Για τα σενάρια της επόμενης ημέρας μετά το Δημοψήφισμα στην Τουρκία μιλά στην Popaganda o πανεπιστημιακός υπότροφος στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και μεταδιδάκτορας στο Κέντρο Ανθρωπιστικων Σπουδών Νίκος Χριστοφής , εκτιμώντας ότι το «revolutionary moment δεν έχει ακόμη έρθει.»
Ένα πρώτο σχόλιο, κύριε Χριστοφή, για το αποτέλεσμα του Δημοψηφίσματος, παρόλη τη νοθεία; Αυτό που κυρίως προκύπτει είναι μια χώρα διχασμένη; Καταρχάς, να αναφέρω πως το αποτέλεσμα του Δημοψηφίσματος δεν ικανοποίησε, για προφανείς λόγους, κανένα από τα δύο αντιτιθέμενα μπλοκ. Μάλιστα, θα έλεγα πως παρά τα αριθμητικά αποτελέσματα, τα πολιτικά αποτελέσματα είναι ακριβώς τα αντίθετα.
Τι εννοείτε;Το ΟΧΙ κέρδισε πολιτικά, και αν όχι στο άμεσο μέλλον, πολύ σύντομα μπορεί η ηγεμονία του Ερντογάν να τελειώσει. Η χώρα είναι όντως διχασμένη. Μοιρασμένη μάλιστα βάση τριών διαφορετικών ιδεολογικών ταυτοτήτων, μεταξύ ισλαμιστών, κεμαλιστών και Κούρδων. Αυτές οι ιδεολογικές διαφοροποιήσεις αποτυπώνονται πια με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο. Στα μεγάλα αστικά κέντρα (Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη και Άγκυρα) αλλά και σε κουρδικές περιοχές επικρατεί το ΟΧΙ, ενώ, το ΝΑΙ υπερίσχυσε στις περιοχές με ψηφοφόρους του κυβερνώντος κόμματος.
Πότε ακριβώς αρχίζει να διαφαίνεται ο διχασμός; Ο διχασμός ή, μάλλον καλύτερα, η έντονη δυσαρέσκεια άρχισε να διαφαίνεται, κατά τη γνώμη μου, μετά το 2008-2009. Μεγάλο ρόλο σε αυτό έπαιξε η στάση της Ε.Ε. απέναντι στην Τουρκία. Στην στροφή που πραγματοποίησε ο Ερντογάν εκείνη την περίοδο, θα αποδώσω μεγαλύτερες ευθύνες στην Ε.Ε. παρά στο ίδιο το ΑΚΡ.
Για ποιον ακριβώς λόγο; Εξαιτίας των καυστικών δηλώσεων Σαρκοζί και Μέρκελ, σύμφωνα με τις οποίες δεν υπάρχει περίπτωση η Τουρκία να ενταχθεί στην Ευρώπη. Από το 2011 και έπειτα, και με την προώθηση του «Τουρκικού Μοντέλου» τόσο στην Μέση Ανατολή όσο και στη Δύση, μπορούμε να μιλάμε για μια αυταρχική στροφή, η οποία κλιμακώθηκε πια με το Πάρκο Γκεζί. Η περίοδος αυτή θεωρώ πως ήταν καταλυτικής σημασίας για την Τουρκία από πολλές απόψεις. Ριζοσπαστικοποίησε την τουρκική νεολαία, και όχι μόνο την νεολαία, κι έθεσε τις βάσεις για αυτό που δεν έχουμε δει ακόμα στην Τουρκία, αλλά πιστεύω πως θα το δούμε αρκετά σύντομα.
Δηλαδή; Περιμένω να συμβεί η απόλυτη ριζοσπαστικοποίηση της τουρκικής κοινωνίας.Tο revolutionary moment δεν έχει ακόμη έρθει.
