(φωτ. ΑΠΕ)
Ενώ ακόμη ψάχνουμε να βρούμε ποιοι είναι αυτοί οι περίπου 15 κουκουλοφόροι που αποκαθήλωσαν το γλυπτό Phylax από το βάθρο του τη νύχτα της 17ης Ιανουαρίου ας κάνουμε μια αναδρομή σε παρόμοιες περιπτώσεις εικαστικών εγκαταστάσεων στο δημόσιο χώρο που υπέστησαν λογοκρισία, βανδαλισμούς ή σφοδρή κριτική. Γιατί το σπορ δεν είναι καινούριο στην Ελλάδα.
Ο Δρομέας δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της έκθεσης «Δρώμενα», μιας πρωτοβουλίας του Σταύρου Ξαρχάκου επί δημαρχίας Έβερτ. Κάθε γλύπτης που συμμετείχε στην έκθεση θα παρουσίαζε επί ένα περίπου τρίμηνο ένα έργο του στην πλατεία Ομονοίας μέχρι να πάρει την σειρά του ο επόμενος. Ο Δρομέας του Βαρώτσου, με παρέμβαση Μελίνας Μερκούρη έγινε τελικά μόνιμος, και γι’ αυτό τον λόγο υπήρξαν πρόσθετες εργασίες με υποστηλώματα τον χειμώνα του 1988. Η αισθητική του Δρομέα δίχασε και τους Αθηναίους και τον καλλιτεχνικό κόσμο. Ο ζωγράφος Παναγιώτης Τέτσης δήλωνε: «Το όνειρό μου είναι να φύγει αυτό το έργο από την πόλη». Το 1993 λόγω των έργων του μετρό στην Ομόνοια ο Δρομέας έπρεπε να μεταφερθεί σε άλλο σημείο της πόλης. Αυτό ήταν πρακτικά αδύνατον. Το πρώτο έργο καταστράφηκε και ο δεύτερος Δρομέας κατασκευάστηκε από τον Βαρώτσο, είναι αυτός που βρίσκεται έξω από το Hilton.
Τα αποκαλυπτήρια της προτομής της Αλίκης Βουγιουκλάκη τον Μάιο του 2000 φανερώνουν μια φυσιογνωμία που σε τίποτα δεν θυμίζει την «Εθνική Σταρ». Δεν υπάρχει αναφορά του ονόματος της παρά μόνο του ιδρύματος «Φώτος Φωτιάδης» που υπήρξε ο χορηγός. Κατά τη διάρκεια της νύχτας η προτομή (αλλά και το βάθρο) αφαιρείται από αγνώστους και στη θέση τους μπαίνει μια σιδερώστρα. Τελικά, το 2004 δεύτερη προτομή της Βουγιουκλάκη, τοποθετείται στο ίδιο σημείο όπου παραμένει μέχρι σήμερα. Στο βάθρο της υπάρχει η λιτή επιγραφή «ΑΛΙΚΗ».
Τον Μάιο του 2015 τα περίφημα Stills του Kris Verdonck, ένα έργο στο πλαίσιο του Fast Forward Festival 2 της Στέγης Γραμμάτων και Τέχνων, πρόφτασαν και προβλήθηκαν για λίγες μέρες στη συμβολή των οδών Παρνασσού και Παπαρηγοπούλου (πλατεία Κλαυθμώνος). Η διακοπή των προβολών των γυμνών σωμάτων στους τοίχους ήρθε όταν ιερωμένος κατήγγειλε το έργο στην αστυνομία για προσβολή της δημοσίας αιδούς. Το έργο είχε ήδη προβληθεί στη Ρώμη, στις Βρυξέλλες, ενώ μόνο στις Βουδαπέστη υπήρξε αντίστοιχο περιστατικό καταγγελίας από παπά αλλά δεν προχώρησε η λογοκρισία και η προβολή συνεχίστηκε κανονικά. Ο Δανός δημιουργός Kris Verdonck είχε δηλώσει τότε στην Popaganda και στην Ιωάννα Κλεφτόγιαννη: «Είναι πραγματικά σοκαριστική η δύναμη που έχει η Εκκλησία στην χώρα σας. Εξίσου σοκαριστική είναι η στενή σχέση εκκλησίας- κράτους. Είναι δυνατόν σήμερα να υπάρχουν τέτοιοι δεσμοί; Ελπίζω να κάνει κάτι γι’ αυτό η αριστερή κυβέρνηση. Στις Βρυξέλλες δεν μπορεί καμία εκκλησία να καλέσει την αστυνομία να κατεβάσει ένα έργο. Οτιδήποτε και αν δείχνει. Είναι αδιανόητο! Το ξεκαθαρίζω: το να σοκάρεται σήμερα η Εκκλησία με ένα έργο όπως το “Stills” είναι εκτός πραγματικότητας. Είναι τρελοί οι άνθρωποι αυτοί! Σκανδαλίζονται με 30 δευτερόλεπτα προβολής ενός γυναικείου αιδοίου και 3 λεπτά ενός ανδρικού μορίου. Θεέ μου! Αυτό είναι Μεσαίωνας!»
