30% μεγαλύτερη από τα διαθέσιμα αποθέματα προβλέπει ο ΟΗΕ τη ζήτηση του νερού για το 2040. Ο διεθνής οργανισμός ορίζει ότι ο 6ος Στόχος Βιώσιμης Ανάπτυξης παγκοσμίως είναι η εξασφάλιση στην πρόσβαση στο νερό και στην αποχέτευση για όλους – πράγματα που κάποτε θεωρούσαμε αυτονόητα. Όπως αποδεικνύει όμως η πραγματικότητα της κλιματικής κρίσης, με τις υψηλές θερμοκρασίες, τις άγριες πυρκαγιές και τις λιγοστές βροχοπτώσεις, οι μαμάδες μας δεν ήταν τελικά και τόσο υπερβολικές όταν μας έλεγαν να κλείνουμε τη βρύση όσο πλέναμε τα δόντια μας.
Στη χώρα μας, το φαινόμενο της λειψυδρίας μπαίνει όλο και πιο ενεργά στον δημόσιο διάλογο, καθώς οι παραπάνω παράγοντες σε συνδυασμό με τον υπερτουρισμό, την εκτός σχεδίου δόμηση και την κατασπατάληση των υδάτινων πόρων έως και 60% οδηγούν σε σημαντική έλλειψη νερού. Μην ξεχνάμε τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες που παρατηρήθηκαν σε ολόκληρη τη χώρα, ήδη από τον περασμένο Μάρτιο και Απρίλιο. Ακόμα όμως και σε μια περιοχή που υπάρχουν αρκετές βροχοπτώσεις, η λειψυδρία μπορεί να γίνει αισθητή αν η ζήτηση του νερού υπερβαίνει την προσφορά των επιφανειακών και υπόγειων υδροφορέων.
Αγαθονήσι, Αμοργός, Θάσος, Κάσος, Σπέτσες, Λέρος, Πόρος, Σέριφος, Σίφνος και Παξοί, είναι μόνο μερικά από τα ελληνικά νησιά που έχουν πει το νερό… νεράκι. Δύσκολη είναι η κατάσταση σε Κρήτη, Πάρο και Άνδρο, αλλά και στην Κόρινθο, την Αλεξανδρούπολη και την Ξάνθη, ενώ συγκεκριμένα η Σέριφος και η Σίφνος κηρύχθηκαν το καλοκαίρι σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης από την Πολιτική Προστασία. Όπως γνωστοποιεί ρεπορτάζ του News24/7, στην Κρήτη, στις αρχές Ιουλίου, επιτήδειοι έκλεψαν περίπου 3 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού από το φράγμα της Φανερωμένης, σε ένα από τα μεγαλύτερα περιστατικά κλοπής υδάτων. Σύμφωνα με δηλώσεις του καθηγητή Γεωλογίας και Φυσικών Καταστροφών Ευθύμη Λέκκα στην ΕΡΤ, αν δεν βρέξει φέτος στο νησί «δε θα έχει νερό του χρόνου, με τεράστιες επιπτώσεις στον τουριστικό, κοινωνικό και αγροτικό τομέα».
Το πρόβλημα με την κακή συντήρηση του δικτύου έχει επισημάνει με τη σειρά του ο Δήμαρχος Άνδρου, Θεοδόσης Σουσούδης, ο οποίος τόνισε στο Documento ότι σε πάρα πολλά χωριά της Άνδρου τα δίκτυα αλλά και οι δεξαμενές είναι πεπαλαιωμένες. «Παραλάβαμε τις περισσότερες με ρωγμές, ασυντήρητες και ακαθάριστες και προσπαθούμε να τις φτιάξουμε σε όλο το νησί», ανέφερε χαρακτηριστικά. Και η Αθήνα όμως αρχίζει να υποφέρει. Τα αποθέματα νερού στον Μόρνο επαρκούν μόλις για τα επόμενα δύο ή τρία χρόνια, με τους επιστήμονες να αναδεικνύουν ως μόνη ελπίδα την ορθή διαχείριση των υδάτινων πόρων.
Για να κατανοήσουμε τους τρόπους με τους οποίους αυτή τη στιγμή εξασφαλίζουν το νερό τους τα νησιά, απευθυνθήκαμε στον Σίλβιο Σιλβέστρο, χημικό μηχανικό και Project Engineer σε έργα εγκατάστασης μονάδων αφαλάτωσης.
