Κουλάρετε με την κριτική. / Να είστε περισσότερο περίεργοι παρά οργισμένοι. / Επιτρέψτε στον/η σύντροφό σας να νιώσει άσχημα -ή μια χαρά- για την υπάρχουσα κατάσταση. / Κερδίστε κάποιο χρόνο ή ανταλλάξτε τον. / Κάντε ό,τι έκαναν οι πρόγονοί σας. / Σχεδιάστε το πρόγραμμα της ημέρας σας, αλλά όχι υπερβολικά αυστηρά. / Κανονίστε ραντεβού για τους καβγάδες σας. / Μην μαλώνετε μπροστά στα παιδιά σας. / Να σέβεστε τα, αόρατα τώρα πια, όρια του άλλου. / Να ζητάτε αυτό που πραγματικά θέλετε. / Αν όλα τα άλλα αποτύχουν, καταφύγετε στην κωμωδία.
Αυτές είναι οι έντεκα συμβουλές στις οποίες κατέληξαν, για λογαριασμό του περιοδικού TIME, έξι σύμβουλοι γάμου, που μάλιστα απαρτίζουν τρία ζευγάρια – δηλαδή και δουλεύουν και ζουν μαζί.
Πρόκειται για ένα από τα δεκάδες δημοσιεύματα με αναλύσεις, νουθεσίες, παραινέσεις και προβλέψεις εν μέσω πανδημίας για το τι μέλλει γενέσθαι με τις ερωτικές και κατ’ επέκταση με τις οικογενειακές σχέσεις. Έγινε viral για ευνόητους λόγους, εξίσου ευνόητους με τόσα άλλα, όπως για παράδειγμα εκείνο το ρεπορτάζ που θεωρεί βέβαιη την αύξηση των γεννήσεων ακριβώς γιατί τα καταστήματα ερωτικών ειδών έχουν δει εν μέσω πανδημίας να διπλασιάζονται οι πωλήσεις – μη βιαστείτε να σκεφτείτε ότι «δεν πιάνεις παιδί» με sex toys, κάτι που μπορεί μεν να ισχύει επί της αρχής, αλλά ως γνωστόν όσο περισσότερο «παίζεις» τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να γίνει ένα…«ευτύχημα» ή «ατύχημα», ανάλογα πώς θα το πάρει κανείς.
Η Popaganda απευθύνθηκε στην Αντωνία Μπάγια, ψυχοθεραπεύτρια και σύμβουλο οικογένειας και ζεύγους, αναζητώντας απαντήσεις σε μερικές απλές, καθημερινές απορίες που όλοι, μεταξύ σοβαρού και αστείου, συζητάμε περισσότερο από ποτέ στα διαδικτυακά, εννοείται μέχρι νεωτέρας, πηγαδάκια.
Εικονογράφηση: Κατερίνα Καραλή
Όταν με το καλό έρθει η «επόμενη μέρα», τι είναι πιθανότερο, κατά τη γνώμη σας, να συμβεί: να αυξηθούν οι γεννήσεις ή τα διαζύγια;
Δεν υπάρχουν βάσιμα στοιχεία ώστε να υπάρξει ασφαλής πρόβλεψη, μόνο υποθέσεις γίνονται. Για κάθε δημοσίευμα που προβλέπει αύξηση των γεννήσεων, υπάρχει ένα άλλο που υποστηρίζει ότι θα αυξηθούν τα διαζύγια – όπως έγινε σε μια πόλη της Κίνας, μόλις μια βδομάδα μετά τη λήξη της καραντίνας. Η αλήθεια είναι ότι σε περιόδους κρίσεων οι άνθρωποι μπαίνουμε σε μια διαδικασία έντονης σκέψης, φιλοσόφησης των πραγμάτων και απολογισμών. Πόσο μάλλον όταν η κρίση έχει να κάνει με την υγεία, όπως τώρα. Το αντίδοτο του θανάτου είναι η ζωή, δηλαδή ο έρωτας, το σεξ και η τεκνοποίηση. Με αυτό το σκεπτικό θα μπορούσαμε να υποθέσουμε κάποια αύξηση των γεννήσεων.