Θα υπάρξει , επομένως, μια αναγέννηση ενός ριζοσπαστικού κινήματος, παρότι η χώρα δεν έχει ανάλογη παράδοση;Αυτό δεν μπορώ να το ξέρω, διότι εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Σίγουρα το εύχομαι. Για κάποιο διάστημα φαντάζομαι ότι θα υπάρχει κάποιο μούδιασμα ως προς το πώς θα οργανωθούν κινηματικά. Στο μεταξύ, να προσθέσω ότι η περίοδος εκείνη, από το 2011 και μετά, ανάγκασε τον Ερντογάν από φόβο, και αυτό δείχνει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο πως δεν ηγεμονεύει, να υϊοθετήσει μια ακόμα πιο διχαστική πολιτική, η οποία κατ’επέκταση πόλωσε τα πράγματα στην Τουρκία. Αυτή η πόλωση μάλιστα ενισχύθηκε από το 2013 και έπειτα και συνεχίστηκε αμείωτη ακόμα και σήμερα. Σε αυτό βέβαια βοήθησε και η διάσπαση μετώπου ΑΚΡ-Γκιουλέν. Στο μεταξύ, με το δημοψήφισμα παρατηρούμε διάσπαση και στο εθνικιστικό κόμμα. Τα δύσκολα για την Τουρκία, όσο κλισέ και να έχει γίνει η φράση, πράγματι τώρα ξεκινάνε.
«Περιμένω να συμβεί η απόλυτη ριζοσπαστικοποίηση της τουρκικής κοινωνίας.Tο revolutionary moment δεν έχει ακόμη έρθει.»
Το 49% του ΟΧΙ είναι η προίκα του Πάρκου Γκεζί; Θεωρώ πως ναι. Όντως, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι αποτελεί προίκα του Γκεζί το ΟΧΙ την Κυριακή του δημοψηφίσματος.
Οι προσφυγές στο Ανώτατο Εκλογικό Συμβούλιο για τη νοθεία, με τους 2,5 εκ. ασφράγιστους ψήφους, θα έχουν κάποιο απτό αποτέλεσμα;Να αναφέρουμε πως αυτό το συμπέρασμα δεν είναι κάτι το οποίο ισχυρίζονται μόνο τουρκικά μέσα και πολιτικοί, αλλά και διεθνείς παρατηρητές οι οποίοι παρακολουθούσαν το τουρκικό δημοψήφισμα. Σύμφωνα με αυτούς, το δημοψήφισμα διεξήχθηκε σε πολιτικό περιβάλλον, όπου «οι θεμελιακές ελευθερίες για μια πραγματικά δημοκρατική διαδικασία περιορίστηκαν. Όσο αφορά αυτό καθ’εαυτό το αποτέλεσμα της προσφυγής, δεν μπορώ να προβλέψω την έκβασή του. Φαντάζομαι πως θα εξαρτηθεί από το κατά πόσο το μπλοκ του ΟΧΙ είναι αποφασισμένο να το φτάσει στα άκρα, όπως δήλωσε ο Πρόεδρος του Λαϊκού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, αλλά και από το τι στάση θα κρατήσει ο Τούρκος Πρόεδρος. Αυτό που χρειάζεται αυτή τη στιγμή για να πετύχει η προσφυγή είναι αλληλεγγύη και συντονισμένο αγώνα υπέρ αυτής. Θα είναι δύσκολη διαδικασία πάντως να το καταφέρει, καθώς και το Ανώτατο Ελεγκτικό Συμβούλιο (ΥSK) αρνήθηκε πως παρανόμησε και τάσσεται με τον Τούρκο Πρόεδρο.
Ο Ερντογάν βρίσκεται σήμερα σε πανικό ή έχει τον απόλυτο έλεγχο; Φαντάζομαι πως αυτό θα ισχύει σε κάποιο βαθμό, καθότι, παρά την νοθεία, τις διώξεις, απολύσεις, κ.λπ. των προηγούμενων μηνών σε ακαδημαϊκούς, δημόσιους υπαλλήλους και στρατιωτικούς, δεν κατάφερε να κερδίσει κατά κράτος. Ίσα ίσα που χρειάστηκε να προσμετρηθούν ως έγκυρες 2.5 εκατομμυρία ψήφοι την τελευταία στιγμή. Υπενθυμίζω πως η διαφορά ήταν λιγότερη από 1.5 εκατομμύρια ψήφοι στο ΝΑΙ και το ΟΧΙ.