Τοποθετημένο ακριβώς απέναντι από το δημαρχείο Αθηνών, προκάλεσε αναστάτωση στα έδρανα της Βουλής το 2011, όταν η γλύπτρια του αρνήθηκε να το αντικαταστήσουν με ένα άλλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, υποστηρίζοντας ότι το έργο της φιλοτεχνήθηκε αποκλειστικά για να τοποθετηθεί στο συγκεκριμένο σημείο. Ο τότε Υπουργός Εσωτερικών και ο Γενικός Γραμματέας του Δήμου ξετύλιγαν το μίτο της υπόθεσης, παρουσιάζοντας έγγραφα με διατάξεις περί πνευματικών δικαιωμάτων για να απαντούν στις ερωτήσεις αρχαιολατρών βουλευτών, που περίμεναν να δουν το άγαλμα του μέγα στρατηλάτη στο συγκεκριμένο σημείο από το 2009. Ο Θησέας «έφαγε» τελικά τον Μέγα Αλέξανδρο.
Το πιο ταλαίπωρο από τα έργα της λίστας. Δεν ξεσήκωσε μίση και πάθη, παρ’ όλα αυτά δεν λειτουργεί όπως το οραματίστηκε ο δημιουργός του. Το γλυπτό βρίσκεται ανατολικά της πλατείας μεταξύ των οδών Πανεπιστημίου και Σταδίου μέσα σε ειδικά διαμορφωμένη δεξαμενή νερού, έχει ύψος 15 μέτρα, είναι κατασκευασμένο από ανοξείδωτο ατσάλι και αποτελείται από σταυροειδή κατασκευή με πέντε κύκλους οι οποίοι κινούνται με τη βοήθεια του νερού. Κινούνται όμως τελικά; Όχι. Η υδροκινητική λειτουργία του γλυπτού επί σειρά ετών παρέμενε ημιτελής, καθώς είχε διακοπεί η παροχή νερού. Εξαίρεση αποτελεί ένα σύντομο χρονικό διάστημα -τέλη 2008 με αρχές 2009-, κατά το οποίο το έργο συντηρήθηκε σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων και λειτούργησε υδροκινητικά, όπως το είχε σχεδιάσει ο Ζογγόπουλος.
Από το 1963 μέχρι σήμερα έχει δεχτεί από βομβιστικές επιθέσεις (τέσσερις στο σύνολο) μέχρι βανδαλισμούς παντός είδους – συχνά «λούζεται» με κόκκινες μπογιές. Οι έντονες αυτές εκδηλώσεις «αγάπης» επιβεβαιώνουν το χαρακτηρισμό που του έχει αποδοθεί ως «το πιο μισητό άγαλμα της Αθήνας».
Το πιο πρόσφατο παράδειγμα ότι σε αυτή την πόλη «το ζούμε» έντονα, ακόμη και όσον αφορά τα γλυπτά που κοσμούν τον δημόσιο χώρο. Ο Phylax, έργο του γλύπτη Κωστή Γεωργίου, τοποθετήθηκε στο Παλαιό Φάληρο και από την αρχή προκάλεσε έντονες συζητήσεις περί της αισθητικής του αξίας. Το πράγμα άρχισε να ξεφεύγει όταν ενορίτες του Ιερού Ναού Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης πραγματοποίησαν πορεία με επικεφαλής τοπικό ιερέα και ράντισαν το άγαλμα με αγιασμό, με σκοπό να ξορκιστεί ο δαίμονας, που υποτίθεται ότι αναπαριστά το γλυπτό. Κατά τη διάρκεια της ίδιας νύχτας, άγνωστοι βανδάλισαν το άγαλμα με άσπρη μπογιά. O δημιουργός του γλυπτού ανέφερε πως το θέμα το ανέδειξε η εφημερίδα «Ελεύθερη Ώρα» που φιλοξένησε για αυτό δηλώσεις βουλευτή της Χρυσής Αυγής. Ο δήμαρχος του Παλαιού Φαλήρου Διονύσης Χατζιδάκης από την πλευρά του δήλωσε: «Δεν υπάρχει καμία περίπτωση να κατέβει το γλυπτό. Διαπιστώνω ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει εικαστική παιδεία, είναι θεμιτό να υπάρχει διαφορετική υποκειμενική άποψη για ένα έργο τέχνης. Είναι όμως απαράδεκτο κάποιοι να βανδαλίζουν με μπογιές και να προσπαθούν να το καταστρέψουν. Αυτό είναι Μεσαίωνας και σκοταδισμός». Κι ενώ φαινόταν ότι υπάρχει λογική ο Μητροπολίτης Νέας Σμύρνης Συμεών με επιστολή του, ζήτησε από τον Δήμαρχο Π. Φαλήρου να μετακινηθεί το άγαλμα σε άλλο σημείο της πόλης.
Όλα αυτά μέχρι τη νύχτα της 17 Ιανουρίου όπου το άγαλμα βρέθηκε πεσμένο από το βάθρο του. Στην αρχή πιστέψαμε ότι έφταιγαν οι σφοδροί άνεμοι που έπνεαν όλο το βράδυ όμως -plot twist- ο δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου κατήγγειλε ότι ομάδα κουκουλοφόρων έριξε με σκοινιά το άγαλμα. Το γλυπτό έχει υποστεί φθορές από την πτώση αλλά σκοπός του καλλιτέχνη και του δημάρχου είναι να στηθεί ξανά στη θέση του. Είναι να απορεί κανείς με όλα αυτά που έχουν συμβεί γιατί ο Phylax δεν έχει χρησιμοποιήσει τα φτερά του για να πετάξει μακριά μπας και γλιτώσει.