Από την άλλη, αυτές οι κρίσεις μπορεί να προκαλέσουν έκρυθμες καταστάσεις, να αυξήσουν την προσωπική ένταση που βιώνει ο καθένας άρα και τη διαπροσωπική, οπότε έτσι μπορεί κανείς να οδηγηθεί σε μια σκέψη αποδόμησης της υπάρχουσας σχέσης του και να αποφασίσει να ζήσει μόνος του στο μέλλον. Πιστεύω ακράδαντα ότι σε περιόδους κρίσεων δεν πρέπει να σπεύδουμε να παίρνουμε τόσο σοβαρές αποφάσεις. Η απόκτηση ενός παιδιού είναι μια επιλογή που σε ακολουθεί μια ζωή όπως και ένα διαζύγιο. Οπότε συστήνω ψυχραιμία -ώστε να περνάνε τα έντονα συναισθήματα που μας θολώνουν και δεν μας επιτρέπουν να βλέπουμε καθαρά τα πράγματα- και να παίρνουμε τις όποιες αποφάσεις ήρεμα, με «ψυχρό αίμα».
Το να αναγκάζεται να περάσει δύο σύντροφοι ή μια οικογένεια με παιδιά, όλες τις ώρες του εικοσιτετραώρου μαζί, δεν είναι εκ των πραγμάτων επιβαρυντικό για τις μεταξύ τους σχέσεις;
Έχει να κάνει πάρα πολύ με το τι είδους ζευγάρι ήταν και πριν από αυτή την κατάσταση. Αν για παράδειγμα πρόκειται για ένα ζευγάρι που ήταν ούτως ή άλλως πολύ συγχωνευμένο, χωρίς να «επιτρέπει» ο ένας στον άλλο προσωπικό χρόνο και χώρο. Αυτός ο χρόνος και χρόνος ορίζεται από το ωράριο της εγασίας, την μετακίνηση για τα ψώνια, τα προγράμματα των παιδιών κλπ. Όταν λοιπόν λείπουν αυτά και εφόσον οι σύντροφοι δεν φροντίσουν να δημιουργήσουν από μόνοι τους τις συνθήκες, φυσικά υπάρχει ο κίνδυνος να αισθανθούν «μπούχτισμα» και άρα να επέλθει κάποια επιβάρυνση στη σχέση. Από την άλλη κάποιοι που πριν λειτουργούσαν σε ένα πλαίσιο οριοθέτησης που υπαγορεύει ότι ναι μεν είμαστε μαζί ως οντότητα ζευγαριού, η οποία όμως αποτελείται από δύο ξεχωριστές οντότητες και αυτό το περιχαρακώνουμε και το φροντίζουμε, θα συνεχίσει έτσι και στην καραντίνα. Ίσως αποδιοργανωθεί λίγο, ίσως «ταρακουνηθεί», αλλά έχω εμπιστοσύνη ότι θα διαφυλαχτεί τελικά η ισορροπία στη σχέση τους.
Ενδεικτικά θα αναφέρω το εξής: αυτή την περίοδο αναγκαστικά η ψυχοθεραπεία συνεχίζεται μέσω skype. Παρατηρώ λοιπόν ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν νιώθουν άνετα να κάνουν την ψυχοθεραπεία τους, ακόμη και πίσω από κλειστές πόρτες. Κατανοητό μεν, άλλωστε υπάρχουν λόγοι που η ψυχοθεραπεία γίνεται υπό συγκεκριμένες συνθήκες, το skype είναι μια συνθήκη που απλώς διευκολύνει, δεν αντικαθιστά 100% μια συνεδρία στο ψυχοθεραπευτικό γραφείο. Είναι λυπηρό όμως να σταματάς κάτι που έχεις ανάγκη γιατί νιώθεις ότι δεν εχεις ιδιωτικότητα. Συμβολικά, αν το καλοσκεφτεί κανείς, σημαίνει ότι δεν αντιλαμβάνεσαι το ίδιο σου το σπίτι ως προσωπικό σου χώρο. Είναι πολύ ψυχοπιεστική κατάσταση να νιώθεις ότι η προσωπική σου κατοικία, το άβατό σου, δεν είναι 100% δικό σου.
