τραπεζοκαθίσματα λόγω της επέκτασης, και πώς να θέλει μετά ο κόσμος να καθίσει στη σκόνη και τον θόρυβο; Και ακόμα δεν έχουμε δει τίποτα».
Έξω από το Closer Books στη Θεμιστοκλέους
Στο Closer Books, μία από τις νεοσύστατες επιχειρήσεις της πλατείας Εξαρχείων, ο ιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου, Γιάννης Ζελιαναίος, κοιτάζει έξω από τη τζαμαρία του σαστισμένος. «Φοβάμαι πως σιγά σιγά οι άνθρωποι θα συνηθίσουν τα έργα για το μετρό όσο θα περνούν τα χρόνια», είναι το πρώτο που θα μου πει. «Τα μαγαζιά θα πάθουν μεγάλη ζημιά. Κι εμείς δυσκολευόμαστε ήδη και γι’ αυτό έχουμε αποφασίσει να δώσουμε βαρύτητα σε παρουσιάσεις και άλλα events για να προσελκύσουμε κόσμο. Κάνω ό,τι μπορώ για να επιβιώσω. Ευτυχώς εμείς δεν χρειάστηκε να βγάλουμε τα τραπεζοκαθίσματα γιατί είχα δημιουργήσει συγκεκριμένο χώρο έξω γι’ αυτά. Την επόμενη εβδομάδα θα έρθουν με δική μου πρωτοβουλία παιδιά από ένα σχολείο για να ζωγραφίσουν τις λαμαρίνες και να δώσουμε έστω λίγο χρώμα στο γκρίζο…».