Ποια αναμένεται, με τα υπάρχοντα δεδομένα, να είναι η επόμενη ημέρα στη χώρα; Η αντιπολίτευση αμφισβητεί τα αποτελέσματα, ενώ ακόμη κι η ομιλία του Ερντογάν, η πρώτη του μετά το δημοψήφισμα, αποκαλύπτει πως ανησυχεί για το αν θα γίνουν αυτά αποδεκτά από τη διεθνή κοινότητα. Μια σταθερή Τουρκία είναι ένα ουτοπικό σενάριο. Το δημοψήφισμα, όπως γίνεται άλλωστε με όλα τα δημοψηφίσματα, δίχασε κυριολεκτικά την ήδη πολωμένη τουρκική κοινωνία. Οι κοσμικοί μισούνε το ΑΚΡ. Γύρω στο 15% των μη-Σουνιτών Μουσουλμάνων (Αλεβίτες) φοβούνται πως ένα Σαλαφοποιημένο Σουνιτικό ΑΚΡ θα τους συνθλίψει. Και η πλειοψηφία των Κούρδων της Τουρκίας (γύρω στο 20% του πληθυσμού) που ψήφισαν ΟΧΙ δεν πρόκειται να ψηφίσουν ποτέ υπέρ του Ερντογάν και του ΑΚΡ. Ως εκ τούτου, πιστεύω πως η επόμενη μέρα επιφυλάσσει περισσότερη καταστολή εναντίων των Κούρδων, αλλά και απέναντι στους κοσμικούς και Αλεβίτες, ενώ δεν υπάρχει αμφιβολία πως η καταδίωξη του μέχρι πρότινος συνεργάτη του Ερντογάν Φετχουλάχ Γκιουλέν και των υποστηρικτών του θα συνεχιστεί. Αυτό περιλαμβάνει και πιέσεις προς την Αμερική για να τον εκδώσουν. Επίσης, πιστεύω πως θα αρχίσουν να γίνονται ‘εκκαθαρίσεις’ και μέσα στο ΑΚΡ, μελών όπως ο Αμντουλάχ Γκιουλ, ο Αχμέτ Νταβούτογλου και άλλοι, οι οποίοι αρχίζουν να αποκτούν χαρακτηριστικά «εχθρού» από τον Ερντογάν.
Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά, τι ξημερώνει στην Τουρκία.
Τι θα συμβεί αν καταφέρει και περάσει την συνταγματική μεταρρύθμιση ο Ερντογάν; Πρώτα απ’όλα, να αναφέρουμε πως οι αλλαγές, ή, τουλάχιστον οι περισσότερες, θα ισχύσουν από τις εκλογές του 2019 και έπειτα, εκτός και αν προκύψουν πρόωρες εκλογές, οπότε είναι μεγάλο το διάστημα. Οι αλλαγές επιγραμματικά είναι: Θα επιτρέπεται δύο θητείες στον πρόεδρο. Αυτό σημαίνει πως ο Ερντογάν μπορεί να παραμείνει στην εξουσία μέχρι το 2029. Τα πιο αντιφατικά άρθρα, απλά να τα απαριθμήσω, είναι το άρθρο 7-11, και το άρθρο 14. Με τις αλλαγές στα άρθρα αυτά, το Κοινοβούλιο ουσιαστικά χάνει το δικαίωμα της επερώτησης. Επιπλέον, οι υπουργοί που διορίζονται από τον Πρόεδρο δεν θα χρειάζονται έγκριση από το Κοινοβούλιο και, επίσης, δεν θα είναι υπόλογοι στο Κοινοβούλιο. Με άλλο λόγια, μπορούμε πια να μιλάμε για πλήρη αποδυνάμωση της νομοθετικής εξουσίας, με τον πρόεδρο να συγκεντρώνει όλες τις εξουσίες που θα του εξασφαλίζουν τον πλήρη έλεγχο του κοινοβουλίου, άρα και ολόκληρου του κράτους. Η Τούρκοι υπέρμαχοι του ΝΑΙ συχνά φέρνουν ως παράδειγμα τις ΗΠΑ. Υπάρχουν όμως μεγάλες διαφορές. Το αμερικάνικο σύστημα έχει ξεκάθαρα διαχωρισμό εξουσιών. Ούτε τα εκτελεστικά, ούτε τα νομοθετικά σώματα μπορούν να τερματίσουν το ένα το άλλο. Και επιπλέον, η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης στις ΗΠΑ είναι πολύ σημαντική.