Μεγαλύτερος κίνδυνος ή έστω στρες ελλοχεύει για ένα νέο ζευγάρι ή για τους επί δεκαετίες παντρεμένους;
Το όλο θέμα δεν έχει να κάνει τόσο με την ηλικία όσο με το τι είδους σύμπραξη έχει γίνει. Προφανώς όσο περισσότερα χρόνια είναι δυο άνθρωποι μαζί, τόσο πιο πιθανό είναι να έχουν βρει τα «πατήματά» τους. Για να συνεχίζεται ένας γάμος επί 30 και 40 χρόνια, σημαίνει ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα όχι προφανώς να λειτουργούν όλα, αλλά σίγουρα κάτι να λειτουργεί. Κάτι άλλο που επίσης παίζει μεγάλο ρόλο είναι οι εξελικτικές φάσεις στη ζωή ενός ζευγαριού. Οι μεγάλοι άνθρωποι, στην τρίτη ηλικία, έχουν περάσει σχεδόν όλους τους κύκλους ζωής μιας οικογένειας – που είναι κάτι με βάση το οποίο δουλεύουμε πάρα πολύ στην οικογενειακή θεραπεία. Συνοπτικά να αναφέρω, ότι η πρώτη φάση για τον καθένα είναι αυτή που το άτομο μένει μόνο του, φεύγει από την οικογένεια του, διαφοροποιείται. Η δεύτερη είναι η ένωση ενός ζευγαριού. Η τρίτη φάση είναι όταν έρχονται τα παιδιά. Και η τέταρτη είναι η ενηλικίωση των παιδιών, οπότε φεύγουν από το σπίτι και οι γονείς μένουν ξανά οι δυο τους. Οι μεγάλοι άνθρωποι έχουν περάσει αυτές τις φάσεις και έχουν ανταποκριθεί.
Η εμπειρία, η έρευνα και η βιβλιογραφία δείχνουν ότι οι τριγμοί στις σχέσεις των ζευγαριών έρχονται στις περιόδους μετάβασης από την μία φάση του κύκλου ζωής της οικογένειας στην άλλη. Εφόσον λοιπόν ένα ζευγάρι έχει φτάσει στα 60-70, έχουν φύγει τα παιδιά, έχουν κάνει τις δικές τους σχέσεις και οικογένειες, μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι «παππούδες» θα ανταποκριθούν στη συνθήκη που βιώνουμε σήμερα με μία σχετική ανθεκτικότητα, γιατί έχουν πια εκπαιδευτεί. Έχουν τη δεξιότητα να αναπροσαρμόζονται, το έχουν κάνει αρκετές φορές στο παρελθόν. Ένα νέο ζευγάρι είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσει κάποιο ζήτημα αλλά όχι και απαραίτητο.
«Σε περιόδους κρίσεων δεν πρέπει να σπεύδουμε να παίρνουμε τόσο σοβαρές αποφάσεις. Η απόκτηση ενός παιδιού είναι μια επιλογή που σε ακολουθεί μια ζωή όπως και ένα διαζύγιο.»