«Οι περισσότερες σωληνογραμμές είναι πολλών χρόνων με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολύ μεγάλες απώλειες νερού, έως και 30-40%»
«Από τον Ιούνιο μέχρι τον Σεπτέμβριο, τα κυβικά νερού που πρέπει να δώσουν τα περισσότερα νησιά διπλασιάζονται έως και τριπλασιάζονται λόγω του τουρισμού και των συνεπειών του (αυξημένη δόμηση, περισσότερες πισίνες κ.ά.)», μας πληροφορεί αρχικά ο επιστήμονας. «Το μεγάλο πρόβλημα λειψυδρίας που εντοπίζεται στην Κρήτη συγκεκριμένα, συνδέεται και με τις λιγοστές βροχοπτώσεις που είχαν ως αποτέλεσμα να μείνουν άδειες οι δεξαμενές ομβρίων και τα φράγματα να στερέψουν. Στην Κάρπαθο επίσης, υπάρχει μεγάλο πρόβλημα γιατί ένα φράγμα που δίνει 1.200 κυβικά νερού στέρεψε, με αποτέλεσμα να χρειαστεί να τοποθετήσουμε μονάδα αφαλάτωσης».
Όταν οι διαγωνισμοί για τις μονάδες είναι δημόσιοι, απαιτούνται τουλάχιστον 1-2 χρόνια ωσότου αρχίσει να υλοποιείται το έργο. Κατεπειγόντως, στην Κάρπαθο οι διαδικασίες επισπεύσθηκαν αφού ο δήμος διέθετε την κατάλληλη χρηματοδότηση για να μπορέσει η μονάδα να μπει πριν το καλοκαίρι. «Πολλές φορές, βλέπουμε και σε πλούσιους δήμους οι διαδικασίες να μην προχωρούν γρήγορα», λέει ο Σίλβιο Σιλβέστρο, «Απέναντι από τη Νίσυρο, για παράδειγμα, στο νησί Γυαλί, γίνεται εξόρυξη ελαφρόπετρας και περλίτη, που αποτελούν τοπικά προϊόντα. Τα λεφτά όμως που εισπράττει ο δήμος Νισύρου (διοικητικά το Γυαλί ανήκει σε αυτόν) από αυτή τη δραστηριότητα δεν μπορεί να τα χρησιμοποιήσει για μια εντελώς διαφορετική δραστηριότητα – για παράδειγμα να τα επενδύσει στο νερό. Πρόκειται για διαφορετικούς “κωδικούς”, όπως λέμε».
Αυτή τη στιγμή, η αφαλάτωση αποτελεί την πιο άμεση λύση ώστε να μην ξεμείνουν τα νησιά από νερό. Οι Οινούσσες, η Χάλκη και η Ύδρα, χαρακτηριστικά, τροφοδοτούνται εξ ολοκλήρου με συστήματα αφαλάτωσης. «Πέρυσι, υπήρχαν αρκετά προγράμματα ΕΣΠΑ, τα οποία χρηματοδοτούσε το ελληνικό κράτος και η ΕΕ, όπως το πρόγραμμα Τρίτση, μέσω του οποίου μπόρεσαν να υλοποιηθούν ορισμένα τέτοια έργα. Ήταν η χρονιά που πραγματοποιήσαμε τα περισσότερα έργα των τελευταίων ετών», επισημαίνει ο χημικός μηχανικός.
Η αφαλάτωση παράγει νερό που καταλήγει σε μια δεξαμενή. Έπειτα, η τροφοδότηση γίνεται από υποδομές οι οποίες ανήκουν στους δήμους. Οι περισσότερες σωληνογραμμές, όμως, είναι πολλών χρόνων με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολύ μεγάλες απώλειες νερού, έως και 30-40%. Όπως τονίζει ο επιστήμονας, «αυτό συμβαίνει εξαιτίας των ανύπαρκτων κονδυλίων για τη συντήρηση του δικτύου και των μεγάλων ελλείψεων σε προσωπικό και τεχνογνωσία. Επίσης, οι αγωγοί είναι πολύ δύσκολο να αλλαχθούν, αφού πρόκειται για αγωγούς χιλιομέτρων που βρίσκονται συνήθως κάτω από δρόμους και βουνά. Πρέπει να τρυπήσεις τον δρόμο, να εντοπίσεις τη σωλήνα και το σημείο της διαρροής για να βρεις τις απώλειες».