«Μπορούμε πια να μιλάμε για πλήρη αποδυνάμωση της νομοθετικής εξουσίας, με τον πρόεδρο να συγκεντρώνει όλες τις εξουσίες που θα του εξασφαλίζουν τον πλήρη έλεγχο του κοινοβουλίου, άρα και ολόκληρου του κράτους.»
Τη θανατική ποινή θα την φέρει ο τούρκος πρόεδρος , όπως έχει δηλώσει, σε δημοψήφισμα; Ελπίζω πως όχι.
Η σχέση της Τουρκίας με την Ε.Ε επαναπροσδιορίζεται μετά το δημοψήφισμα της Κυριακής; Ήδη ο Ερντογάν πρόφτασε να δηλώσει ότι δεν τον προβληματίζει μια οιονεί καθυστέρηση της ενταξιακής πορεία της Τουρκίας. Πιθανότατα θα συνεχίσει την δαιμονοποίηση των ευρωπαϊκών κρατών και θα επιχειρήσει να κερδίσει την πλήρη υποστήριξη των ΗΠΑ. Άλλωστε, μην ξεχνάμε πως ο νέος Αμερικάνος Πρόεδρος Τραμπ, ήταν ο πρώτος που λίγες ώρες μετά την οπέρα του δημοψηφίσματος συνεχάρηκε τον Ερντογάν. Εκτιμώ ότι δεν είναι στις άμεσες προτεραιότητές του οι συνομιλίες με την Ε.Ε.. Δεν λέω ότι δεν τον ενδιαφέρει να ενταχθεί η Τουρκία στην Ευρωπαϊκή ‘Ενωση, απλά, αυτή τη στιγμή προέχουν άλλα ζητήματα στο εσωτερικό της χώρας αλλά και στη Μέση Ανατολή. Σίγουρα, πάντως, ειδικά μετά την κρίση στις σχέσεις Τουρκίας και κάποιων ευρωπαϊκών χωρών, ο Ερντογάν νιώθει ισχυρότερος. Το ότι οι Τούρκοι σε χώρες όπως η Ολλανδία, η Γερμανία, η Δανία και αλλού ψήφισαν υπέρ του ΝΑΙ, δίνει στον Ερντογάν ένα πλεονέκτημα. Ίσως όμως το σημαντικότερο όλων να είναι το τί στάση θα κρατήσει η Ε.Ε. απέναντι στην Τουρκία. Μέχρι τώρα η στάση της απέναντι σε αυταρχικές πολιτικές και κράτη δεν ήταν και πολύ αισιόδοξη.
Στο μέτωπο των ελληνοτουρκικών σχέσεων θα υπάρξουν επιπλοκές; Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν νομίζω ότι θα επηρεαστούν τουλάχιστον άμεσα. Ίσως μια ήττα, με επικράτηση του ΟΧΙ, να ελλόχευε περισσότερους κινδύνους, καθώς θα στόχευε σε μια εσωτερική συσπείρωση με την πρόκληση θερμού επεισοδίου. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορεί να υπάρξει επεισόδιο. Τα τελευταία χρόνια ο Τούρκος Πρόεδρος έχει αναδειχθεί σε μια απρόβλεπτη προσωπικότητα, και ως απρόβλεπτη είναι και επικίνδυνη. Προς το παρόν, τουλάχιστον, πιστεύω πως απλά θα αρκεστεί σε περαιτέρω πιέσεις έκδοσης των 8 αξιωματικών, που κατηγορούνται για συμμετοχή στο πραξικόπημα του περασμένου Ιουλίου. Η επαναφορά της θανατικής ποινής σήμερα, ακόμα πιο έντονα από πριν, θα πρέπει να προβληματίσει πάρα πολύ την ελληνική κυβέρνηση πριν πάρει οποιαδήποτε απόφαση, αν και θεωρώ πως θα πράξει με τον ορθό τρόπο.