Μπορεί να διανύουμε τις πρώτες μέρες του Αυγούστου, όμως πολλά είδη πουλιών έχουν αρχίσει να μεταναστεύουν. Την περασμένη εβδομάδα, ένα μεγάλο σμήνος πελαργών εντοπίστηκε να πετά πάνω από τη Γλυφάδα, προκαλώντας έκπληξη στους περαστικούς. Οι πελαργοί που φεύγουν πρώτοι είναι τα φετινά νεαρά πελαργάκια και όσα άτομα δεν ήταν αναπαραγωγικά φέτος.
Ωστόσο, το ταξίδι της μετανάστευσης αποβαίνει συχνά μοιραίο για πολλά από τα πελαργάκια, εξαιτίας ατυχημάτων στα καλώδια μεταφοράς ρεύματος στα οποία ξαποσταίνουν. Στις 29/07, όπως γνωστοποίησε η ΑΝΙΜΑ, πελαργάκια στο Λαγονήσι έπεσαν νεκρά από ηλεκτροπληξία, έναν συχνό λόγο θανάτου πελαργών στην Ελλάδα, αλλά και άλλων πτηνών, όπως τα κορακοειδή και τα βραχοκιρκίνεζα.
Στη Γερμανία, χαρακτηριστικά, η ένωση για τη διατήρηση της φύσης και της βιοποικιλότητας NABU έχει υπολογίσει ότι κάθε χρόνο σκοτώνονται στη χώρα 2,8 εκατομμύρια πουλιά στις γραμμές υψηλής τάσης του ηλεκτρικού δικτύου από πρόσκρουση, ενώ συστηματική έρευνα του 2021 σε γραμμή υψηλής τάσης στην έρημο Thar της Ινδίας έδειξε ότι θανατώνονται 14 απειλούμενα και 65 μεταναστευτικά είδη. Παρόμοια προβλήματα εντοπίζονται στους μεταναστευτικούς διαδρόμους στην Αφρική, απ’ όπου διέρχονται ή περνούν τον χειμώνα τους τα μεταναστευτικά πουλιά που φωλιάζουν στην Ελλάδα.
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο πουλιά σκοτώνονται από ηλεκτροφόρα καλώδια κάθε χρόνο, ανάμεσά τους περίπου 175 εκατομμύρια πτηνά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ηλεκτρική ισχύς μεταδίδεται μέσω εναέριων γραμμών ή μέσω υπόγειων καλωδίων. Συνηθέστερες είναι οι εναέριες γραμμές γιατί το κόστος κατασκευής τους είναι σημαντικά χαμηλότερο από την τοποθέτηση υπόγειων καλωδίων και η χωρητικότητά τους μεγαλύτερη.
Στις γραμμές υψηλής τάσης, ο σχεδιασμός των ηλεκτροφόρων καλωδίων κατά μήκος ενός κάθετου προς το έδαφος επιπέδου με καλώδια χαμηλής ορατότητας δημιουργεί κίνδυνο πρόσκρουσης για τα πουλιά, ειδικά σε αντίξοες καιρικές συνθήκες. Στις γραμμές μεσαίας και χαμηλής τάσης υπάρχουν αυξημένοι κίνδυνοι ηλεκτροπληξίας πουλιών στα σημεία όπου γίνεται σύνδεση των ηλεκτροφόρων στοιχείων, αλλά και στα καλώδια όταν είναι κατακόρυφα τοποθετημένα με μικρές αποστάσεις.
Απευθυνθήκαμε στον Δημήτρη Μπούσμπουρα, Βιολόγο-Περιβαλλοντολόγο με ειδίκευση στη διατήρηση της πανίδας και τη διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος και πρώην πρόεδρο της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, για να μας εξηγήσει τους λόγους που τα πουλιά χάνουν τη ζωή τους στα ηλεκτροφόρα καλώδια. Ο ίδιος μας παρέπεμψε σε σχετική αναλυτική έρευνα του 2021 που έχει πραγματοποιήσει.