Πρόσφατα δημοσιεύτηκε στο TIME συγκέντρωσε σε μια λίστα τις 11 συμβουλές ψυχοθεραπευτώνκαι συμβούλων γάμου που αποτελούν τα κλειδιά ώστε να επιβιώσει μία σχέση εν μέσω πανδημίας. Μεταξύ άλλων, λένε τα εξής: να είστε περισσότερο περίεργοι, παρά οργισμένοι, ή αν πρέπει ντε και καλά να μαλώσετε, να το κάνετε μια συγκεκριμένη ώρα της ημέρας. Μήπως όμως όλες αυτές οι συμβουλές που δίνετε στον κόσμο εσείς οι ειδικοί είναι καλές μόνο στα χαρτιά;
Πριν γίνω ψυχοθεραπεύτρια ήμουν κοινωνική λειτουργός για πάρα πολλά χρόνια. Στην αρχή λοιπόν της καριέρας μου ως Ψυχοθεραπεύτρια ήμουν κάθετη, έλεγα ότι δεν θα δώσω ποτέ tips. Αυτό γιατί η προηγούμενη μου εμπειρία μου είχε δείξει ότι δεν υπάρχει μία συνταγή – ούτε δύο, ούτε τρεις. Τα χρόνια που δούλευα στην Αγγλία ως Κοινωνική Λειτουργός, είδα από πρώτο χέρι τι σημαίνει εξατομικευμένη παρέμβαση. Σημαίνει ότι για να πεις σε μια οικογένεια τι και πώς να κάνει, πρέπει να έχεις κάνει έρευνα για μεγάλο διάστημα, να έχεις καταλάβει πολλά πράγματα για τους ανθρώπους που είναι μέσα σε ένα σπίτι, τα δυναμικά των σχέσεων, για το ατομικό προφίλ τους, τα βιώματα τους κλπ. Ο στόχος είναι ο επαγγελματίας μαζί με την οικογένεια να βάλουν κάτω πώς θα μπορούσαν να γίνουν τα πράγματα ώστε να βελτιωθεί η ζωή για κάθε μέλος της οικογένειας αλλά και την οικογένεια σαν σύστημα. Αφού βγάλεις το πρώτο πλάνο παρέμβασης, το εφαρμόζεις στην οικογένεια για μια-δυο εβδομάδες, μετά κάνεις follow-up και ανάλογα το μετατρέπεις. Όλο αυτό με έχει διδάξει ότι δεν υπάρχει απολυτότητα στα tips. Υπάρχουν απλά κάποιοι γενικοί κανόνες. Από κει και πέρα, το τι θα λειτουργήσει για τον καθένα, είναι άλλη υπόθεση.
Στη φάση όμως που βρισκόμαστε τώρα, που δεν σου επιτρέπεται να γνωρίσεις πραγματικά κάποιον που μπορεί να χρειαστεί βοήθεια και να κάνεις μια ολοκληρωμένη δουλειά ή και που τελικά αυτός ο άνθρωπος μπορεί να μην έχει το θάρρος να ζητήσει βοήθεια καλείσαι να πεις δέκα πράγματα, από τα οποία το ένα θα λειτουργήσει στην τάδε περίπτωση και το άλλο θα λειτουργήσει στη δείνα. Η λογική είναι να δοθεί στον άλλο μια ιδέα, την οποία μπορεί να την πάρει, να την εξελίξει, να την αλλάξει κατά βούληση. Το έχω δει να συμβαίνει και με χαροποιεί ιδιαίτερα.
Το πιο SOS από τα tips που δίνετε στα ζευγάρια αυτή την περίοδο;
Η πρώτη μου σκέψη έχει να κάνει με την αυτοφροντίδα, που δυστυχως ειδικά στην Ελλάδα δεν ξέρουμε πώς να φροντίσουμε τους εαυτούς μας, δεν είμαστε πολύ καλοί σε αυτό, δεν μας το μαθαίνει κανείς. Θα πω όμως τελικά ως SOS την επικοινωνία, μιας και η δυσλειτουργική επικοινωνία είναι ο πιο συχνός λόγος για τον οποίο έρχονται τα ζευγάρια για ψυχοθεραπεία και συμβουλευτική.
Εικονογράφηση: Κατερίνα Καραλή
Αν λοιπόν κάποιος/α που βρίσκεται σε μια σχέση εκνευρίζεται από μια συγκεκριμένη συνήθεια του/της συντρόφου του αλλά υπό κανονικές συνθήκες το προσπερνά, ξεχνιέται ας πούμε με τη δουλειά ή πηγαίνοντας για ποτά με φίλους/ες, τώρα οφείλει να το επισημάνει;
Αυτό που πρέπει να αναλογιστεί κανείς είναι αν κάτι που υποτίθεται ότι σε εκνευρίζει στο σύντροφο σου είναι ένα ψέμα και στην πραγματικότητα σε εκνευρίζει κάτι άλλο που δεν έχεις αναγνωρίσει. Ας κάνει λοιπόν ο καθένας λίγο πίσω και ας σκεφτεί περισσότερο.