Μία μονάδα τροφοδοτείται είτε απευθείας από θαλασσινό νερό, με τη δημιουργία αντλιών μέσα στη θάλασσα, είτε χρησιμοποιώντας νερό από γεωτρήσεις. Το νερό των γεωτρήσεων θα είναι είτε θαλασσινό, είτε υφάλμυρο (ανάμιξη γλυκού νερού με θαλασσινό) από τα υπόγεια ύδατα. «Το νερό στα υπόγεια ύδατα ανακυκλώνεται μέσω του υδάτινου κύκλου: βρέχει, το νερό ταξιδεύει υπογείως, τα ύδατα οδηγούνται σε υπόγεια ρεύματα κ.λπ. Ακόμα και στα νησιά που δεν έχει χρειαστεί να αξιοποιηθεί η αφαλάτωση λόγω τεράστιου πλούτου σε πηγές, το νερό μπορεί να στερέψει με τον χρόνο αν, για παράδειγμα, μια γεώτρηση δίνει μέχρι 600 κυβικά τη μέρα και οι καταναλώσεις φτάνουν τα 1000 κυβικά. Αυτό θα συμβεί διότι δεν προλαβαίνει να αναπληρώσει τα αποθέματα μέσω του φυσικού κύκλου».
«Λόγω της κακής συντήρησης στα δίκτυα ή αν το νερό μείνει στάσιμο στη δεξαμενή για πολύ καιρό, μπορεί να αρχίσει να αναπτύσσει μικρόβια και μυρωδιές»
Στην Πάρο συγκεκριμένα, όπου παρατηρείται σημαντική έλλειψη νερού, υπάρχουν πολλές μονάδες αφαλάτωσης (θα εγκατασταθεί μία και στην Αντίπαρο). Ωστόσο, αν και το νερό της αφαλάτωσης είναι 100% πόσιμο, αρκετοί κάτοικοι της Πάρου διαμαρτύρονται για την ακαταλληλότητά του. Σύμφωνα με τον Σίλβιο Σιλβέστρο, αυτό συμβαίνει εξαιτίας της παλαιότητας των δικτύων, «στα οποία οι αγωγοί από χάλυβα μπορεί να διαβρωθούν όταν το pH του νερού είναι όξινο. Επίσης, λόγω της κακής συντήρησης στα δίκτυα ή αν το νερό μείνει στάσιμο στη δεξαμενή για πολύ καιρό, μπορεί να αρχίσει να αναπτύσσει μυρωδιές και μικρόβια».
Η αφαλάτωση έχει και ένα κόστος: για να λειτουργούν οι μονάδες χρειάζονται ρεύμα, απαιτείται ενέργεια. Τελευταία αναπτύσσονται συστήματα που λειτουργούν με φωτοβολταϊκά ώστε να είναι αυτόνομα, ωστόσο επειδή έχουν μεγάλες απαιτήσεις σε ηλεκτρικό ρεύμα (ένα ολόκληρο φωτοβολταϊκό πάρκο), το κόστος είναι μεγαλύτερο κατά την κατασκευή. «Όταν υπάρχουν τεράστιες ελλείψεις σε νερό, η αφαλάτωση αποτελεί αναγκαστική λύση αλλά το κόστος για τους δήμους ανεβαίνει και πρέπει να περαστεί και στους δημότες. Τα λεφτά που δίνονται για να χρηματοδοτούνται τα έργα είναι λεφτά των φορολογουμένων -πέρα από τη χρηματοδότηση της ΕΕ- είναι και από τους πόρους που εισπράττονται από τον εκάστοτε δήμο».
Μέτρα κατά της λειψυδρίας ανακοίνωσε η κυβέρνηση
Η κυβέρνηση προχώρησε στις 20 Αυγούστου σε λήψη μέτρων αντιμετώπισης της λειψυδρίας. Μεταξύ άλλων, με πόρους ύψους 11.250.000 ευρώ θα ενισχυθούν Δήμοι, Δημοτικές Επιχειρήσεις Ύδρευσης-Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) και Σύνδεσμοι Ύδρευσης-Αποχέτευσης της χώρας, με στόχο την άμεση υλοποίηση δράσεων για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας. Οι δράσεις που πρόκειται να χρηματοδοτηθούν είναι η ανόρυξη νέων ή η αναβάθμιση υφιστάμενων υδρευτικών γεωτρήσεων και η υπηρεσία παροχής αφαλατωμένου νερού μέσω ενοικίασης συστημάτων αφαλάτωσης. Παράλληλα, ειδικά για την άρδευση για την αγροτική παραγωγή, προβλέπεται η χαρτογράφηση όλων των αρδευτικών γεωτρήσεων και συστηµάτων άρδευσης, η σταδιακή µείωση των ιδιωτικών αρδευτικών γεωτρήσεων, ο έλεγχος διαρροών και η ελαχιστοποίηση απωλειών στα δίκτυα άρδευσης.