Τα πτηνά και οι νυχτερίδες ενδέχεται να συγκρούονται με τα διάφορα μέρη των γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικής ισχύος. «Ο μεγαλύτερος κίνδυνος πρόσκρουσης σχετίζεται με το λεπτό σύρμα γείωσης που βρίσκεται πάνω από τα παχύτερα καλώδια υψηλής τάσης. Το επίπεδο του κινδύνου σύγκρουσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη γεωγραφική θέση του έργου και τα είδη που είναι παρόντα, καθώς και από τις καιρικές συνθήκες, την ορατότητα και τον σχεδιασμό των ίδιων των γραμμών. Τα είδη που έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής χαρακτηρίζονται από χαμηλούς αναπαραγωγικούς ρυθμούς ή/και είναι σπάνια ή βρίσκονται ήδη σε ευάλωτη κατάσταση διατήρησης (όπως οι αετοί, οι γύπες και οι πελαργοί) μπορούν να είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένα», επισημαίνει στη μελέτη του ο βιολόγος-περιβαλλοντολόγος στην έρευνά του.
Πέρα από τον κίνδυνο πρόσκρουσης, η ηλεκτροπληξία αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για τους πληθυσμούς ορισμένων ειδών. Ο κίνδυνος ηλεκτροπληξίας είναι υψηλός στους κακοσχεδιασμένους στύλους μέσης τάσης, εξαιτίας της μικρής απόστασης μεταξύ των διαφόρων εξαρτημάτων. «Τα μεγάλα πτηνά είναι πιο ευάλωτα επειδή η πιθανότητα να ακουμπήσουν σε ηλεκτρικά εξαρτήματα με απλωμένα τα φτερά ή με άλλα μέλη του σώματός τους είναι μεγαλύτερη απ’ ό,τι για τα μικρά πτηνά. Επίσης, τα πτηνά που χρησιμοποιούν στύλους για ξεκούραση, κούρνιασμα και φωλεοποίηση είναι πιο ευάλωτα. Τα είδη που χτίζουν τη φωλιά τους στο έδαφος (κίρκοι και ορισμένες κουκουβάγιες) φαίνεται ότι δεν παθαίνουν συχνά ηλεκτροπληξία, επειδή συνήθως κυνηγούν ενώ πετούν και ξεκουράζονται πάνω ή κοντά στο έδαφος».
Υπάρχουν σαφώς και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Τα πτηνά χρησιμοποιούν στύλους που είναι εγκατεστημένοι σε περιοχές με έλλειψη σημείων ξεκούρασης, π.χ. λιβαδικές εκτάσεις και υγροτόπους, και εκεί παθαίνουν ηλεκτροπληξία πιο συχνά. Όπως επισημαίνει ο επιστήμονας, «Παρατηρούμε πως τα ποσοστά θνησιμότητας για τους αετούς αυξάνονται ανάλογα με την κλίση, πιθανώς λόγω της συνήθειας να κυνηγούν από κούρνιες. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι πυλώνες που βρίσκονται σε δεσπόζουσες θέσεις και περιβάλλονται από ψηλές πλαγιές τείνουν να προκαλούν μεγαλύτερα ποσοστά ηλεκτροπληξίας».
Οι μεγάλοι αετοί απειλούνται περισσότερο το φθινόπωρο και τον χειμώνα όταν επικρατούν δυσμενείς καιρικές συνθήκες, ίσως επειδή βρέχεται το φτέρωμά τους, παράγοντας εξαιρετικά σημαντικός για τον κίνδυνο ηλεκτροπληξίας.
Μέσα σε ένα δίκτυο χιλιάδων γραμμών ηλεκτρικού ρεύματος, είναι πρακτικά δυσχερές οι ήδη εγκατεστημένες γραμμές να αντικατασταθούν με γνώμονα την ασφάλεια των πτηνών. Ωστόσο, οι επιστήμονες έχουν προτείνει ορισμένους τρόπους προκειμένου να μειωθεί σημαντικά ο βαθμός πρόσκρουσης και θανάτωσης των πουλιών εξαιτίας της ηλεκτροπληξίας.