Έχει πολύ μεγάλη σημασία με τι είδους διάθεση λέμε αυτά τα πράγματα και πώς «μπαίνουμε» στο διάλογο. Είναι σημαντικό να χρησιμοποιούμε μια γλώσσα που θα κάνει τον άλλο να ακούσει πραγματικά. Αυτό είναι το πιο δύσκολο. Γιατί συνήθως ξεκινώντας να μιλάμε για τα αρνητικά, το κάνουμε με τέτοιο τρόπο που ο άλλος δεν προλαβαίνει να ακούσει, ξεκινά αμέσως να αμύνεται. Είναι προτιμότερο δηλαδή να πει κανείς στο σύντροφο του: είναι μια δύσκολη περίοδος, πρέπει να είμαστε ειλικρινείς, όπως θα σου πω εγώ, θέλω να μου πεις κι εσύ τι σε δυσκολεύει. Πρόσεξε, χρησιμοποιώ την έκφραση «με δυσκολεύει», όχι «μου τη σπάει» ή άλλες βαριές κουβέντες που κάνουν τον άλλο να «υψώνει τύχο». Το ζήτημα είναι να δείχνεις στον άλλο τόσο ότι θέλεις να σε φροντίσει όσο και το ότι θέλεις να τον φροντίσεις.
Ειδικά τώρα που τα ζευγάρια είναι κλεισμένα σε ένα σπίτι νυχθημερόν, δεν υπάρχει ο κίνδυνος της υπερβολικής επικοινωνίας; Δηλαδή αν τα πούμε όλα τώρα, τι θα μας μείνει να πούμε όταν σταματήσει η απαγόρευση κυκλοφορίας; Και γενικά αν τα λέμε όλα, μήπως κινδυνεύει να χαθεί αυτό το περιβόητο “sparkle”;
Ναι, μπορεί να μη χρειάζεται πάντα να τα λέμε όλα στον άλλο. Απλά πρέπει να σκεφτόμαστε τι επίπτωση θα έχουν αυτά που θα αποφασίσουμε να πούμε και αυτά που θα κρατήσουμε κρυφά, τόσο σε εμάς όσο και στη σχέση μας. Και την πραγματική σπίθα του έρωτα μπορούμε να τη διατηρήσουμε με πολλούς τρόπους. Γι’ αυτό υπάρχουν οι φαντασιώσεις, άλλωστε, και το πώς τις επικοινωνούμε με το ταίρι μας. Γιατί και το σεξ έχει να κάνει με την επικοινωνία.
Μετά το τέλος της υπάρχουσας συνθήκης, πιστεύετε ότι εσείς και οι συνάδελφοί σας θα έχετε περισσότερη δουλειά;
Φαίνεται πως υπάρχει μια έντονη ανάγκη από τον κόσμο. Οι άνθρωποι έχουν έρθει αντιμέτωποι με έντονα συναισθήματα σε προσωπικό επίπεδο άρα και στις σχέσεις τους. Οι γονείς, επίσης, δοκιμάζονται πάρα πολύ. Ελπίζω οι οικονομικές συνέπειες του κορονοϊού να μην αποτρέψουν πολλούς ανθρώπους από το να ζητήσουν βοήθεια. Καλό είναι να ξέρει ο κόσμος ότι οι ψυχοθεραπευτές κάνουμε μια δουλειά που δεν είναι στυγνό εμπόριο, φροντίζουμε να προσαρμοζόμαστε στις εκάστοτε συνθήκες, γιατί το ζήτημα είναι οι άνθρωποι να βρίσκουν αυτό που ψάχνουν. Το ζήτημα είναι οι άνθρωποι να βοηθιούνται.