Ερευνητές από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Όρεγκον και τον Βιολογικό Σταθμό Doñana της Ισπανίας συνέκριναν τρεις διαφορετικούς τύπους αποτρεπτικών μέσων για τα πουλιά, που ονομάζονται εκτροπείς πτήσης, οι οποίοι προσαρτώνται στα καλώδια ρεύματος για να τα κάνουν πιο ορατά στα πτηνά. Ο πιο συνήθης τύπος είναι σπείρες από σωλήνες PVC σε έντονα χρώματα, όπως πορτοκαλί ή κίτρινο. Οι ερευνητές εγκατέστησαν τους δύο τύπους εκτροπέων και έναν τρίτο τύπο – ένα νεότερο, πτερυγώδες μοντέλο (flappers) με τρεις πορτοκαλί και κόκκινες λεπίδες πολυπροπυλενίου με ανακλαστικά αυτοκόλλητα – κατά μήκος διαφορετικών τμημάτων γραμμών ηλεκτροδότησης στη νότια Ισπανία. Στη συνέχεια, εργαζόμενοι στο πεδίο περιπολούσαν την περιοχή κάτω από τη γραμμή για 40 ημέρες, καταγράφοντας συνολικά 131 σκοτωμένα πουλιά από 32 είδη.
Τα αποτελέσματά τους δείχνουν ότι το τμήμα των γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας με τους εκτροπείς με πτερύγια είχε μέσο ποσοστό θανάτου 70% χαμηλότερο σε σύγκριση με τα τμήματα όπου δεν χρησιμοποιήθηκαν εκτροπείς. Οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες σπείρες PVC μείωσαν μεν τη θνησιμότητα των πτηνών, αλλά ήταν πολύ λιγότερο αποτελεσματικές από τους εκτροπείς.
Επίσης, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Journal of Environmental Management το 2019, αξιολόγησε τη συνολική αποτελεσματικότητα της σήμανσης καλωδίων και έδειξε ότι η σήμανση μειώνει τις προσκρούσεις πουλιών κατά 50% κατά μέσο όρο. Στην Κύπρο, ορισμένα καλώδια υψηλής τάσης που θεωρούνται επικίνδυνα για προσκρούσεις πουλιών έχουν ήδη σημανθεί με τις εξειδικευμένες συσκευές, γνωστές και ως “fireflies” ή “flappers”, προκειμένου τα καλώδια να γίνουν πιο ορατά στα πουλιά και να ελαχιστοποιηθούν οι προσκρούσεις.
Όσον αφορά στον σχεδιασμό νέων γραμμών ηλεκτρικής ενέργειας, είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί ότι υπάρχει ασφαλής σχεδιασμός του εγκάρσιου βραχίονα και του συναφούς εξοπλισμού. Σε υγρά κλίματα, η ασφαλής απόσταση μεταξύ των ηλεκτροφόρων μερών-εξαρτημάτων θα πρέπει να βασίζεται στο άνοιγμα των φτερών και στις αποστάσεις μεταξύ των άκρων των φτερών των μεγαλύτερων ειδών που κάθονται στην περιοχή, δεδομένου ότι τα υγρά φτερά των πτηνών παρέχουν λιγότερη μόνωση. Σε πυλώνες με μονωτήρες αδιέξοδων/παραμορφώσεων, τα καλώδια βραχυκυκλωτήρα πρέπει να στερεώνονται κάτω από τους αγωγούς και τους μονωτήρες αντί να βρίσκονται πάνω από τον εγκάρσιο βραχίονα.
Επιπλέον, θα πρέπει να υπάρχει ασφαλής απόσταση μεταξύ των ενεργοποιημένων αγωγών ή ενός καλωδίου και οποιουδήποτε γειωμένου στοιχείου του πυλώνα, συμπεριλαμβανομένης οποιασδήποτε κατάλληλης θέσης κούρνιασης κάτω από τα καλώδια βραχυκυκλωτήρα. Αυτή η ασφαλής απόσταση θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σύμφωνα με τα μεγαλύτερα είδη που εμφανίζονται σε κάθε περιοχή. Ως ελάχιστο θα πρέπει να ρυθμιστεί στα 100-150cm. Εάν οι αναρτημένοι μονωτήρες και οι άλλες συστάσεις σχεδιασμού δεν είναι δυνατές, τότε θα πρέπει να εφαρμόζονται επιλογές μετριασμού στα διάφορα μέρη του εγκάρσιου βραχίονα. Υπάρχει μια ποικιλία λύσεων μετασκευής στην αγορά που προσαρμόζονται εύκολα σε κάθε συγκεκριμένο πρόβλημα ηλεκτροπληξίας, όπως καπάκια μονωτήρα ή καλύμματα αγωγών.